KİŞİLİK VE KARAKTER İNŞASINDA KUR’AN’IN SUNDUĞU GÜZEL İNSAN MODELİ

Kur’an-ı Kerim’in tamamı bir “ahlak, kişilik ve karakter inşası kitabı” olarak kabul edilebilir. Bilindiği üzere Hz. Peygamber’in ahlakı, Hz. Aişe’nin ifadesi ile “Kur’an ” idi. Başka bir deyişle O’nun yaşayışı Kur’an’î değerlere bağlı bir yaşayış idi; tabiri caizse O, Kur’an’ın ete kemiğe bürünmüş canlı hali idi. Yine Kur’an’da O bize, “üsve-i hasene” olarak takdim edilmekte, kendisi de “Ben mekarim-i ahlakı tamamlamak için gönderildim” buyurmaktadır. Dolayısıyla Kur’an’da Hz. Peygamber’in ahlakı  “kişilik ve karakterde güzel insan modeli” olarak sunulmuştur. Kur’an-ı Kerim’de sadece Hz. Peygamber’in değil, diğer peygamberlerin ahlakı/kişilik ve karakteri de örnek ahlak (üsve-i hasene) olarak takdim edilmiştir. Örneğin Kur’an’da Hz. İbrahim sıddîk nebi, Hz. Musa ihlaslı nebi, Hz. İsmail vaadinde sadık nebi, Hz. İdris sıddîk nebi olarak zikredilmiştir. İnsanlığın önünde her bakımdan örnek olan bu peygamberler, Kur’an’ın bize tanıttığı güzel insan modelleri sayılmıştır. Yine Kur’an’da Hz. Davud, Hz. Süleyman ve Hz. Eyyüb gibi bazı peygamberlerin Cenab-ı Allah’ın büyük imtihanlarına maruz kaldığı, ancak bu imtihanları sabır ve metanetle karşılayarak Allah’ın rızasına erdiği, Allah’ın da onları “ne güzel kul” diyerek takdir ettiği ve hepsini birer “güzel insan modeli” olarak bize takdim ettiği görülmektedir. Kur’an’da peygamberlerin dışında da güzel insan modelleri ile karşılaşmaktayız. Örneğin Hz. Lokman fazileti ve hikmetli nasihatleriyle, Hz. Meryem iffeti ve ihlaslı ibadetleriyle, Ashab-ı Kehf Allah yolundaki yılmaz mücadelesiyle, muhacir ile ensar iman, îsâr ve kardeşlik şuuruyla, Hz. Musa’nın annesi annelik şefkat ve merhametiyle, Firavun’un hanımı sarsılmaz iman ve sabrıyla güzel insan modelleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Elbette ki Kur’an-ı Kerim’in işaret ettiği güzel insan modelleri bunlarla sınırlı değildir, daha birçok örnekle karşılaşmak mümkündür (mesela, İmran Ailesi ve Ashab-ı Uhdud’un ateşte yakarak şehid ettiği müslümanlar gibi.) Güzel ahlakın oluşması ve yaygınlaşması, bulunduğumuz ailede ve sosyal çevrede güzel ahlakı yaşayan insanların mevcut olmasına bağlıdır. Yukarıda adı geçen (veya geçmeyen) türden kimselerin tamamı güzel ahlakı üzerlerinde taşıyan model şahsiyetler olarak karşımıza çıkmaktadır. Onlar güzel ahlakı sadece talim ve tedris etmekle kalmamış; onu aynı zamanda bireysel ve toplumsal hayatlarında pratize etmişlerdir. Bu düşüncelerden yola çıkarak biz de bu makalemizde Kur’an-ı Kerim’in kişilik ve karakter itibarı ile nasıl güzel bir insan modeli tavsiye ettiğini, bugün toplumumuzun ve insanlığın buna ne kadar da muhtaç olduğunu tespit ederek bireysel ve toplumsal ahlakın yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmak istiyoruz.

___

  • Ahmed b. Hanbel, Müsned, İstanbul, 1992,
  • Algül, Hüseyin, “Asr-ı Saadet”, İslamda İtikat İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, İstanbul, 2006,
  • Beydavî, Nasıruddin Ebu Said, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, Beyrut, 2013,
  • Buhari, es-Sahîh, İstanbul, 1992,
  • Çağrıcı, Mustafa, “İhsan”, DİA, İstanbul, 2000,
  • Çelik, Ömer ve dğr., Üsve-i Hasene, Kullukta Ahlakta Adapta En Güzel İnsan, I-II, İstanbul, 2003, 2004,
  • Dimyati, Şihabüddin Ahmed b. Muhammed, İthâfu fudalâi’l-beşer, Beyrut, 2001,
  • Ebu Davud, es-Sünen, İstanbul, 1992,
  • Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, ts. (Eser Neşriyat),
  • Farabi, Ebu Nasr Muallim-i Sani Muhammed b. Muhammed b. Tarhan, el-Medinetü’l-Fadıla (çev. Nafiz Danışman), Ankara, 1956,
  • İbn Hişam, es-Siretü’n-nebeviyye (neşr. Mustafa es-Sekka, İbrahim el-Ebyari, Abdülhafız Şelebi), Kahire, 1936,
  • İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, Beyrut, 1988,
  • Karaman, Hayrettin ve dğr., Kur’an Yolu, Ankara, 2007,
  • Kurt, Yaşar, “Kur’an’da Hz. Peygamber’in Örnek İnsan Oluşu: Üsve-i Hasene”, İslami İlimler Dergisi, yıl: 1, sy. 1,
  • Kutluer, İlhan, “İnsan”, DİA, İstanbul, 2000,
  • Mevdudi, Ebu’l-A’la, Tefhimü’l-Kur’an (çev. Muhammed Han Kayani ve dğr.), İstanbul, 2006,
  • Münavi, Feyzü’l-Kadir, Beyrut, 1938,
  • Müslim, es-Sahih, İstanbul, 1992,
  • Nesefi, Abdullah b. Ahmed, Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, Beyrut, 1989,
  • Rağıb el-Isfahani, el-Müfredat, İstanbul, 1986,
  • Şimşek, M. Sait, Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri, İstanbul, ts. (Beyan Yayınları),
  • Tarhan, Nevzat, Güzel İnsan Modeli, İstanbul, 2014,
  • Tirmizi, es-Sünen, İstanbul, 1992,
  • Zemahşeri, el-Keşşaf, Beyrut, 2003.