Ziya Gökalp‟in Tarih ve Toplum Düşüncesinin Temel Kavramları

Genellikle sosyolog olarak değerlendirilen Ziya Gökalp için gerçekte, tarihten eğitime, siyasetten topluma, felsefeden şiire kadar pek çok alanda eserler vermiş bir düşünür demek daha doğru bir yaklaşımdır. Sosyal bilimler bakımından zengin problemlerle dolu yapıtlarını günümüzde insanlık durumuyla ilgisinde yeniden ele almak önemli görünüyor. Özellikle küreselleşmeyle birlikte ortaya çıkan birey-toplum ve devlet ilişkilerinde yaşanan problemler, eğitim, ekonomi ve siyasetin içinde insanın unutulması, ülkemizin çağdaş, laik ve ulus devlet yapısının tartışılmaya başlanması karşısında Gökalp düşüncesinden alınabilecek ipuçları vardır. Bu çalışmada Gökalp‟in tarih ve toplum düşüncesinin temel kavramları günümüzün temel meseleleriyle ilgisinde ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ziya Gökalp, tarih, toplum, felsefe, eğitim, „„yeni hayat‟‟, kültür, medeniyet

Basic Concepts of Ziya Gökalps’s Thoughts on History and Society

It would be more accurate to call Ziya Gökalp as a philosopher rather than a sociologist because of his studies in different subjects and disciplines ranging from history to education, from politics to society, from philosophy to poems. It seems important to reevaluate his works, which are rich in issues related to social sciences, according to their relations to the contemporary problems of humanity. Such problems as the increased tension in the relations of individual-society and state, forgotten humans in education, economy and politics, increased attacks on modern, secular and nation state seem to deteriorate with the coming of globalization, and this also calls for a review of Ziya Gökalp‟s thoughts to look for clues that would help develop solutions to such problems. This study analyzes the basic concepts of Gökalp‟s thoughts on history and society as they relate to today‟s problems and issues.

Keywords:

Ziya Gökalp, history, society, philosophy, education, “new life”, culture, civilization,

PDF

___

İngiliz kültürüne aşılanmış bir biçimde kendisini göstermiştir. Osmanlı
uygarlığı ise Türk, Acem, Arap kültürleriyle İslam dinine, Doğu uygarlığına ve
daha sonra da Batı uygarlığına giren kurumların karışımıdır. Osmanlı uygarlığı
hiçbir zaman uyumlu bir birlik durumunda olamamıştır (Gökalp, 2003: 74).
Ziya Gökalp çalışmalarının merkezine Türk kültürünü alarak belki de uyumlu
bir birlik arayışını kurmak istemiştir. Osmanlı uygarlığının Türk kültürüyle
uyumlu bir birlik kuramamasını bu iki kavramı ayırmakla çözmeye çalışan
Gökalp kültürü güçlü ama uygarlığı zayıf olan bir ulusun kültürü bozulmuş
ama uygarlığı yüksek bir ulusla siyasal savaşıma girdiğinde kültürü güçlü
olanın bu savaşı her zaman kazanacağını dile getirir. Gökalp’in bu
ifadelerinden neden Mustafa Kemal ATATÜRK’ün kültür ve uygarlık
kavramlarını birbirinden ayırmadığı ve çağdaş bir ulus devlet yaratmak
istediği açık hale gelmektedir. Son Söz Yerine…
Ziya Gökalp genç yaşından itibaren okuyan bir insan olarak başta
felsefe, sosyoloji, tarih olmak üzere pek çok disiplinin etkisinde kalmıştır. Bu
etkiden dolayı onun çalışmalarının merkezine aldığı çeşitli sosyologlar ve
filozoflar vardır. Gökalp kendisine bırakılan felsefi vasiyetleri yerine getirmek
bakımından elindeki bilgi malzemesinden yararlanmıştır. Onun düşünce
gelişiminde farklı yönlerin olduğu ve tutarsızlıklara düştüğünü iddia edenlerin
savları kısmen doğru olsa da gözden bir şeyi kaçırmaktadırlar. Gökalp
düşünce gelişiminin doğrultusunu kendisi belirlemeye çalışmış bir
düşünürdür. Aklın bağımsızlığı vasiyeti gereği böyle davranmakla Gökalp
kendisini bilgide yenileyen bir akla sahiptir. ‘‘Yeni hayat’’ anlayışı önce kendi
aklını kullanan bağımsız bir düşüncenin toplumun çağdaşlaşmasının önünü
açması ve topluma yön vermesi açısından önemlidir. Onun tarih ve topluma
yönelirken verdiği eserlere bu gözle de bakmak yerinde olur düşüncesindeyiz.
Her türlü önceden belirlenmiş bakış açısından bağımsız olarak bakıldığında
Ziya Gökalp için söylenebilecek yeni değerlendirmeler ileri sürülebilir. Gökalp
için söylenebilecek belirlenimlerden birisi de onun her türlü dogmatik
yaklaşımın ötesinde tarih ve toplum problemlerine eğildiği ve kafa
karışıklığının yoğun olduğu bir dönemde düşüncelerini özgürce ortaya koyan
ilk Türk düşünürü olduğudur. Onda felsefe toplumbilimden kopmamıştır.
Bugün sosyal bilimcilerin felsefeden yararlanmadığı düşünülürse Gökalp’in
değeri daha da anlaşılacaktır.
Berkes, N., 1985, Felsefe ve Toplumbilim Yazıları, Adam Yayınları, İstanbul.
Erişirgil, M. E., 1984, Bir Fikir Adamının Romanı Ziya Gökalp, haz. Kazancıgil, A. & Alpar, A., İkinci Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Filizok, R., 2005, Ziya Gökalp, Akçağ Yayınları, Ankara.
Gökalp, Z., 1997, Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri I, haz. Kardaş, R., Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
_____, 2003, Türkçülüğün Esasları, Haz. Bak, K., Bordo Siyah Klasik Yayınlar, İstanbul.
_____, 2006, Felsefe Dersleri, sadeleştirenler ve yay. haz. Utku, A. & Erbay, E., Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya.
_____, 2007, ‘‘Yeni Mecmua’’, içinde Hilmi Ziya Ülken Seçme Eserleri, Ziya Gökalp, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
_____, 2007a, ‘‘Türk Medeniyeti Tarihi’’, içinde Ziya Gökalp, Kitaplar, Bütün Eserleri- Bir, yay. haz. Koz, M. S., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
_____, 2007b, ‘‘Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muâsırlaşmak’’, içinde Ziya Gökalp, Kitaplar, Bütün Eserleri-Bir, yay. haz. Koz, M. S., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
İnalcık, H., 2000, ‘‘Ziya Gökalp Yüzyıla Damgasını Vuran Düşünür’’, Doğu Batı, Sayı: 12.
Karaveli, O., 2008, Ziya Gökalp‟i Doğru Tanımak, Doğan Kitap, İstanbul.
Karpat, K., 2003, ‘‘Ziya Gökalp’in Korporatifçilik, Millet-Milliyetçilik ve Çağdaş Medeniyet Kavramları Üzerine Bazı Düşünceler’’, içinde Cumhuriyet‟e Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyet‟in Birikimi, genel yay. yön. Belge, M.,