TANZİMAT DÖNEMİNE KARŞI BİR SUİKAST TEŞEBBÜSÜ: KULELİ VAK'ASI

Sultan Abdülmecid'in saltanatının son dönemlerinde Eylül 1859 tarihinde Tatar Hasan Paşa'nın ihbarı ile başkent İstanbul'da mevcut Sultan ve yönetime karşı silahlı eylem hazırlığında olan bir cemiyet ortaya çıkarıldı. Muhalif oluşum ifşa edildiği andan itibaren dönemin yerli ve yabancı gazeteleri yaşanan hadiseyi yakinen takip etmişlerdi. Nitekim tutukluların halka kapalı mahkeme edilmesi nedeniyle Osmanlı kamuoyu olay hakkındaki bilgileri basın üzerinden elde etmişti. Padişaha karşı bir suikast tertiplenerek yönetimi değiştirme amacı güden cemiyet, Süleymaniyeli Şeyh Ahmet adında bir medrese hocası tarafından Nisan-Mayıs 1859 tarihinde vücuda getirilmeye başlandı. Kısa süre içinde cemiyet, Müşir Hüseyin Daim Paşa, Caferdem Paşa, Binbaşı Rasim Bey, Şeyh Feyzullah, Şeyh İsmail, Tophane müftüsü Bekir Efendi gibi ulemadan hocalar ve askeriyeden subay ile Paşaların katılımı ile genişledi. Muhalif cemiyete göre Sultan Abdülmecid ortadan kaldırıldığı taktirde onun bünyesine gelişme fırsatı bulan ıslahat hareketleri yok olacak, Şeyh Ahmet'in değimiyle "Tanzimat'ın def'i" sağlanmış olacaktı. Sanıklar Kuleli kışlasında görülen mahkemelerinin neticesinde idam, sürgün, kalebentlik gibi muhtelif cezalar aldılar. Sultan Abdülmecid'in idam cezalarını ömür boyu hapis cezasına dönüştürmesiyle de amacı suikast olan bu siyasi vak'a kansız şekilde kapandı. Başarısızlıkla sonuçlanan bir suikast teşebbüsü olan Kuleli Vak'ası, padişaha karşı -Osmanlı tarihindeki diğer isyan teşebbüslerinin aksine- kitlesel bir isyan karakteri taşımamakla birlikte Tanzimat devrinin siyasi konjonktürü bağlamında modern anlamdaki darbe girişiminin bir prototipi olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim bu muhalif cemiyet kendinden sonraki muhalif hareketlere bir meşruiyet kaynağı olarak modern dönem Osmanlı siyasetinde evvela Genç Osmanlılar hareketi daha sonra ise Jöntürk oluşumu meşruiyetini 1859 yılındaki bu hadisede arayacaktır

AN ASSASSINATION ATTEMPT AGAINIST TANZİMAT ERA: KULELİ INCIDENT

In the last periods of the reign of Sultan Abdülmecid in September 1859, with the denunciation of Tatar Hasan Pasha a secret society in preparation of armed action against the Sultan and the administration was uncovered in Istanbul. The moment this anti-Sultan society was disclosed, both the national and the foreign press followed the event closely. Since the detainees were judged in the court closed to the public, the Ottomans learned about the event through the media. The society which was aiming to change the administration by plotting an assassination to the Sultan began to be brought into being in April-May 1859 by a madrasah teacher called Sheikh Ahmet from Süleymaniye. In a short time, the society expanded with the participation of Pasha and officers from the military and the Ulama members such as Muşir Huseyin daim Pasha, Caferdem Pasha, Major Rasim Bey, Sheikh Feyzullah, Sheikh Ismail and teh Mufti of Tophane Bekir Efendi. According to this society, if the Sultan was removed from the power, the reform movements that had the opportunity to progress under the protection of the Sultan would come to an end; that is, as Sheikh Ahmet put it with his own words ‘the expulsion of the Reform movement would be accomplished. As a result of the trials held in Kuleli military post, suspects received various punisments such as execution, exile and confinement in a fortress. Since Sultan Abdülmecid converted the death penalties into life imprisonment sentences, this political incident whose aim was assassination ended without any bloodshed. Unlike other uprising attempts against the Sultan throughout the history of Ottoman Empire, Kuleli incidence, which was a failed assassination attempt, doesn’t have the characteristics of a mass uprising and in the political conjuncture context of the Tanzimat(reform) era, this incident emerges as the prototype of a coup attempt in the modern sense. Indeed, this opposing(opponent/anti) society became a source of legitimacy for the succeeding opposing acts, and in the modern era ottoman politics firstly the Young Ottomans act and then the Young Turk formation would base their arguments of legitimacy on this event in 1859

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi - İrade-Dahiliye (İ.DH); 529/36665; 445-1/29437 Süreli Yayınlar
- Tercüman-ı Ahval, 10 Rebiülevvel 1278, S. 79
- Ceride-i Havadis, 24 Safer 1276, S. 953
Telif ve Tetkik Eserler
- Ahmet Cevdet Paşa, Tezakir, 13-20, haz. Cevdet Baysun, Ankara 1991
- Ahmet Cevdet Paşa, Ma'ruzat, haz. Yusuf Halaçoğlu, İstanbul 1980
- AKÇURA,Yusuf, Zamanımız Avrupa Siyasi Tarihi, Ankara 1933
- BERKES, Niyazi, Türkiye' de Çağdaşlaşma, İstanbul 2003
- DANİŞMEND, İsmail Hami, İzanlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C, 4, İstanbul 1974
- DAVISON, Roderic, Osmanlı İmparatorluğunda Reform, 1856-1876, İstanbul 2005
- DÜZEN, Cem, Kuleli Vak'ası, TÜ. SBE. yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Edirne 2015
- EBUZZİYA, Ziyad, Şinasi, haz. Hüseyin Çelik, İstanbul 1997
- ENGELHARDT, Edouard Philippe, Türkiye ve Tanzimat, çev. Ali Reşad, İstanbul 1328
- İĞDEMİR, Uluğ, Kuleli Vakası Hakkında Bir Araştırma, Ankara 2009
- JORGA, Nicolae, Osmanlı Tarihi, C.5, çev. Kemal Beydilli-Nilüfer Epçeli,İstanbul 2005
- KURAN,Ahmet Bedevi, İnkilap Tarihimiz ve Jöntürkler, İstanbul 1945
- LEWIS, Bernard, Modern Türkiye' nin Doğuşu, Ankara 2004
- Mahmut Celalettin Paşa, Mir'at-i Hakikat, haz. İsmet Miroğlu, C.1, İstanbul 1983
- MARDİN, Şerif Mardin, Türk Modernleşmesi, İstanbul 2007
- MARDİN, Şerif Mardin, Türkye'de Toplum ve Siyaset, İstanbul 2007
- ONARAN, Burak, "Kuleli Vakası Hakkında Başka Bir Araştırma" Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S.5, Bahar 2007
- PEDROSYAN, Y.A, "1859 Kuleli Vakasının Karakterine ve Bunun Türkiye' deki Yerine Dair", Belleten, C.33, S. 129-130, Ankara 1969
- RIEDLER, Florian, Osmanlı İmparatorluğu' unda Muhalefet ve Meşruiyet, İstanbul 2012
- SÜREYYA, Mehmet, Sicill-i Osmani, C 2, İstanbul 1996
- ŞEREF, Abdurrahman, Tarih Söyleşileri, İstanbul 1980
- TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye'de Siyasi Partiler 1859-195,İstanbul 1995
- TÜRKGELDİ, Ali Fuat, Mesail-i Mühimme-i Siyasiyye, C, 1, Ankara 1987
- VAMBERY,Arminus, Hıs Lıfe and Adventures Written By Himself, London 1889
-VAROL, Muharrem, "Kahramanlıktan Kalebendliğe: Kuleli Vak'asının Baş Aktörü Süleymaniyeli Şeyh Ahmed'e Dair Bilinmeyenler", Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 35, 2015