Tümüyle iyi olan bir Tanrı‟ya rağmen kötülüğün âlemde bulunuyor olmasının mantıksal bir çelişkiye yol açtığını iddia eden düşünürlerin sorularına, yüzyıllar boyu cevap vermeye çalışan teolog ve filozoflar olmuştur. Fikir tarihinde genel olarak Teodise şeklinde isimlendirilen bu çalışmalar içerisinde, “İmkânda, var olandan daha mükemmeli yoktur” (Leyse fi‟l-imkâni ebda„u mimmâ kân) ve “Mümkün dünyaların en iyisi” (die beste aller möglichen Welten) cümleleriyle birbirine benzeyen ifadeler sarf eden Gazzâlî ve Leibniz‟in çalıĢmaları dikkat çekicidir. Her iki düşünürün de ifadeleri kendi çevrelerinde yankı bulmuş ve uzun tartışmalara sebep olmuştur. Bu makalede, farklı zaman dilimlerinde ve farklı kültür havzalarında yaşamış olan bu iki mütefekkirin, söz konusu ifadeleriyle aynı düşünceleri paylaşıyor olup olmadıkları araştırılıp, hangi argümanları kullandıklarına göz atılacaktır. Diğer yandan Kant, aklın sınırlarını dikkate almadan, kötülüğün yeryüzündeki varlığını ilahi hikmet ile açıklamaya çalışan Teodise yazarlarına eleştiriler getirerek hepsinin başarısızlığa mahkûm olduğunu iddia eder.

Wie kann ein Gott, der allmächtig, allwissend und allgütig ist, mit der Existenz des Übels in der Welt in Einklang gebracht werden? Theodizee steht als Terminus technicus für die Beweisführung der Gerechtigkeit oder der Weisheit Gottes trotz und gegenüber der Existenz des Übels in der Welt. Für Werke zur Theodizee-Problematik sind al-Ġazālī und Leibniz insbesondere wichtig aufgrund ihrer auch heute noch kontrovers diskutierten Formulierung von der „besten aller möglichen Welten“. Auf der anderen Seite kritisiert Kant alle Versuche der Theodizeeverfasser, welche, ohne die Grenzen des Verstandes zu bedenken, * Dr. Phil. Johann Wolfgang Goethe – Universität Frankfurt am Main. 34 versuchen, die göttliche Weisheit mit dem Übel in der Welt in Einklang zu bringen, und gelangt zu der Ansicht, dass sie alle zum Scheitern verurteilt sind.