İbn Sînâ’nın Bilinmeyen Bir Eseri: Yetkinlik ve Müşâhede Bağlamında Üsûlûcyâ Yorumu

Bu çalışmada, İbn Sînâ felsefesinde nefis-akıl ilişkisinin özünü oluşturan entelektüel deneyim ekseninde filozofun Kitâbü’l-İnsâf’ta Üsûlûcyâ üzerine kaleme aldığı Tefsîru Kitâbi Üsûlûcyâ başlıklı yorumu mercek altına alınmıştır. Bu bağlamda, araştırmamızın çatısını temel olarak iki bölüm oluşturmaktadır. Birinci bölümde, Üsûlûcyâ yorumunun odağında İbn Sînâ’da entelektüel deneyimin kavramsal boyutunu ifade eden yetkinlik fikri ele alınmıştır. İkinci bölümde ise, söz konusu deneyimin görsel boyutuna tekabül eden müşâhede tecrübesi incelenmiştir. Metinler arası bir okuma gerçekleştirdiğimiz bu incelemenin temel amacı, bir taraftan Üsûlûcyâ yorumu ile Kitâbü’ş-Şifâ ve el-İşârât ve’t-tenbîhât gibi ana eserler başta olmak üzere İbn Sînâ külliyatı arasında mukayese yaparak İbn Sînâ’nın yorumlarının onun öteki eserlerinde benimsediği felsefî ilkeleri yansıtıp yansıtmadığının izini sürmek, diğer taraftan İbn Sînâ’nın sistemi açısından Tefsîru Kitâbi Üsûlûcyâ’nın bize ne kattığı sorusuna cevap aramaktır. Bunun için, metinsel karşılaştırma metodunun yanı sıra, eleştirel okuma ve sistematik analiz yöntemlerine de müracaat edilmiştir. Sonuçta, Tefsîru Kitâbi Üsûlûcyâ’nın İbn Sînâ’nın felsefî sisteminin temelleriyle uyum içinde olduğu ve modern literatürde büyük ölçüde göz ardı edilmiş olmasına rağmen esasında filozofun devasa külliyatı içerisinde mümtaz bir konuma sahip olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Felsefe Tarihi, İbn Sînâ, Üsûlûcyâ, Yetkinlik, Müşâhede

An Unknown Work of Avicenna: The Commentary on the Theology of Aristotle in the Context of Kamāl and Mushāhada

In this study, we examined the Commentary on the Theology of Aristotle, entitled Tafsīr Kitāb Uṯūlūǧiyā, from the Fair Judgment by Avicenna in the framework of the intellectual experience, which constitutes the essence of the soul- intellect relationship in the philosophy of Avicenna. In this context, we basically divided our research into two parts. In the first part, we discussed the idea of competence (Kamāl), which expresses the conceptual dimension of the intellectual experience in Avicenna on the axis of the Commentary. In the second part, we studied the experience of observation, which corresponds to the visual dimension of this experience. This study, in which we made an intertextual reading, has two main purposes. The first is to trace whether Avicenna’s Commentary reflects the philosophical principles which he adopted in his other works, by comparing the Commentary with the Avicenna corpus, especially the main works such as The Cure and the Pointers and Reminders. The second is to seek an answer to the question of what the Commentary contributed to us in terms of Avicenna’s philosophical system. For this, as well as the textual comparison method, we applied the methods of critical reading and systematic analysis. As a result, we determined that Avicenna’s Commentary was in harmony with the philosophical foundations of his system and although it has been largely overlooked in the modern literature, it occupies a prominent position in the philosopher’s huge corpus.

Keywords:

History of Philosophy, Avicenna, The Theology of Aristotle, Kamāl, Mushāhada,

PDF

___

Adamson, Peter. “Correcting Plotinus: Soul’s Relationship to Body in Avicenna’s Commentary on the Theology of Aristotle”. Bulletin of the Institute of Classical Studies, 83 (2004): 59-75.
Adamson, Peter. “Non-Discursive Thought in Avicenna’s Commentary on the Theology of Aristotle”. Interpreting Avicenna: Science and Philosophy in Medieval Islam içinde, haz. Jon McGinnis, 87-111. Leiden: Brill, 2004.
Adamson, Peter. The Arabic Plotinus. Notre Dame: University of Notre Dame, 2000.
Aristoteles. “De Sensu et Sensato”. The Works of Aristotle içinde, nşr. Alexander Smith ve David Ross. Oxford: Claredon Press, 1908.
Aristoteles. Kitâbü’n-Nefs. nşr. ve çev. Ahmed Fuad el-Ahvânî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1949.
Aristoteles. “Mâ ba‘de’t-tabîa III”. Tefsîru Mâ ba‘de’t-tabîa içinde, nşr. Maurice Bouyges. Beyrut: el-Matbaatü’l-Kasulikiyye, 1948.
Bedevî, Abdurrahman. Aristo inde’l-Arab. Kuveyt: Vekâletü’l-Matbuat, 1978.
Bedevî, Abdurrahman. Eflûtîn inde’l-Arab. Kuveyt: Vekâletü’l-Matbuat, 1955.
Chase, Michael. “Porphyry and the Theology of Aristotle”. Reading Proclus and the Book of Causes II içinde, haz. Dragos Calma, 157-181. Leiden: Brill, 2020.
Corbin, Henry. Avicenna and the Visionary Recital. çev. Willard Trask. New York: Bullinger Foundation, 1960.
D’Ancona, Cristina. “The Theology Attributed to Aristotle: Source, Structure, Influence”. The Oxford Handbook of Islamic Philosophy içinde, haz. Khaled Rouayheb ve Sabine Schmidtke, 8-29. New Yok: Oxford University Press, 2017.
Durusoy, Ali. “İbn Sînâ’nın Mantıku’l-Meşrikıyyın’ı Üzerine Bir İnceleme I”. Yedi İklim Dergisi 8, 56 (Kasım 1994): 56-60.
Durusoy, Ali. “İbn Sînâ’nın Mantıku’l-Meşrikıyyın’ı Üzerine Bir İnceleme II”. Yedi İklim Dergisi 8, 57 (Aralık 1994): 54-61.
Durusoy, Ali. “İbn Sînâ’nın Mantıku’l-Meşrikıyyın’ı Üzerine Bir İnceleme III”. Yedi İklim Dergisi 8, 59 (Şubat 1995): 57-67.
Gardet, Louis. “En l’Honneur du Millénaire d’Avicenne”. Revue Thomiste 51, 2 (1951): 333-345.
Gutas, Dimitri. Avicenna and the Aristotelian Tradition. Leiden: Brill, 2014.
Gutas, Dimitri. “İbn Sînâ’nın Meşrıkî Felsefesi: Mahiyeti, İçeriği ve Günümüze İntikali”. İbn Sînâ’nın Mirası içinde, der. ve çev. Cüneyt Kaya, 47-96. İstanbul: Klasik, 2004.
Gutas, Dimitri. “Notes and texts from Cairo manuscripts II: Texts from Avicenna’s library, in a copy by ‛Abd-ar-Razzāq aṣ-Ṣiġnāḫī”. Manuscripts of the Middle East, 2 (1987): 8-17.
Gutas, Dimitri. “Sınırları Olmayan Akıl: İbn Sînâ’da Mistisizmin Mevcut Olmayışı Üzerine”. çev. Cüneyt Kaya. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (2007): 315-338.
İbn Sînâ. Ahvâlü’n-nefs. nşr. Ahmed Fuad el-Ahvânî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1952.
İbn Sînâ. Dânişnâme-i Alâî. nşr. ve çev. Murat Demirkol ve Gürbüz Deniz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
İbn Sînâ. “İhtilâfü’n-nâs fî emri’n-nefs ve emri’l-akl”. Aristo inde’l-Arab içinde, nşr. Abdurrahman Bedevî. Kuveyt: Vekâletü’l-Matbuat, 1978.
İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera yayıncılık, 2017.
İbn Sînâ. el-İşârât ve’t-tenbîhât III. nşr. Süleyman Dünya. Beyrut: Müessesetü’n-Numan, 1993.
İbn Sînâ. el-İşârât ve’t-tenbîhât IV. nşr. Süleyman Dünya. Beyrut: Müessesetü’n-Numan, 1993.
İbn Sînâ. “Kitâbü’l-Hikmeti’l-Meşrikiyye: et-Tabî‘îyyât”. İbn Sînâ’nın el-Hikmetü’l-Meşrikıyye Adlı Eseri ve Tabiat Felsefesi içinde, nşr. Ahmet Özcan. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993.
İbn Sînâ. Kitâbü’l-Hudûd. nşr. Amélie Goichon. Paris: Publications De L’institut Français, 1963.
İbn Sînâ. Kitâbü’ş-Şifâ: Metafizik. nşr. ve çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
İbn Sînâ. el-Mebde’ ve’l-me‘âd. nşr. Abdullah Nûrânî. Tahran: Dânişgâh-ı Tahrân, 1343.
İbn Sînâ. el-Mübâhasât. nşr. Muhsin Bîdârfer. Kum: İntişârât-ı Bîdâr, 1413.
İbn Sînâ. en-Necât. nşr. Muhiddin el-Kurdi. Mısır: Matbaatü’s-Saade, 1938.
İbn Sînâ. “Risâle fî mâhiyyeti’l-ışk”. et-Tefsîru’l-Kur’ânî ve’l-lügatu’sûfiyye fî felsefeti İbn Sînâ içinde, nşr. Hasan Âsî. Beyrut: el-Müessesetü’l-Câmiiyye, 1983.
İbn Sînâ. “Şerhu Kitâbi Harfi’l-Lâm”. Aristo inde’l-Arab içinde, nşr. Abdurrahman Bedevî. Kuveyt: Vekâletü’l-Matbuat, 1978.
İbn Sînâ. et-Ta‘lîkât. nşr. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: ed-Dâru’l-İslâmiyye, 1972.
İbn Sînâ. “Tefsîru Kitâbi Üsûlûcyâ”. Aristo inde’l-Arab içinde, nşr. Abdurrahman Bedevî. Kuveyt: Vekâletü’l-Matbuat, 1978.
İbn Sînâ. Uyûnu’l-hikme. nşr. Muvaffak Fevzî el-Cebr. Şam: Dâru’l-Yenâbî, 1996.
Janssens, Jules. “Creation and Emanation in Ibn Sīnā”. Documenti e Studi Sulla Tradizione Filosofica Medievale, 1 (1997): 455-477.
Kraus, Paul. “Plotin Chez Les Arabes”. Bulletin de l’institut d’Égypte, 23 (1941): 263-295.
Kutluer, İlhan. İslâm’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
Kutluer, İlhan. Yitirilmiş Hikmeti Ararken. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
Michot, Jean. “Un Important Recueil Avicennien du VIIe / XIIIe S. : La Majmû‘a Hüseyin Çelebi 1194 De Brousse”. Bulletin de Philosophie Médiévale, 33 (1991): 121-129.
Plotinus. et-Tâsû‘ât. nşr. Ferîd Cebr. Beyrut: Nâşirûn, 1997.
Porphyrios. De Philosophia ex oraculis haurienda. nşr. Gustav Wolff. New York: Georg Olms, 1983.
Porphyrios. “Fî Hayâti Eflûtîn ve tasnîfi mü’ellefâtihi”. et-Tâsû‘ât içinde, nşr. Ferîd Cebr. Beyrut: Nâşirûn, 1997.
Reisman, David. The Making of the Avicennan Tradition. Leiden: Brill, 2002.
Şenel, Cahid. Yeni Eflâtûnculuğun İslâm Felsefesine Yansımaları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
Üsûlûcyâ. çev. Cahid Şenel. Ankara: TÜBA, 2017.
“Üsûlûcyâ”. Eflûtîn inde’l-Arab içinde, nşr. Abdurrahman Bedevî. Kuveyt: Vekâletü’l-Matbuat, 1955.
Vajda, Georges. “Les Notes d’Avicenne sur la « Théologie d’Aristote »”. Revue Thomiste 51, 2 (1951): 346-406.