MUKADDER MOLLAOĞLU

Diyaliz hastalarında yeti yitimi, günlük yaşam aktiviteleri ve öz yeterlilik

Amaç: Bu çalışma hemodiyaliz (HD) ve sürekli ayaktan periton diyalizi (SAPD) uygulanan hastalarda yeti yitimi, günlük yaşam aktiviteleri ve öz yeterlik durumunu ve aralarındaki ilişkiyi incelemek amacıyla yapılmıştır Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı nitelikte olan çalışmanın örneklemini 152 hasta oluşturmaktadır. Veriler Kişisel Bilgi Formu, Kısa Yeti yitimi Anketi (KYA), Lawton ve Brody’nin Enstrümental Günlük Yaşam Aktiviteleri Anketi (EGYA), Katz’ın Günlük Yaşam Aktiviteleri Anketi (GYA) ve Genel Öz Yeterlilik Ölçeği (GÖYÖ) ile toplanmıştır. Veriler; yüzdelik hesaplama, ortalama, iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, tek yönlü varyans analizi, Tukey testi, Kruskal-Wallis testi kullanılarak analiz edilmiştir. Bulgular: HD ve SAPD hastalarında KYA, GYA ve GÖYÖ puanlarının dağılımı incelendiğinde hastaların % 23.7’sinde yeti yitimi yokken, %32.9’unda hafif, %36.8’inde orta, %6.6’sında ağır derecede yeti yitimi geliştiği belirlenmiştir. Ayrıca hastaların %58.6’ sının günlük yaşam aktivitelerinde, %57.8’inin ise enstrümental günlük yaşam aktivitelerinde bağımlı oldukları saptanmıştır. Diyaliz hastalarında, KYA, GYA, EGYA ve GÖYÖ arasındaki korelasyonda; KYA puanları ile GYA, EGYA ve GÖYÖ puanları arasında negatif, GÖYÖ ile GYA ve EGYA puanları arasında pozitif yönde istatistiksel olarak anlamlı ilişki elde edilmiştir. Sonuç: HD ve SAPD uygulanan hastalarda yeti yitimi ve günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılık yüksek, özyeterlilik düzeyi düşük bulunmuştur. Yeti yitiminin azaltılmasına yönelik etkili sağlık bakım hizmetlerinin harekete geçirilmesi günlük yaşam aktivitelerindeki bağımlılığın azaltılmasına ve öz yeterlilik düzeyinin yükseltilmesine katkı sağlayacaktır.

Disability, activities of daily living and self efficacy in dialysis patients

Purpose: The purpose of this study is to assess patients’ disability, activities of daily living and self-efficacy patients undergoing hemodialysis (HD) and continuos ambulatory peritoneal dialysis (CAPD), to examine the relationship between them. Material and Methods: This study was carried with 152 patients as sample group. In this study, three instruments were used: Personal Information Form, Brief Disability Questionnaire, Katz's Activity's of Daily Living Index and Lawton and Brody's Instrumental Activities of Daily Living Index and Self-efficacy Assessment Form. Data collected from the study was analyzed using percent, mean, Tukey test, significance test of two means, One-way variant analysis and Kruskal-Wallis test. Results: The study results demonstrate that while there is a correlation between self-care ability and age, education level, marital status and additional health problems, factors such as age, gender, education level, work status, income level, social insurance status and frequency of hemodialysis application determine self-efficacy. Furthermore, a negative correlation was found between patients’ disability and activities of daily living , self-efficacy. It was determined that as the level of disability increases self-efficiacy level decreases. Conclusions: Dialysis application affects patients’ disability, activities of daily living and self-efficacy levels. In view of this study’s results, it is recommended to organize education programs to increase self-efficacy levels of dialysis patients and prepare comprehensive plans including patients’ families.

PDF

___

1 Serdengeçti K, Süleymanlar G, Altıparmak MR. Türkiye’de Nefroloji-Diyaliz ve Transplantasyon: Registry 2009. 1.Baskı, İstanbul. Türk Nefroloji Derneği Yayınları, Metris Matbaacılık, 2010, s. 3-5.
2 Süleymanlar G, Serdengeçti K, Erek E. Türkiye’de Son Dönem Böbrek Yetmezliğinin Epidemiyolojisi. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci. 2005; 1(21): 1-8.
3 Tanner J, Craig C, Bartolucci A, et all. The effect of a self-monitoring tool on self-efficacy, health beliefs, and adherence in patients receiving hemodialysis. Journal of Renal Nutrition. 1998; 8(4): 203–211.
4 Altıntepe L, Güney İ, Türk S, Tombul HZ, Yeksan M. Hemodiyaliz ve sürekli ayaktan periton diyalizi hastalarında yaşam kalitesi ve etkileyen faktörler. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi. 2005; 14(2): 85-89.
5 Blake C, Codd MB, Cassidy A, O’Meara YM. Physical function, employment and quality of life in end-stage renal disease. J.Nephrol. 2000; 13(2): 142-149.
6 Laupacis A, Muirhead N, Keown P, Wong C. A disease-specific questionnaire for assessing quality of life in patients on hemodialysis. Nephron. 1992; 60(3); 302-306.
7 Levey AS, Andreoli SP, DuBose T, Provenzano R, Collins AJ. Chronic kidney disease: common, harmful, and treatable world kidney day. J. Am. Soc. Nephrol. 2007; 27(1): 108-112.
8 Özçürümez G, Tanrıverdi N, Zileli L. Kronik böbrek yetmezliğinin psikiyatrik ve psikososyal yönleri. Türk Psikiyatri Dergisi. 2003; 14(1): 72-80.
9 Callaghan DM. Health-promoting self-care behaviors, self-care self-efficacy, and self-care agency. Nursing Science Quarterly. 2003; 16(3): 247-254.
10 Küçük L. Diyaliz hastalarında sık karşılaşılan ruhsal sorunlar. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi. 2005; 14(4): 166–170.
11 Kaplan İ. Yarı kırsal alanda bir sağlık ocağına başvuran hastalarda ruhsal bozuklukların yeti yitimi ile ilişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi. 1995; 6(3): 169-179.
12 Shelkey M, Wallace M. Katz Index of independence in activities of daily living. J Gerontol Nurs. 1999; 25(3): 8-9.
13 Jerusalem M, Schwarzer R. Self-efficacy as a resource factor in stress appraisal processes. Ed.: In: Schwarzer R. Thought control of action. DC: Hemisphere. Washington, USA, 2.nd ed, 1992, p. 195-213.
14 Yeşilbalkan Ö, Karadakovan A, Ünal B. Periton Diyalizi Hastalarının Genel Öz Yeterlilikleri. Nefroloji Hemşireliği. 2005; 14(2): 39–44.
15 Seica A, Segall L, Verzan C, et all. .Factors affecting the quality of life of haemodialysis patients from Romania: a multicentric study. Nephrol. Dial. Transplant. 2009; 24(2): 626-629.
16 Taal E, Rasker J, Seydel E, Wiegman O. Health status adherence with health recommendations self-efficacy and social support in patients with rheumatoid arthritis. Patient Education and Counseling. 1993; 20(31): 63–76.
17 Tsay SL. Self efficacy training for with end-stage renal disease. Journal of Nursing Advanced Nursing. 2003; 43(4): 421–429.
18 Collie K, Wong P, Tilston J, et all. Self-efficacy, coping, and difficulties interacting with health care professionals among women living with breast cancer in rural communities. Psychooncology. 2005; 4(10): 901-912.
19 Takaki J, Yano E. Possible gender differences in the relationships of self-efficacy and the internal locus of control with compliance in hemodialysis patients. Behav Med. 2006; 32(1): 5-11.
20 Wong KW, Wong FKY, Chan MF. Effects of nurse-initiated telephone follow-up on self-efficacy among patients with chronic obstructive pulmonary disease. Journal of Advanced Nursing. 2005; 49(2): 210-222.
21 Killingworth A, Van Der Akker O. The quality of life of renal dialysis patients: trying to find the missing measurement. International Journal of Nursing Study. 1996; 33(1): 107–120.
22 Yurtsever S, Bedük T. Hemodiyaliz uygulanan bireylerde yorgunluğun değerlendirilmesi. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2003; 8(2): 3-10.
23 Ageborg M, Allenıus BL, Cederfjall C. Quality of life, self-care ability, and sense of coherence in hemodialysis patients. Hemodial Int. 2005: 9(1); 8-14.
24 Daniel C. Thinking about self efficacy. Behaviour Medication. 2000; 24(1): 27–30.
25 Dishman RK, Molt RW, Saunders R, Felton, G, Ward DS, Dowda M. Self-management strategies mediate self-efficacy and physical activity. American Journal of Preventive Medicine. 2005; 29(1): 10–18.
26 Kutner NG. Improving compliance in dialysis patients: does anything work? Semin Dial. 2001; 14(2): 324-327.
27 Martin PD, McKnight T, Barbera B, Brantley PJ. Satisfaction with the multidisciplinary treatment team: A predictor of hemodialysis patient compliance. Dial Transplant. 2005; 34(1): 12-18.
28 Tsay SL, Healstead M. Self-care, self-efficacy, depression, and quality of life among patients receiving hemodialysis in Taiwan. International Journal of Nursing Studies. 2002; 39(1): 245-251.
29 Song MR, Kim MJ, Lee IB, Shu MR. A study of the correlation between self-efficacy and self-care in hemodialysis. J Korean Acad Nursing. 1999; 29(3): 563–575.
30 Mollaoğlu M, Arslan S. Diyaliz hastalarında yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Sağlık ve Toplum Dergisi. 2003; 13(4): 42–46.
31 Thong MSY, van Dijk S, Noordzij M, et all. Symptom clusters in incident dialysis patients: associations with clinical variables and quality of life. Nephrol. Dial. Transplant. 2009; 24(1): 225-230.
32 Unsar S, Erol Ö, Mollaoglu M. The self-care agency in dialyzed patients. Dialysis & Transplantation. 2007; 36(2): 57-70.
33 Çetinkaya S, Nur N, Ayvaz A, Özdemir D. Sivas İl Merkezinde Yaşayan Hemodiyaliz Hastalarının Depresyon ve Anksiyete Düzeyleri. Türkiye Klinikleri J Nephrol. 2008; 3(2): 56-63.
34 Çoban Gİ, Kaşıkçı M, Gençdoğan B. Son Dönem Böbrek Hastaları ve Bakım Vericilerinde Yorgunluk ve Depresyon. Turkiye Klinikleri J Nephrol. 2009; 4(2); 47-51.
35 Çınar S. Hemodiyaliz Hastalarında Psikososyal Uyum ve Sosyal Destek. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci. 2009; 1(1): 12-18.