Bizans – Sasani Mücadelelerinde Urfa (VI. ve VII. Yüzyıllar)

Ortadoğu’nun tarihî sürecinde önemli bir safhayı oluşturan Sasani-Bizans mücadeleleri, Anadolu’nun birçok şehrini derinden etkilemiştir. Çalışmada Urfa şehrinin İslâm hâkimiyeti öncesinde, VI. ve VII. yüzyıl Sasani-Bizans mücadelelerinden nasıl etkilendiğini kaynaklar ışığında ortaya konmaya çalışıldı. VI. yüzyılın başlarında Magister Militum per Orientem/Doğu orduları komutanı’nın merkezi durumunda olan Urfa’nın ilerleyen süreçte doğu ordularının karargâhı olma durumundan, orduların lojistik ihtiyaçlarını karşılayan bir şehre dönüştüğü görülmektedir. Urfa, bulunduğu stratejik konum dolayısıyla Sasani-Bizans mücadelelerinden doğrudan veya dolaylı olarak etkilenmiştir. Çalışmamızın zaman aralığı olarak seçilen VI. ve VII. yüzyıllar Sasani-Bizans mücadelelerinin son ve en şiddetli safhası olarak anılmaktadır. Bu süreçte Urfa, iki devlet arasındaki mücadelelerden sosyal, ekonomik, askerî, fizikî ve demografik açılardan etkilenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Edessa/Urfa, Sasani, Bizans, Dârâ

Edessa in the Byzantine-Sassanian Conflicts (VI.-VII. Centuries)

Sassanid-Byzantine struggles, which constitute an important phase in the historical process of the Middle East deeply affected many cities of Anatolia. In study be tried to show that how affected Urfa from VI. and VII. century Sassanid-Byzantine struggles before the domination of Islam. Urfa was Magister Militum per Orientem/ the center of the commander of the Eastern armies in the early 6th century. It seems to have turned into a city that meets the logistics needs of the armed forces later in the process. Urfa has been directly or indirectly affected by Sassanid-Byzantine struggles due to its geo-strategic position. The 6th and 7th centuries, chosen as the time interval for our study, are referred to as the last and most severe stage of the Sassanid-Byzantine struggles. In this process, Urfa was influenced by the social, economic, military, physical and demographic aspects of the struggles between the two states

Keywords:

Edessa/Urfa, Sassanid, Byzantine, Dara,

PDF

___

AGAPIUS (MAHBOUB) DE MENBIDJ, Kitab Al-Unvan, C. 2, haz. Alexandre Vasiliev, Paris, 1909.
AKYOL, Hasan, Roma-Bizans Döneminde Ankara (Siyasî, Fizikî, İdarî, Sosyo-Ekonomik ve Dinî Yapı), Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Manisa, 2014.
BAHADIR, Gürhan, “Anadolu’da Bizans-Sasani Etkileşimi”, Turkish Studies, 6/1, 2011, ss. 685-703.
BAHAR, Hasan, Roma ve Bizans Tarihi, Kömen Yayınları, Konya, 2010.
CAMERON, Averil, Bizanslılar, Çev. Özkan Akpınar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2016.
ÇELİK, Mehmet, Siyasal Sistem Açısından Bizans İmparatorluğu’nda Din-Devlet İlişkileri, Akademi Kitabevi, İzmir, 1999.
ÇELİK, Mehmet; YAŞAR, Şükran, “Kuruluşundan İslâm Fethine kadar Edessa’nın Siyasî Tarihi”, Edessa’dan Urfa’ya, Ed. Mehmet Çelik, Ankara, 2007, C. 1, ss. 127-235.
DÖLEBANİ, Mor Hanna, Deyrü’l-Umur Tarihi, Çev. Cebrail Aydın, İstanbul, 1971.
DUYGU, Zafer, Hıristiyanlık ve İmparatorluk, Divan Kitap, İstanbul, 2017.
EVAGRIUS SCHOLASTICUS, Ecclesiastical History, İngilizceye Çev. Michael Whitby, Liverpool University Press, Liverpool, 2000.
GEORGIUS CEDRENUS, Historiarum Compendium, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Vol. I, Bonnae, 1838.
GIBBON, Edward, Roma İmparatorluğunun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, C. IV, Çev. Asım Baltacıgil, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 1994.
GREATREX, Geoffrey; LIEU, Samuel N. C., The Roman Eastern Frontier and The Persian Wars, Part-II, Routledge, New York, 2002.
GREGORY ABU’L-FARAC, Abû’l-Farac Tarihi, Çev. Ömer Rıza Doğrul, C. 1, TTK Yayınları, Ankara, 1999.
GREGORY, Timothy E., Bizans Tarihi, Çev. Esra Ermert, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
GÜLER, Selâhaddin Eyyûbî, Urfa Bölgesinde Devlet Adamları ve Komutanlar, Şurkav Yayınları, Ankara, 1999.
HALDON, John, Bizans Tarih Atlası, Çev. Ali Özdamar, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2007.
HONINGMANN, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, Çev. Fikret Işıltan, İ.Ü. Ed. Fak. Yayınları, İstanbul, 1970.
IOANNES MALALAS, The Chronicle, İngilizceye Çev. E. Jeffreys, M. Jeffreys, R. Scott, Melbourne, 1986.
JOHN OF EPHESUS, Ecclesiastical History, İngilizceye Çev. R. Payne Smith, Oxford University Press, 1860.
KAÇAR, Turhan, “Anadolu’da Sasaniler ve Romalılar, M.S. 226-363: Emperyal İdeoloji ve Kriz”, Tarih Dergisi, İstanbul, 2009, S. 47, ss. 1-22.
KAYA, Abdullah, “Doğu Roma (Bizans İmparatorluğu (330-1453)”, Orta Çağ Tarihi, Ed. S. Hilmi Özkan, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2016, ss. 519-552.
KAYA, M. Ali, “Parthlar (Arsaklar) ve İ.Ö. I. Yüzyılın İlk Yarısında Parth-Roma İlişkileri”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir, 1999, ss. 407-425.
KONUK, Süha, VI. Yüzyıl Bizans-Sasani Mücadelesinde Yukarı Dicle Havzası”, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla, 2012.
LEVTCHENKO, M. V., Bizans Tarihi, Çev. Maide Selen, Doruk Yayımcılık, İstanbul, 2007.
MAR YEŞUA, Vekâyinâme, Çev. Mualla Yanmaz, Diyarbakırı Tanıtma Derneği Neşriyatı, İstanbul, 1958.
MESUDÎ, Murûc ez-Zeheb, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul, 2014.
NIKEPHOROS PATRIARCH OF CONSTANTINOPLE, Short History, Çev. Cyril Mango, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington, 1990.
PROCOPIUS, History of the Wars, İngilizceye Çev. H. B. Dewing, The Loeb Classical Library, London-New York, 1914.
____________, The Buildings, İngilizceye Çev. H. B. Dewing, Loeb Classical Library, 1940.
____________, Bizans’ın Gizli Tarihi, Çev. Orhan Duru, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001.
SEBEOS, History, İngilizceye Çev. Robert Bedrosian, Sources of Armenian Tradition, New York, 1985.
SEGAL, Judah Benzion, Edessa (Urfa) Kutsal Şehir, Çev. Ahmet Arslan, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.
Süryani Patrik Mihail’in Vekayinâmesi, Birinci Kısım (622-1042), Çev. Hrant D. Andreasyan, (TTK’da henüz yayınlanmamış tercüme), Ankara, 1944.
SYKES, P. M., History of Persia, Macmillan and Co., London, 1915.
TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed Cerîr, Tarihu’t-Taberî, Tarihu’r-Rusul ve’l-Mülûk, (tahkik. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim), C. I, II, Dâru’l-Meârif, Kahire, t.y.
THEOPHANES CONFESSOR, The Chronicle, haz. Cyril Mango, Roger Scott, Clarendon Press, Oxford, 1997.
TURAN, Ahmet Nezihi, “Şanlıurfa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2010, ss. 336-341.
UMAR, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1993.
YAŞAR, Şükran, “Şehrin Yerleşimi”, Edessa’dan Urfa’ya, Ed. Mehmet Çelik, Ankara, 2007, C. 1, ss. 243-298.
YILDIRIM, Ercüment, “Roma-Parth Mücadelesinde Fırat Nehri’nin Jeopolitik Önemi”, Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 7, 2012, ss. 45-64.
YILDIRIM, Recep, “Urfa ve Yöresinin İlkçağ Tarihi”, Edessa’dan Urfa’ya, Ed. Mehmet Çelik, Ankara, 2007, C. 1, ss. 51-127.
VASILIEV Alexander A., Justin The First, Harvard University Press, Cambridge, 1950.
____________, Bizans İmparatorluğu Tarihi, Çev. Tevabil Alkaç, Alfa Tarih, İstanbul, 2016.