Kur’ân’ı Maksatları Bağlamında Okumanın Değeri: Makâsıdî Tefsir

Maḳāṣıd, kanun koyucunun (Allah), -kulların dünya ve ahiret saadetini temin adına- yasamanın tüm pozisyonlarında gözettiği amaç, gerekçe, mana ve hikmetlerdir. Maḳāṣıd düşüncesi de Kur’ān’ın ihtiva ettiği genelve özel, küllī ve cüz’ī, tümel ve tikel amaçları (maḳāṣıd) tespit etmek ve Kur’ān’ı bu amaçlar doğrultusundayorumlamaya tekabül eder. Kur’ān’ın lafız-maksat (maḳāṣıd) ekseninde okunup anlaşılmasına karşılık gelenmaḳāṣıdī tefsir, başta ashap ve müçtehit imamlar olmak üzere ilk dönemden itibaren işletilmiştir. Ancak buyöntem yerini, zamanla, yer-yer mezhepçi, lafızcı, bātınī ve işārī tefsir yöntemine bırakmıştır. Maḳāṣıdī tefsiryöntemi, Müslümanların modern çağda karşılaştığı problemlerin çözümüne yönelik Kur’ān’ın maksatları ekseninde tefsir edilmesine yapılan yeni bir çağrıdır. Bu yöntem, Kur’ān’ın evrenselliği, gündelik ve uzun vadeliproblemlerin çözümü ve Kur’ān’ın gāī yorumlara konu edilmemesi bakımından değerlidir. Kur’ān ve sünnetin doğru anlaşılması bağlamında Müslümanlar arasında bir yöntem problemi yaşadığımız günümüzdemaḳāṣıdī tefsirin sadra şifa bir yöntem olduğu kanaatindeyiz. Bizi bu çalışmaya sevk eden problem de sözkonusu yöntem problemidir. Çalışmamızın amacı, Kur’ān’ın küllī ve cüz’ī maksatlarının tespiti ile onun bumaksatlar çerçevesinde tefsir edilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktır. Makalemizde, -Kur’ân’ı referans alarak- Kur’ān’ın küllī ve cüz’ī maksatlarına işaret etmeye ve maḳāṣıdī tefsirin meşruiyet ve değerini incelemeyeçalışacağız. Makalemizin bu bakımdan alana katkı sağlayacağını ümit ediyoruz.

The Value of Interpreting the Qur’an in the Context of Its Purposes: The Purposelly Tafseer (al-Tafsir al-Maqâsidî)

The purposes (makāsıd) is the purpose, cause, meaning and wisdoms that the lawmaker (Creator/God) observes in all positions of the legislation in order to ensure the happiness of the servants in this world and in the hereafter. The thought of maqâsid corresponds to determining the general and special, total and partial, universal and particular purposes (makāsid) contained in the Qur'an and interpreting the Qur'an in line with these purposes. The Purposelly Tafseer, which corresponds to the reading and understanding of the Qur'an on the axis of wording-purpose has been used since the first period, especially by the companions and jurisprudencers. However, this method has left its place to the sectarian, literal, esoteric and ishari tafsir method in time. The Purposelly Tafseer method of tafsir is a new call to the interpretation of the Qur'an on the axis of its aims, for the solution of the problems faced by Muslims in the modern age. This method is valuable in terms of the universality of the Qur'an, the solution of daily and long-term problems, and the fact that the Qur'an is not subject to excessive interpretations. In the context of the correct understanding of the Qur'an and the Sunnah, we believe that maḳāṣidi tafsir method is a suitable method for a solution today, when we have a method problem among Muslims. The problem that leads us to this study is the relation method problem. The aim of our study is to determine the general and partial purposes of the Qur'an and to reveal the necessity of interpreting it within the framework of these purposes. In our article, we will try to point out the general and partial purposes of the Qur'an by referring to the Qur'an and to examine the legitimacy and value of the maḳāṣıdī tafsir. We hope that our article will contribute to the field in this regard.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1992.
Ali Haydar Efendi. Dureru’l-ḥukkām şerhu mecelleti’l-aḥḳām. 4 Cilt. çev. Raşit Gündoğdu - Osman Erdem. İstanbul: Osmanlı Yayınevi, ts.
Allāl el-Fāsī, Maḳāṣıdu’ş-şerī‘ati’l-İslāmiyye ve mekârimuhâ. y.y.: Dāru’l-Ġarbi’l-İslāmī, 5. Basım, 1993.
Armağan, Servet. İslâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: DİB. Yayınları, 1987.
Beyazîzâde Ahmed Efendi. İmam-ı Azam Ebû Hanîfe’nin İtikadî Görüşleri. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
Buḥārī, Ebū Abdillah Muḥammed b. İsmā‘īl. el-Cāmi‘u’ṣ-ṣahīh. haz. Bedrettin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Dāru Ṣaḥnūn ve Çağrı Yayınları, 1992.
Çağlayan, Selin. Müslüman Kardeşler’den Yeni Osmanlılara İslâmcılık. Ankara: İmge Kitabevi, 2010.
Dehlevī, Şah Veliyyullah. Huccetu’l-Bāliġa. 2 Cilt. trc. Mehmet Erdoğan. Ankara: Yeni Şafak Yayınları, 2003.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 33. Basım, 2017.
Ebu’l-Bakâ Eyyub b. Musa el-Kefevî. el-Külliyat. İstanbul: el-Matbaatu’l-Âmire, 1287/1869.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 5 Cilt. İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1992.
Ebû Zehra, Muhammed. Ebū Hanīfe. Kahire: Dāru’l-Fikri’l-Arabī, 2. Basım, 1363/1947.
Ebû Zeyd, Vasfi Âşûr. et-Tefsîru’l-makâsıdî li’s-suveri’l-Kur’âni’l-Kerîm fî Zılali’l-Kur’ân Ünmûzecen. Mu’temeru fehmi’l-Kur’ân beyne’n-nassi ve’l-vâkı’. Cezayir Usûlü’d-Dîn Fakültesi, 4-5 Aralık 2013.
Ersöz, Resul. “Klasik İslâm Modernizmi’nin Kur’ân Yorumlarına Etkisi: Filibeli Ahmed Hilmi ve Mehmet Âkif Örneği”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/3 (Eylül 2019), 137-172.
Es’ad, Ali Muhammed. “İslâm Geleneğinde Makâsıd Düşüncesi ve Makâsıd Merkezli Tefsir”. Makâsıdî Tefsir. ed. Mustafa Çağırıcı. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-Luga. thk: Ahmed Abdülalîm el-Berdûnî. 15 Cilt. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye li’Te’lîf ve’t-Tercüme, 1967.
Ḥādimī, Nūru’d-dīn b. Muhtār el-, “el-İctihādu’l-Maḳāṣıdī: Ḥucciyyetuhū, Ḍavābituhū, Mecālātuhû”, Kitābu’l-Umme 65 (1419/1998).
Hulalî, Abdurrahman. “Mukârabâtü Makâsıdi’l-Kur’âni’l-Kerîm: Dirâsetun Târîhiyye”. et-Tecdîd. 20/39A, (2016/1438), 193-234.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Makâsıdü’ş-Şeriati’l-İslâmiyye. haz. Hâtim Buseme. Kahire-Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Bennânî, 2011.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
İbn Kayyım el-Cevziyye. el-İ’lâmu’l-muvakkiîn an Rabbi’l-âlemîn. 4 Cilt. Thk. Tâhâ Abdurraûf Sa’d, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1973.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. İstanbul: Dâru Sahnûn ve Çağrı Yayınları, 1992
İbn Manzûr, Cemaleddin Muhammed b. Mükrim. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
Kubeysī, Ahmed ‘Abdu’l-Kerīm. “et-Tefsīru’l-Maḳāṣıdī ve ehemmiyetuhu fī te’ṣīli’l-ḥıvār me‘a’lġayr”. Mecelltu Cāmi‘ati’ş-Şāriḳa li’l-‘ulūmi’ş-şer‘iyye ve’d-dirāsāti’l-İslāmiyye 16/1 (Haziran 2019), 700-730.
Kurtubī, Ebū Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebū Bekir. el-Cāmi‘ li-Ahkāmi’l-Kur’ān. 24 Cilt. Thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Turkī. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006/1427.
Mālik b. Enes, Ebū Abdillah. el-Muvaṭṭa‘. Thk. Muhammed Fuat Abdulbāḳī. 2 Cilt. İstanbul: Dāru Sahnūn ve Çağrı Yayınları, 1992.
Maşalı, Mehmet Emin. “Yakın Dönem Tefsir Geleneğinde Makâsıd Merkezli Yaklaşım (Reşid Rızâ ve İbn Âşûr Örneği)”, Makâsıdî Tefsir, Ed. Mustafa Çağırıcı, 261-278. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Mahmud. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. 5 Cilt. thk: Fatıma Yusuf elHaymî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2004.
Mertoğlu, Mehmet Suat. “Kur’ân’ın Güncel Olaylarla İlişkilendirilmesi”. Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları II. ed. Bilal Gökkır v.dğr. 399-428. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2013.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Ḥaccāc el-Ḳuşeyrī. el-Cāmi‘u’ṣ-ṣahīh. Nşr. Muhammed Fuat Abdulbāḳī. 3 Cilt. İstanbul: Dāru Sahnūn ve Çağrı Yayınları, 1992.
Öztürk, Mustafa. Çağdaş İslâm Düşüncesi ve Kur’âncılık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
Pekcan, Ali. İslâm Hukuk Felsefesinde Makâsıdü’ş-Şerîa. İstanbul: Rağbet Yayınları, 3. Basım, 2017.
Raysūnī, Ahmed. Naẓariyyetu’l-makāṣıd ‘inde’l-İmāmi’ş-Şāṭıbī, Herndon/Virginia: el-Ma‘hedu’l-‘Ālemī li’l-Fikri’i-İslāmī, 4. Basım, 1416/1995.
Rāgıb el-Isfahānī. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’lMarife, ts.
Reşīd Rıḍā, Muḥammed. Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-Ḥakīm/Tefsīru’l-Menār. 12 Cilt. Kahire: Dāru’l-Menār, 1947.
Şāṭıbī, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Ġırnāṭī. el-Muvafaḳāt. 6. Cilt. Thk. Ebū Ubeyde Meşhūr b. Ḥasan Ālu Selmān. (el-Ḫuber - el-‘Aḳrabiyye (Suudi Arabistan): Dāru ibn ‘Affān li’n-Neşr ve’t-tevzī‘, 1417/1997.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. 16 Cilt. Thk. Mahmut Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetu İbn Teymiye, 2. Basım, ts.
Tirmîzî, Ebû İsa. es-Sünen. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. 5 Cilt. İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1992.
Yaman, Ahmet. “Makâsıd Merkezli Kur’ân-Sünnet ve İslâm Anlayışı”. Makâsıdî Tefsir. ed. Mustafa Çağırıcı. 129-163. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 9 Cilt. İstanbul: Nebioğlu Basımevi, 3. Basım, 1968.
Zebîdî, es-Seyyid Murtaza. Tâcu’l-Arûs. thk: Abdüssettar Ahmed Ferac. 40 Cilt. Küveyt: Türasü’lArabî, 2001.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz, 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1418/1998.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Esâsü’l-belâğa. Thk. Muhammed Bâsil Uyûnü’s-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998/1419.
Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdillah, el-Bürhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebu’lFadl İbrahim, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1972.
Zuḥaylī, Vehbe. et-Tefsīru’l-Vasīṭ. 3. Cilt. Şam&Beyrūt: Dāru’l-Fikr, 4. Basım, 1436/2015.