Türkiye’de Rekabetçi Siyasal Partilerin Dönüşümü: Post-80 Sisteminde Partilerin Yükselişi ve Düşüşü

1980 tarihi hem Türkiye’de hem de dünyada önemli bir dönüşüm sürecinin başladığına işaret etmektedir. Bu dönüşüm, beraberinde rekabetçi siyasal partileri de etkilemiş ve Türkiye’de siyasal rekabet, bir yanlarıyla eski siyasal gelenekleri yansıtan diğer yanlarıyla da yeni dönemin izlerini taşıyan niteliklere sahip partilerin yükseliş ve düşüşlerine sahne olmuştur. Söz konusu siyasal partilerin dünyaya bakış açıları bu gelişmeleri anlamak için önemli birer göstergedir. Bu makale, Türkiye’de siyasal parti geleneklerini kısaca ele almakta ve 1980 sonrasında etkin konumda olan siyasal partiler ve bunların programlarını incelemektedir. Ayrıca Türkiye’deki siyasal partilerin görünümü ve kısaca birbirleriyle karşılaştırmaları da yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Siyasal partiler, ANAP, DYP, CHP, DSP, MHP, AKP

Transformation of Competitive Political Parties in Turkey: Rise and Fall of the Old New Parties in Post-80 System

The date of 1980 indicates an important transformation process in the political conjunctures of both Turkey and the world. This transformation has also affected the competitive political parties and the political competition in Turkey has witnessed to the rise and fall of the political parties reflecting traditional political tendencies on one side and carrying the traces of the new era on the other side. Perspectives of these political parties are substantial indicators to understand these improvements. This article, briefly, deals with the political party traditions in Turkey at first and then analyzes the political parties which have active positions after the 1980, and their programs. Finally the status of political parties in Turkey is discussed and a comparison of these parties is shortly mentioned.

Keywords:

Political parties, the ANAP, the DYP, the CHP, the DSP, the MHP, the AKP,

PDF

___

Acar F. 1991, “The True Path Party 1983 – 1989”, içinde Political Parties and Democracy in Turkey, eds. M. Heper & J. M. Landau, I.B.Tauris.
Adalet ve Kalkınma Partisi Programı, e.t. 10.08.2011.
Ağar, M. 2007, Demokrat Parti Seçim Bildirgesi 2007, Sunuş.
Akdoğan, Y. 2004, AK Parti ve Muhafazakar Demokrasi, Alfa Yayınları, İstanbul.
Alpay, Ş. & Gürsel, S. 1986, DSP – SHP Nerede Birleşiyorlar, Nerede Ayrılıyorlar? Afa Yayınları, İstanbul.
Anavatan Partisi, 1983 Programı.
_____ 2000, Demokrasi ve Hizmet Mücadelesi, Haziran.
_____ 2001, Çözüm İçin Yeniden Yapılanma, Kasım. _____ 2000 Vizyonu.
_____ 6 Kasım 1983 Seçim Beyannamesi.
_____ Yeni Yüzyılda Yeni Politikalar (Özet Not), ANAP Araştırma ve Eğitim Başkanlığı Yayını.
Barış ve Demokrasi Partisi Programı, e.t. 08.08.2011.
Barkey, H. J. 1998, “The People’s Democracy Party (HADEP): The Travails of a Legal Kurdish Party in Turkey”, Journal of Muslim Minority Affairs, 18 (1).
Bedirhanoğlu, P. 2009, “Türkiye’de Neo-liberal Otoriter Devletin AKP’li Yüzü”, ed. İ. Uzgel & B. Duru, AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu, Phoenix Yayınları, Ankara.
Bila, H. 2008, CHP 1919 – 2009, 4. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul.
Büyük Birlik Partisi Tüzüğü. CHP, 2008 Programı.
_____ 1999, Doğu ve Güneydoğu Raporu, CHP, Ocak.
_____ Çağdaş Türkiye İçin Değişim, Parti Programı.
Çarkoğlu A. & Hinich, M. J. 2006, “A Spatial Analysis of Turkish Party Preferences”, Electoral Studies, Sayı 25.
Çoşkun, A. H. 2001, İskele Sancak – Deniz Baykal CHP ve Anadolu Solu, Birey Yayıncılık, İskele Sancak Kitapları, İstanbul.
Demokrat Parti, 2009, Demokrat Parti Seçim Bildirgesi.
Demokrat Parti, 2009, Barışan Türkiye Yenilenen Devlet Programı.
Demokratik Sol Parti, 1985 Programı.
_____ 2002 Sessiz Devrim Seçim Bildirgesi.
Demokratik Toplum Partisi Tüzüğü, e.t. 10.09.2011.
Doğru Yol Partisi, 1983 Programı.
_____ 2001, II. Demokrasi Programı.
Duverger, M. 1993, Siyasi Partiler, (Çev. E. Özbudun), Bilgi Yayınevi, 4. Basım, Ankara.
Ecevit, B. 1994, Ürünü Derme Zamanı, Demokratik Sol Parti Yayını.
Erbakan, N. t.y., Adil Ekonomik Düzen, Refah Partisi Yayını.
Erdoğan, R. T., 2004, “Konuşma Metni ve Önsöz”, Uluslararası Muhafazakarlık ve Demokrasi Sempozyumu, 15.01.2004.
Ergil, D. 2000, Siyasetini Arayan Ülke, Can Yayınları, İstanbul.
Ergüder, Ü. 1991, “The Motherland Party, 1983 – 1989”, içinde Political Parties and Democracy in Turkey, eds. M. Heper & J. M. Landau, , I.B. Tauris.
Fuller, G. E. 2008, Yükselen Bölgesel Aktör Yeni Türkiye Cumhuriyeti, çev. M. Acar, Timaş Yayınları, 2.Baskı, İstanbul.
Genç Parti Programı, e.t. 17.09.2011.
Hale, W. 2005, “Christian Democracy and the AKP: Parallels and Contrasts”, Turkish Studies, 6 (2), June.
Halkın Demokrasi Partisi Programı, e.t. 02.09.2011.
Heywood, A. 2011, Siyaset, 4. Basım, Adres Yayınları, Ankara.
http://www.belgenet.com/parti/program/dyp1998-1.html Erişim Tarihi: 22.10.2009.
http://www.tbmm.gov.tr/partiler/htm
Kahraman, H. B. 1995, Sağ Türkiye ve Partileri, İmge Yayınevi, Ankara.
_____ 2007, Türk Sağı ve AKP, Agora Kitaplığı, İstanbul.
Kalaycıoğlu, E. 1999, “The Shaping of Party Preferences in Turkey: Coping wiht the Post-Cold War Era”, New Perspectives on Turkey, Sayı 20, İlkbahar.
_____ 2007, “The Motherland Party: The Challenge of Institutionalization in a Charismatic Leader Party”, Turkish Studies, 3 (1).
Kiriş, H. M. 2010, Türk Parti Sisteminde 1980 Sonrası Kutuplaşma ve Dinamikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ABD, Isparta.
_____ 2006, “Ne Olacak Bu Merkez Sağın Hali”, AGORA Dergisi, Sayı 8, Mayıs-Haziran.
_____ 2007, “Merkezin Sağı Türkiye’nin Ne Kadarı?”, AGORA Dergisi, Sayı 13, Mart- Nisan-Mayıs.
Kiriş, H. M. & Gül, H. 2007, “Türkiye’de 1965 Sonrası Yapılan Genel Seçimler ve Siyasal Partiler Bağlamında Solda Yaşanan Gelişmelerin Bir Çözümlemesi”, Toplum ve Demokrasi Dergisi, Yıl 1, Sayı 1, Eylül – Aralık.
Küçükömer, İ. 2009, Batılılaşma & Düzenin Yabancılaşması, Profil Yayınları, İstanbul.
LaPalombara J. & Weiner, M. 1966, “The Origin and Development of Political Parties”, içinde Political Parties and Political Development, eds. J. LaPalombara & M. Weiner, Princeton University Press.
Mert, N. 2007, Merkez Sağın Kısa Tarihi, Selis Kitaplar, İstanbul.
Milliyetçi Hareket Partisi Programı, e.t. 07.10.2011.
Ölmez, A. O. 1995, Türk Siyasetinde DEP Depremi, Doruk Yayınları, Ankara.
Özal, T. 1983, Anavatan Parti Programı Önsöz.
Özbudun, E. 2000, Contemporary Turkish Politics Challenges to Democratic Consolidation, Lynne Reinner.
_____ 1995, “Seçim Sistemleri ve Türkiye, http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd- arsiv/AUHF–1995–44–01–04/AUHF–1995–44–01–04-Ozbudun.pdf
Saadet Partisi Programı, e.t. 11.09.2011.
Sosyal Demokrat Halkçı Parti, 1993, Öncelikli Hedefler Bildirgesi, Nisan.
Sosyal Demokrat Halkçı Parti, 1991, Sosyal Demokrat Halkçı Parti’nin Doğu ve Güneydoğu Sorunlarına Bakışı ve Çözüm Önerileri, Sosyal Demokrat Halkçı Parti Yayını, Ankara.
Temelkuran, E. 2008, “AKP ‘Evine’ Dönüyor: Açık Büfeden İdeolojiye”, Milliyet, 16 Ocak.
Teziç, E. 1976, 100 Soruda Siyasi Partiler, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
Tosun T. 2009, 22 Temmuz’dan 29 Mart’a Siyasal Partiler: Statüko ile Değişim Arasında CHP, SETA Analiz, Sayı 4, Şubat.
_____ 2004, “AKP’nin Merkez Taarruzu”, Radikal İki, 18 Ocak.
Tunaya, T. Z. 1998, Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt 1, İletişim Yayınları, İstanbul 1998.
Türköne, M. 2006, “Sol Kürt Siyaseti”, Zaman, 29 Haziran.
Yavuz, H. 2005, Modernleşen Müslümanlar Nurcular Nakşiler Milli Görüş ve AK Parti, Kitap Yayınevi, çev. A. Yıldız, İstanbul.