Kur’ân’a Göre Musibetler Karşısında İnsanların Psikolojik Tutumları

İnsan, imtihan edilmek üzere gönderildiği dünya hayatında çeşitli musibetler ile karşılaşır. Kur’ân, insana düşen görevin musibet zamanında sabretmek, bolluk zamanında ise şükretmek olduğunu hatırlatır. İn-san, musibetlerle karşılaştığında gerek inancı gerekse psikolojik yapısı nedeniyle çeşitli tutumlar sergiler. Bu tutumların neticesinde Allah’a yakınlaşır veya O’ndan uzaklaşır. Bu çalışmanın amacı insanların musi-betler karşısında sergiledikleri tutumları âyetler ışığında tespit edebilmektir. Musibetler açısından mü’min ve kâfir tutumları birbirinden tamamen farklıdır. Mü’min, musibetler karşısında sabır, dua, tevekkül ve ibret alma gibi tutumlar sergilerken inkârcı alay etme, nankörlük, sorumluluğu başkasının üzerine atma, mazeret arama ve umutsuzluğa düşme gibi tamamen zıt tutumlar sergiler. Kur’ân, insanın başına gelebi-lecek musibetleri önceden haber vermekte ve bu musibetlere hazırlıklı olunmasını tavsiye etmektedir. Fakat bu çalışmada musibetler hakkında önceden bilgi sahibi olmanın sadece mü’minlerin tutumları üzerinde olumlu etki yaptığı tespit edilmiştir. Peygamberlerin musibetler hakkında önceden verdikleri bilgilerin, gösterdikleri mucizelerin ve her türlü ikna çabalarının, inkârcıların tutumlarını değiştirmediği hatta onlarda haktan uzaklaşmayı daha da arttırdığı görülmüştür. Dolayısıyla ulaşılan bu sonuç, Kur’ân’ın açıkça ifade ettiği gibi ancak ruhen ve zihnen hakka açık olan insanların bilgiye ulaştıktan sonra onu ken-di yararlarına kullanabileceğini göstermektedir. Kur’ân, tefsir ve din psikolojisi alanlarında literatür tara-ması metodu kullanılarak hazırlanan bu çalışma, Kur’ân’ın, musibetler karşısında insandan beklediği olumlu ve olumsuz tutumları tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışma, gerek musibet çeşitleri gerekse bun-lar karşındaki insan tutumları açısından Kur’ân’ın bizlere aktardığı hususlar ile sınırlıdır. Her insanın psi-kolojik yapısı ve istenilen seviyede dinî tutum geliştirme gayreti farklı olmakla beraber bu çalışmada müs-lümanın musibetler karşısında nasıl davranması gerektiğini ortaya koyarak musibetler gelmeden onlara hazırlanmalarına katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur'ân, İlahi İmtihan, Musibet, Sabır, Tevekkül, Dua

The Psychological Attitudes of the People in the Face of Disasters According to the Qur’an

The people encounters various disasters in the life of the world where they were sent to be test-ed. The Qur’an reminds the people to be patient in times of distress, and to be grateful in times of abundance. When the people encounters disaster, he or she exhibits behavior various attitudes because of his or her beliefs and psychological structure. As a result of these attitudes, he or she approaches to the God or moves away from Him. The aim of this study is to identify people's attitudes towards dis-asters in the light of verses. The behaviors of believers and unbelievers are completely different from each other in the way of disasters. While the believers exhibit attitudes such as patience, prayer, trusting and drawing a lesson in the face of disasters, the unbeliever exhibit completely opposite attitudes such as mocking, ingratitude, putting the responsibility on someone else, seeking excuse and sinking into despair. The Qur’an predicts the disasters that may happen to people and advises to preparedness for this disasters. However, in this study, it was determined that having prior knowledge has a positive effect about disasters only on the attitudes of the believers. It has been observed that the prior knowledge of the prophets about disasters, their performed miracles, all kinds of persuasion efforts did not change the attitudes of the unbelievers, and even increased their departure from the truth. Therefore, this result shows that, as the Qur’an clearly states, only people who are open to the truth spiritually and mentally can use it for their own benefit after reaching the knowledge. This study deals with previous studies on Qur’anic, interpretation and religious psychological research methods. Then, it aims to determine the positive and negative attitudes that the Qur’an expect from humans in the face of calamities. The psychological structure of each person and the effort to develop a religious attitude at the desired level is different. The study is limited to both the types of disasters that the Qur’an conveys to us and the human attitude towards them. Therefore, this study aims to contribute to the preparation of a Muslim before the disasters come by revealing how the Muslim should behave in the face of ca-lamities.

Keywords:

Interpretation, Qur'an, Divine test, Disaster, Patience, Trust, Prayer,

PDF

___

Akbulut, Ahmet. “Allah’ın Takdiri-Kulun Tedbiri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (1992), 129-156.
Altındaş, Mücteba. “Ecel, Rızık ve Musibet Anlayışımızın Sosyal Hayattaki İzdüşümleri”. Halkın Soruları Bağlamında Günümüz İnanç Problemleri Sempozyumu 24-25 Mayıs 2013. 195-210. İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları, 2016.
Âlûsî, Şihâbuddîn. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-sebi’l-mesânî. thk. Ali Abdulbârî Atıyye. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
Ardoğan, Recep. “Kelam Açısından Doğal Kötülüklerin İlahî Adalet ile Bağdaşırlığına İlişkin İzahlar”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 4/2 (2015), 29-74.
Arslan, Hulusi. “Doğal Felaket ve Istıraplar Konusunda Kelamcıların Görüşleri -Tahlil, Tenkid ve Öneriler-”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 2/2 (2002), 19-34.
Aydın, Cüneyd. “Kader İnancının Savunma Mekanizması ve Dini Başa Çıkma Kavramları Açı-sından Değerlendirilmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/35 (2019), 101-122.
Aydın, Hayati. Kur’an’da Psikolojik İkna. Ankara: Fecr Yayınevi, 7. Basım, 2016.
Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak/Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
Begavî, Ebû Muhammed Ferrâ. Me’âlimü’t-tenzîl. thk. Heyet. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1989.
Beyzâvî, Kâdî. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Subhî Hallâk & Mahmud Atraş. Beyrût: Dâru’r-Reşîd, 2000.
Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Sıdkî el-Attâr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1352.
Cengil, Muammer. “Depresyonu Önlemede Dini İnancın Koruyucu Rolü”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/2 (2003), 129-152.
Cevziyye, İbn Kayyım. Uddetü’s-sâbirîn ve zahîretü’ş-şâkirîn. thk. İsmâil b. Gâzî Merhabâ. Cidde: Dâru Âlemi’l-Fevâid, ts.
Cürcânî, Seyyid Şerîf. Mu‘cemü’t-ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddîk Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-Fazîle, 2004.
Çağrıcı, Mustafa. “Sabır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 2008), 35/337-339.
Çelik, Yusuf. “Kur’an ve Hadislerde Belâ Kavramının Anlam Alanı Üzerine Semantik Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2007), 161-177.
Çevik, İsmail. “Musibet Kavramının Etimolojisi ve İtikadi-Ameli Sonuçları”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 6/1 (2020), 271-300.
Doğanay, Süleyman. “Zorluklarla Başa Çıkma Bağlamında Bir Model Önerisi: Sabra Yolculuğun Beş Hali”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2019), 286-307.
Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Nâsırüddin el-Elbânî. Ri-yad: Mektebetü’l-meârif, ts.
Gündüz, Turgay. Kur’an’da Korku Motifi. Bursa: Düşünce Kitabevi, 2004.
Hayrettin Karaman ve dğr. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2. Basım, 2007.
Heyet. Hadislerle İslam. 7 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
Hicâzî, Muhammed Mahmud. Furkan Tefsîri. çev. Mehmet Keskin. 6 Cilt. İstanbul: İlim Yayınları, 1996.
Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Basım, 1998.
Hökelekli, Hayati. Psikoloji, Din ve Eğitim Yönüyle İnsani Değerler. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2013.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sâmi b. Muhammed es-Selîme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Nâsırüddin el-Elbânî, Riyad: Mektebetü’l-Meârif, ts.
İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
Kağıtçıbaşı, Çiğdem - Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve insanlar Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınevi, 16. Basım, 2014.
Kara, Necati. “Kur’ân ve Sünnet’te Belâ-Musibet”. EKEV Akademi Dergisi 1/3 (1998), 33-58.
Karagöz, İsmail. Fert ve Toplumlara İsabet Eden Musibetler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2015.
Karataş, Kasım - Baloğlu, Mustafa. “Tevekkülün Psikolojik Yansımaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2019), 110-118.
Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’an Kıssalarına Psikolojik Yaklaşım. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’an’da İnsan Psikolojisi. İstanbul: Yanlızkurt Yayınları, 1997.
Kurtubî, Ebû Abdillâh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2003.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdi Ba Sellum. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Mukâtil b. Süleymân. et-Tefsîr’ul-kebîr. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 4 Cilt. b.y.: Merkezu Tahkîki’t-Türâs, 1979.
Müftüoğlu, Mehmet. “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Bela ve Musibetler Karşısında İnsanın Durumu ve Manevi Değerlerin Önemi”. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2020), 8-27.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn. el-Câmi‘u’s-sahîh. Riyad: Beytü’l-Efkari’d-Devliyye, 1998.
Necati, M. Osman. Kur’an ve Psikoloji. çev. Hayati Aydın. Ankara: Fecr Yayınevi, 3. Basım, 2011.
Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
Nîsâbûrî, Hâkim. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1997.
Özarslan, Selim. “Doğal Afetler Karşısında Din ve Diyanet Hizmetleri (Doğal Afetle-re/Musibetlere Yönelik Düşünceler)”. IV. Din Şurası Tebliğ ve Müzakereleri 12-16 Ekim 2009. 2/496-480. Ankara: DİB Yayınları, 2010.
Özarslan, Selim. Günah Musibet İlişkisi Üzerine. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık, 2012.
Özdemir, Metin. İlahi Adalet ve Rahmet Penceresinden Kötülük ve Musibetler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2015.
Râzî, Fahreddîn. İsmetü’l-enbiyâ. thk. Muhammed Hicâzî. Kahire: Mektebetü’s-sakafeti’d-diniyye, 1986.
Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
Sülemî, Ebû Abdurrahman. Ruhun Hastalıkları ve Çareleri. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2014.
Şimşek, Mehmet Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
Taberî, Ebû Ca‘fer. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdulmuhsîn et-Turkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
Tarhan, Nevzat. İnanç Psikolojisi ve Bilim. İstanbul: Timaş Yayınları, 5. Basım, 2011.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Nâsirüddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetu’l-Meârif lin-neşri ve’t-tevri’, 1417.
Uysal, Veysel. Din Psikolojisi Açısından Dinî Tutum Davranış ve Şahsiyet Özellikleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 3. Basım, 1979.
Yıldız, İbrahim. Kur’an İnsan ve Yanılgı -Psikososyal Bir Okuma-. Bursa: Emin Yayınları, 2019.
Zeccâc, Ebû İshâk. Meʿâni’l-Kurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdüllcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrût: Alemü’l-Kütüb, 1998.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım. el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Halil Me’mun Şeyha. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2005.
Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsîrü’l-vasît. 3. Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 2001.
Zuhaylî, Vehbe. Tefsîrü’l-münîr fi’l-akide ve’ş-şerîa’ ve’l-menhec. 17 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 10. Basım, 2009.