Ksenophanes: Tanrı ve Doğa Üzerine

İlk Çağdan günümüze düşünce tarihinin en önemli konularından biri tanrı ile doğa arasındaki ilişkinin neliği sorunudur. Bu sorunu ilk dile getiren olmasa da sisteminin merkezine yerleştiren ilk düşünür Kolophon’lu Ksenophanes’tir. Ksenophanes denildiğinde akla ilkin din eleştirmenliği gelse de böyle bir yaklaşım hem bir bütün olarak Ksenophanes’in düşünce sistemini ve onun din eleştiriciliğinin altında yatan saikleri hem de klasik anlamda ilk felsefi faaliyetin başladığı doğa felsefesi döneminde felsefenin problem sferini kavramamızda yetersiz kalır. Zira tüm ilginin doğaya yöneldiği bu dönemde Ksenophanes’in doğa üzerine düşüncelerini ve bu bağlamda Miletli doğa filozofları ile Elealılar arasında durduğu yeri belirlemeden onun düşünce dünyasını anlamak güçtür. Bazı yorumcuların kabul iddia ettiği gibi Ksenophanes’i yalın bir din eleştirmeni olarak değerlendiremeyiz. Bu sebeple asıl belirlememiz gereken Ksenophanes’in düşüncelerinde doğa ile dinin, daha doğrusu doğa ve Tanrı düşüncesinin nasıl bir bağlantı içerisinde olduğudur. Zira bize göre Ksenophanes bir teolog olmaktan ziyade Doğa ve Tanrı arasındaki ilişkiyi felsefe tarihinde ilk defa tesis etmeyi deneyen gerçek anlamda bir din felsefecisi, bir fizikoteologdur. İşte bu yazıda günümüze değin tartışılagelen doğa ile Tanrı arasındaki ilişki sorununu, bu sorunun felsefi tarihsel kaynağı konumundaki Ksenophanes üzerinden çözümlemeye çalışacağız.

Xenophanes: On God and Nature

From Antiquity onwards the essence of the relation between God and nature is one of the significant questions of the intellectual history. The first thinker who places this question at the center of his system of thought is Xenophanes of Colophon though he is not the first to mention it. Although at first glance Xenophanes is associated with criticism of religion, this kind of approach fails to comprehend both his system of thought in its entirety and the motives behind his criticism of religion, and the sphere of philosophical problems at the time of early Greek philosophy of nature which is the period that philosophical activity in the classical sense began. In this period when all interest was directed to nature, it is difficult to understand Xenophanes’ ideas on nature and in this context his philosophical outlook without ascertaining his standpoint between the Milesians and the Eleatics. Thus, we cannot simply qualify Xenophanes only as a critic of religion as some commentators accept. Therefore, the main issue that we have to determine is how religion and nature or God and nature relate each other in Xenophanes’ thought. For, according to us, Ksenophanes is not purely a theolog but a real philosopher of religion, a physico-theolog, who tries to establish the relation between nature and God for the first time in the history of philosophy. So, in this article, we are going to analyze the problem of the relation between nature and God in terms of Xenophanes’ ideas who stands as the historical source of this problem in philosophy

PDF

___

Aristoteles. Metafizik. Çeviren: A. Arslan, İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.

Aydın, Hasan. Mitos’tan Logos’a. Eski Yunan Felsefesinde Aşk. İstanbul: Bilim ve Gelecek Yayınevi, 2013.

Barnes, Jonathan, The Presocratic Philosophers. London and New York: Routledge, 1982.

Burnet, John. Greek Philosophy Thales to Plato. New York: St Martin’s Press, 1964.

Capelle, Wilhelm. Sokrates’ten Önce Felsefe I. Çeviren: Oğuz Özügül, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1994.

Cevizci, Ahmet. İlkçağ Felsefesi, Felsefe Tarihi I. İstanbul: Say Yayınları, 2014.

Confort, F. M. Yunan Dinî Düşüncesi. Homeros’tan İskender’in Çağına. Çeviren: Özgüç Orhan, İstanbul: Pinhan Yayınları, 2021.

Guthrie, W. K. C. Yunan Felsefe Tarihi. Sokrates Öncesi İlk Filozoflar Pythagorasçılar. Çeviren: Ergün Akça, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2003.

Hoffmeister, Johannes. Wörterbuch der philosophischen Begriffe. Hamburg: Felix Meiner, 1955.

Jaeger, Werner. İlk Yunan Filozoflarında Tanrı Düşüncesi. Çeviren: G. Ayas, İstanbul: İthaki Yayınları, 2011.

Jones, W. T. Klasik Düşünce. Batı Felsefesi Tarihi. Çeviren: H. Hünler, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2006.

Kranz, Walther. Antik Felsefe. Metinler ve Açıklamalar. Çeviren: S. Y. Baydur, İstanbul: Sosyal Yayınları, 1984.

Ksenophanes. Fragmanlar. Çeviren: G. Gurur Sev, İstanbul: Pinhan Yayınları, 2019.

Leartius, Diogenes. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. Çeviren: Candan Şentuna, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.

Nestle, Wilhelm. Vom Mythos zum Logos, die Selbstentfaltung des griechischen Denkens von Homer bis auf die Sophistik. Stuttgart: Kröner, 1940.

Peters, E. Francis. Antik Yunan Felsefe Terimleri Sözlüğü. Çeviren: Hakkı Hünler, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2004.

Röd, Wolfgang. Geschichte der Philosophie. Die Philosophie der Antike. Von Thales bis Demokrit. München: Beck, 1988.

Sextus Empirikus. Kuşkuculuk. Çeviren: M. K. Sütçüoğlu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.

Weber, Alfred. Felsefe Tarihi. Çeviren: A. Vehbi Eralp, İstanbul: Sosyal Yayınları, 1998.

Zeller, Eduard. Grek Felsefesi Tarihi. Çeviren: A. Aydoğan, İstanbul: Say Yayınları, 2017.