İhvân-ı Safâ’da Matematik Felsefesinin İmkânı ve Boyutları1

İhvân-ı Safâ, matematiği felsefelerinin temeline almıştır. Eklektik tarzda yazılmış olan risalelerin yazımına özellikle sayı ve geometri risaleleri ile başlamışlardır. Bunu astronomi ve müzik risaleleri takip etmiştir. Pythagoras’tan oldukça etkilendiği bilinen İhvân-ı Safâ, diğer bilim alanlarını da yeri geldikçe sayılar ve sayılar arası ilişkilerle ele almıştır. Felsefe ile bir arınma metodu takip eden topluluk, bunu matematikle başlatmanın gereği üzerinde durmuştur. İhvân-ı Safâ felsefe ve matematik nesnelerine dair düşünmek için bilişsel olarak belli bir hazırbulunuşluk düzeyini şart koşmuştur. Topluluk, sayılar ve sayılar arası ilişkiler ile okuyucusuna mesaj vermektedir: Evren tesadüfi değil matematiksel bir uyumla var olmuştur. Onlara göre okuyucu bunu sayılar ve bunlar arasındaki ilişkiler marifetiyle astronomi, müzik ve doğa bilimlerinde bulabilir. Topluluk, sayılara ve sayılar arası ilişkilere mistik anlamlar yüklediği için yoğun eleştiriler almıştır. Öte yandan matematiksel nesne olarak sayıların nefiste potansiyel olarak var olduğunu kabul etmeleri, varlığı sayılarla ilişkilendirilmeleri ve evreni sayısal ilişkilerle açıklamaları bakımından İhvân’ın matematiğe yaklaşımında epistemolojik, ontolojik ve kozmolojik yönlere rastlamak mümkündür.

Possibility and Dimensions of Philosophy of Mathematics in Ikhwan al-Safa

Ikhwan al-Safa took mathematics as the basis of their philosophy. They started the writing of treatises written in an eclectic style, especially with number and geometry treatises. Ikhwan al-Safa community, who is known to have been highly influenced by Pythagoras, also dealt with other fields of science with numbers and relations between numbers when the occasion arises. This community, which followed a purification method with philosophy, emphasized the necessity of starting it with mathematics. Ikhwan al-Safa stipulated a certain level of cognitive readiness to think about philosophical and mathematical objects. This community gives a message to its reader with numbers and relations between numbers: The universe did not come into existence by chance, but in a mathematical harmony. According to them, the reader can find it in astronomy, music and natural sciences through numbers and the relations between them. This community has received intense criticism for attaching mystical meanings to numbers and relations between numbers. On the other hand, it is possible to encounter epistemological, ontological and cosmological aspects in the Ikhwan’s approach to mathematics in terms of accepting the potential existence of numbers as mathematical objects in human soul, associating existence with numbers and explaining the universe with numerical relations.

PDF

___

Aristoteles. Metafizik. Çeviren: Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.

Armand, Abel. “Basra’da İhvân-el-Safâ Muamması ve Bunun X. Yüzyılda Halifeler Devletinin Sosyal Tarihi Bakımından Mânâsı,” Belleten XXIX, (1965): 605-614.

Arslan, Ahmet. İlk Çağ Felsefe Tarihi 2. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.

Aster, Ernest von. Bilgi Teorisi ve Mantık. Çeviren: Macit Gökberk, İstanbul: Sosyal Yayınları, 1994.

Bakar, Osman. İslam Bilim Tarihi ve Felsefesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.

Barker, Stephen F. Matematik Felsefesi. Çeviren: Yücel Dursun, İstanbul: İmge Kitabevi, 2003.

Bayrakdar, Mehmet. İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 1985.

Boer, Tjitze j. De. İslam’da Felsefe Tarihi. Çeviren: Yaşar Kutluay, Ankara: Balkanoğlu Matbaacılık, 1960.

Boyer, Carl Benjamin. Matematiğin Tarihi. Çeviren: Saadet Bağcacı, İstanbul: Doruk Yayınları, 2015.

Bozkurt, Ömer. “İhvân-ı Safâ’da Aritmetik, Geometri ve Felsefe İlişkileri,” Kaygı sayı: 18 (2012): 123-152.

Burton, David M. Matematik Tarihi-Giriş. Çeviren: Soner Durmuş, İstanbul: Nobel Yaşam, 2018.

Connor, Steve. Sayılarla Yaşamak. Çeviren: İpek Kökeş ve Berkan Kirmit, İstanbul: Doruk Yayınları, 2019.

Cornford, Francis M. Platon and Parmenides. New York: The Liberal Arts Press, 1957.

Corry, Leo. Sayıların Kısa Tarihi. Çeviren: Özlem Kesici, İstanbul: Doruk Yayınları, 2017.

Çelik, Sara. Bilgi Felsefesi. İstanbul: Doruk Yayınları, 2010.

Çetinkaya, Bayram Ali. İhvân-ı Safâ’nın Dini ve İdeolojik Söylemi. Ankara: Elis Yayınları, 2003.

Çetinkaya, Bayram Ali. Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.

Çitil, Ahmet. “Matematik ve Felsefe,” Felsefelogos sayı: 49 (2013): 23-52.

Descartes, René. Aklın Yönetimi İçin Kurallar. Çeviren: Engin Sunar, İstanbul: Say Yayınları, 2016.

Fazlıoğlu, İhsan. Aded ile Mikdar. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.

Frege, Gottlob. Aritmetiğin Temelleri. Çeviren Bülent Gözkan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.

Gazali. El-Munkizü Mine’d Dalal. Çeviren Hilmi Güngör, Ankara: Maarif Basımevi, 1960.

Goldstein, Rebecca. Gödel’in Tamamlanmamışlık Kuramı. Çeviren Sevcan Seçkin, İstanbul: Alfa Basım, 2015.

Goldziher, İgnace. Klasik Arap Literatürü. Çeviren Azmi Yüksel ve Rahmi Er, Ankara: İmaj Yayınları, 1993.

Guthrie, William Keith C. Yunan Felsefesi Tarihi 1. Çeviren Ergün Akça, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.

Gür, Bekir S. “Matematik Felsefesine Giriş” Matematik Felsefesi içinde, 9-55. Ankara: Kadim Yayınları, 2011.

Gür, Bekir S. (Ed.). Matematik Felsefesi. Ankara: Kadim Yayınları, 2011.

İhvân-ı Safâ. “Nedenler ve Nedenlilere Dair” İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 281-312. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.”

İhvân-ı Safâ. “Ahlâkın Islahı ve Nefisin Terbiyesinde Sayısal ve Geometrik Oran” İhvân-ı Safâ Risaleleri 1 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 161-171. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.

İhvân-ı Safâ. “Akli Risaleler, Ruhsal Birikimler ve İlahi Taşırmaların Anılması Hakkında” İhvân-ı Safâ Risâleleri 5 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 181-275. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016.

İhvân-ı Safâ. “Dillerin, Yazı Şekillerinin ve İbarelerin Farklı Olmasının Sebeplerine Dair” İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 31-50. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.

İhvân-ı Safâ. “Fihristü’r Resail” İhvan-ı Safa Risaleleri 1 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 15-30. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.

İhvân-ı Safâ. “İhvân-ı Safâ’ya Göre Akli İlkeler Hakkında” İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 161-169. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.

İhvân-ı Safâ. “İlahi Yasanın Mahiyeti, Nübüvvetin Şartları ve Özelliklerinin Niceliği ve Sembollere Dair” İhvân-ı Safâ Risâleleri 4 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 97-114. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.

İhvân-ı Safâ. “İsagoci” İhvân-ı Safâ Risaleleri 1 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 269-279. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.

İhvân-ı Safâ. “Kategoriler Üzerine” İhvân-ı Safâ Risâleleri 1 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 281-289. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.

İhvân-ı Safâ. “Matematikle İlgili Risaleler Hakkında” İhvân-ı Safâ Risâleleri 5 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 13-83. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016.

İhvân-ı Safâ. “Mezhepler ve Dinlere Dair” İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 327- 428. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.

İhvân-ı Safâ. “Musiki” İhvân-ı Safâ Risâleleri 1 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 129-160. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.

İhvân-ı Safâ. “Ölümün ve Hayatın Hikmetine Dair” İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 39-53. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.

İhvân-ı Safâ. “Pisagorculara Göre Varlıkların/Mevcutların Akli İlkeleri Hakkında İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 145-159. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.

İhvân-ı Safâ. “Sayılar Hakkında” İhvân-ı Safâ Risâleleri 1 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 281-289. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.

İhvân-ı Safâ. “Sihir, Büyü ve Göz Değmesinin Mahiyeti Hakkında” İhvân-ı Safâ Risâleleri 4 içinde, Editör: Abdullah Kahraman, 213-319. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.

J. Philip Davis and Reuben Hersh. Tüm Yönleriyle Matematiksel Deneyim. Çeviren: Soner Durmuş, Ankara: Nobel Yaşam, 2015.

Kindî. “Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine” Kindî: Felsefi Risaleler içinde, Editör: Mahmut Kaya. İstan-bul: Klasik Yayınları, 2014.

Koç, Yalçın. “Matematiğin Ontolojisi Bakımından Kant ile Frege Karşılaştırması,” Felsefe Arkivi sayı: 30 (1997): 49-54.

Magee, Bryan. Felsefenin Öyküsü. Çeviren: Bahadır Sina Şeker, İstanbul: Alfa Yayınları, 2016.

Mohamed, Yasien. “The Cosmology of İkhwaâ al-Safâ, Miskawayh and al-Isfahânî,” İslamic Studie 39, sayı: 4 (2000): 657-679.

Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam Kozmoloji Öğretilerine Giriş. Çeviren: Nazife Şişman, İstanbul: İnsan Yayınları, 1985.

Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam’da Bilim ve Medeniyet. Çeviren: Nabi Avcı, Kasım Turhan ve Ahmet Ünal, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.

Nasr, Seyyid Hüseyin. Tabiat Düzeni ve Din. Çeviren: Latif Boyacı, İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.

Platon. Devlet. Çeviren: Veysel Ataman ve Cenk Saraçoğlu, İstanbul: BS Yayınları, 2005.

Platon. Sofist. Çeviren: Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2012.

Platon. Theaitetos. Çeviren: Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2018.

Platon. Timaios. Çeviren: Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2018.

Plotinus. Dokuzluklar. Çeviren: Zeki Özcan, Ankara: Birleşik Yayınevi, 2011.

Ronan, Colin A. Bilim Tarihi-Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi. Çeviren: Ekmeleddin İhsanoğlu ve Feza Günergun, Ankara: TUBİTAK Yayınları, 2003.

Russell, Bertrant. Batı Felsefesi Tarihi. Çeviren: Muammer Sencer, İstanbul: Say Yayınları, 1997.

Scaaf, William L. “Kültürel Bir Birikim Olarak Matematik” Matematiksel Düşünce içinde, Editör: Cemal Yıldırım, 163-168. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2017.

Süt, Abdülnasır. Basra ve Mutezile. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018. Tez, Zeki. Matematiğin Kültürel Tarihi. İstanbul: Doruk Yayınları, 2011.

Umay, Aysun. “Matematiksel Muhakeme Yeteneği,” Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi sayı: 24 (2003): 234-243.

Umay, Aysun. “Öteki Matematik,” Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi sayı: 23 (2002): 275-281.

Webwe, Alfred. Felsefe Tarihi. Çeviren: H. Vehbi Eralp, İstanbul: Sosyal Yayınları, 1998.

Whitehead, Alfred N. Düşüncelerin Serüvenleri. Çeviren: Yusuf Kaplan, İstanbul: Külliyat Yayınları, 2011.

Yakıt, İsmail ve Nejdet Durak. İslam’da Bilim Tarihi. Isparta: Tuğra Matbaası, 2002.

Yalçın, Şahabettin. “Kant’ta Matematiğin Felsefi Temelleri,” Felsefe Dünyası sayı: 37(I) (2003): 128-143.

Yıldırım, Cemal. Matematiksel Düşünme. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2017.