‘Âmmînin Mezhebi Kendisine Danıştığı Müftînin Mezhebidir’ Kaidesi Bağlamında Günümüzde Âmmînin Taklid Meselesi

Sahâbe, Tâbiîn ve Etbâu’t-Tabiîn dönemlerinde dinî meselelerin büyük çoğunluğu doğrudan kaynaklardan istinbat edilmiş değildir. Zira vahiy ve Hz. Peygamber’den tevarüs edilen ve amel edilen dinî bilgi toplumda bilini-yor ve kendisiyle amel ediliyordu. Buna göre bu dönemlerde karşılaşılan yeni meselelerde ictihad-rey devreye girmiştir. İctihadî konularda ictihad ehliyetine sahip olanlar, belli bir kişi veya ekole bağlı olmadan kendi reyleriyle amel etmişlerdir. İctihad ehliyetine sahip olmayanlar ise karşılaştıkları problemler hakkında, diledikleri müftüye (âlime) danışmış ve onun verdiği hükümle amel etmişlerdir. Ancak hicri II-IV yüzyıllarda mezheplerin teşekkül edip istikrar bulmasıyla birlikte ictihad, taklid ve mezhep konuları tartışılmaya ve konu hakkında farklı görüşler ortaya çıkmaya başlamıştır. Fakihlerin bir kısmı, ictihad ehliyetine sahip olmayanların bir mezhebi taklid etmeleri gerektiğini savunurken bir kısmı da her bir mükellefin dinî işlerinde kendi ilmî kudretine göre ictihad edip vardığı sonuçla amel etmesi gerektiğini savunmuştur. Âmmî kimse için taklidin gerekli olduğunu savunanlar, âmmînin dinî-amelî hayatında bir mezhebe bağlanması gerektiğini söylerken; diğer kesim de “Âmmînin mezhebi olmaz. Onun mezhebi danıştığı müftînin mezhebidir.” kaidesinden hareket ederek âmmînin istediği âlimin görüşüyle amel edebileceğini söylemiştir. Bu çalışmada ictihad yeterliliğine sahip olmayan âmmînin dini sorumlulukları konusu incelenmiştir. Bu bağlamda taklidin mahiyeti üze-rinde durulmuş ve âmmînin taklidi hakkındaki görüşler ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, İctihad, Müctehid, Taklid, Mukallid, Âmmî

Taqlīd of the Layperson in Today’s World from the Perspective of in the Context of the Legal Maxim: “The Madhhab of the Layperson is the Madhhabb of the Muftī whomi Hhe Consulted”

In the period of the Saḥāba (Companions), Tābiʿīn (Successors), and Atbāʿ al-Tābiʿīn (Followers of the Successors), those who had the capacity to do ijtihād on religious issues would act according to their ijtihād without being tied to any a particular person or school. Those who did not have the capacity to perform ijtihād could obtain a fatwā from any muftī whom they consulted, without any school-sectarian affiliation. However, with the emergence of the schools of jurisprudence (madhhab) in II-IV centuries AH, the issues of ijtihād, taqlīd and madhhab have been discussed and different opinions have emerged on the subject. Some scholars argue that those who do not have the capacity to do ijtihād should do taqlīd, while others argue that every legal person (mukallaf) should do ijtihād in their religious affairs according to their own capabilities and act according to the conclusions reached. While those who argue that taqlīd is necessary for a Muslim who does not have the proficiency in ijtihad claim that a Muslim should adhere to a madhhab in his religious-practical life, another group argues -based on the legal maxim “Ammī does not have a madhhab. His sect is that of the mufti he consults”- that a Muslim may act upon the consultation of the scholar he wants to follow. In this study, the issue related to the situation of the Muslim who does not have competence to do ijtihād has been examined. In this context, the nature of taqlīd is emphasized and scholars’ opinions regarding opinions about the taqlīd of the layperson (ʿāmmī) are addressed.

Keywords:

Islamic Jurisprudence Ijtihād, Mujtahīid, Imitation (Taqlīd), Imitator, Muqallid, ʿĀmmī,

PDF

___

Â’rînî, Ahmed b. Süleyman b. Yûsuf. en-Nehcü’l-akvâ fi erkân’il-fetvâ. Riyâd: Dâru’l-‘Âsime, 2008.
Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfüddîn Ali b. Muhammed es-Sâlim es-Sa‘lebî (ö. 631/1233). el-İhkâm fî usuli’l-ahkâm. nşr. Abdürrezak Afîfî. 4 Cilt. Riyad: Dârü’s-Samî’î, 2003.
Apaydın, Hacı Yunus. “Fıkıh Üretiminde Meşruiyet Ölçüsü: Ekol Sistematiği”, Uluslararası Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri Sempozyumu Bildirileri, 3 (2016-2017): 87-95.
Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî (ö. 370/981). Usulu’l-fıkh el-musemma el-fusûlfi’l-usûl. thk. U’ceyl Câsim en- Neşemî. İkinci Baskı. 4. Cilt. Kuveyt: et-Türâsü’l-İslâmî, 1414/1994.
Cüveynî, İmâmü’l-Hâremeyn Ebu’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillah (ö. 478/1085). el-Giyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z- zülem. thk. Mustafa Hilmi ve Fuâd Abdülmün‘im. İskenderiye: Dârü’d-D‘ave, 1979.
Cüveynî, İmâmü’l-Hâremeyn Ebu’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillah (ö. 478/1085). el-Burhân fî usuli’l-fıkh. thk. Abdülazîm ed-Dîb. 2. Cilt. Kahire: Dârü’l-Ensâr, ts.
Demir, Ethem. İslâm Hukukunda Taklid ve Telfik. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Temel İslâm Bilimleri, Yüksek Lisans, 2014.
Dihlevî, Şah Veliyyullâh Ahmed b. Abdirrahîm (ö. 1176/1762). Ikdü’l-cîd fi ahkâmi’l-ictihâd ve’t-taklid. thk. Muhammed Ali el-Halebî. b.y. : Dârü’l-Feth, 1995.
Dönmez, İbrahim Kâfi. “İctihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı”. Fıkıh Usulü İncelemeleri (2014): 153-168.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889). Sünenü Ebî Dâvûd (Hattâbî’nin Me‘alimü’s- Sünen’i ile birlikte). nşr. İzzet Ubeyd ed-De‘as ve Adil es-Seyyid. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1997.
Ebû Zehra, Muhammed. Târîhü’l-mezâhibi’l-İslâmiye. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabi, ts.
Ebû Zehra, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. b.y.: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
Elbânî, Muhammed Said b. Abdurrahman (ö. 1351/1932). ‘Ûmdetü’t-tahkîk fî’t-taklîd ve’t-telfîk. thk. Hasan Semmâhî. İkinci Baskı. Dımaşk: Dârü’l-Kâdirî, 1997.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. Dördüncü Baskı. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
Ergin, Burak. “Bilâd-ı Arab Topraklarındaki Fıkhî Çoğulculuğun Osmanlı Merkezine Taşınması: Münîb Efendinin Taklid Risalesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53/12 (2022): 443-466.
Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Na’îm el-Arkûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. (ö. 505/1111) el-Mustasfâ min ilmi’l usul. thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. 4. Cilt. Medine: y.y., ts.
Halil, Günenç. Günümüz Meselelerine Fetvalar. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2012.
Günenç, Halil. el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyyetü’l-müyessere Diyarbakır: Mektebetü Seydâ, ts.
Hacvî, Muhammed b. el-Hasan. (ö. 1376/1956), el-Fikru’s-sâmî fî târîhi’l-fıkhi’l-İslâmî. thk. Eymen Sâlih Ş‘abân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1995.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed (ö. 405/1014). el-Müstedrek ale’s- Sahîhayn. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
Hattâb er-Ruaynî, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed (ö. 954/1547). Mevâhibu’l-celîl li-şerhi Muhtaser Halîl. thk. eş-Şeyh Zekeriyâ Umeyrât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1995.
İbn Âbidîn, Seyyid Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz (ö. 1252/1836). Şerhu ukûdi resmi’l-müftî. thk. Muhammed Hasan el-Bağdadî. Kerâştî/Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, ts.
İbn Emîrü’l-Hâc, el-Halebî (ö. 879/1474). et-Takrîr ve’t-tahbîr ala’t-Tahrîr fî usuli’l-fıkh. thk. Abdullah Mahmut. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
İbn Hamdân, Ahmed el-Harrânî el-Hanbelî (ö. 695/1295). Sıfatü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. thk. Muhammed Nâsiruddîn el-Elbânî. Dimeşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1960.
İbn Hazm, Ebû Muahemmed Ali b. Ahmed b. Sa‘îd (ö. 456/1064). el-İhkâm fî usuli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İfâki’l-Cedîd, ts.
İbn Hazm, Ebû Muahemmed Ali b. Ahmed b. Sa‘îd (ö. 456/1064). en-Nebz fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed Hicâzî es- Sekâ. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1401/1981.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb (ö. 751/1350). İ‘lâmu’l-muvakkı‘în ‘an Rabbi’l-‘âlemîn. nşr. Ebû ‘Übeyde Meşhûr b. Hasan Ali Selmân ve Ebû Ömer Ahmed Abullah Ahmed. 7 Cilt. Cidde: Dârü İbni’l-Cevziyye, 2003.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim el-Efrîkî el-Mısrî (ö. 711/1311). Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
İbnü’s-Salâh, Ebû ‘Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî (ö. 643/1246). Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî. thk. Muvaffik b. Abdullah b. Abdulkadir. b.y.: ‘Alemü’l-Kütüb, 1986.
Karadâğî, Alî Muhyiddîn. İctihad ve Fetva. trc. Mustafa Bülent Dadaş. İstanbul: Nida Yayınları, 2019.
Karaman, Hayrettin. İslâm Hukukunda İctihad. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
Kaşif Hamdi Okur, “Amasyalı Fakih Nuh b. Mustafa ve İçtihad ve Taklidle İlgili Görüşleri”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı (21-23 Nisan 2017): 339-346.
Kelbî, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Cüzeyy el-Gırnâtî (ö. 741/1340). Takrîbü’l-vüsûl ilâ ʿilmi’l-usul. thk. Muhammedü’l-Muhtâr. b.y.: y.y., 2002/1423.
Korkut, Zülküf. Âmidî'nin el-İhkâm fî Usûli'l-Ahkâm adlı eseri bağlamında ictihad, taklid ve istiftâ. Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
Köse, Saffet. İslâm Hukukuna Giriş. Beşinci Baskı. İstanbul: Hikmetevi, 2015.
Mehmed Fıkhî Efendi el-Aynî (ö. 1147/1735). Risâle fî edebi’l-müftî. nşr. Osman Şahin. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
Mercanî, Şihâbüddîn Ebü’l-Hasan Harun b. Bahâiddîn (ö. 1306/1889). Nâzûratü’l-hak fî fardiyyeti’l-ışâ ve in lem yeğibi’ş-şafak. thk. O. Ençakar ve A. Yılmaz. İstanbul: Dâru’l-Hikme, 2012.
Özer, Hasan. “Pîrîzâde İbrâhim’in Risâletü Gâyeti’t-Tahkîk fî ‘Ademi Cevâzi’t-Telfîk fi’t-Taklid Adlı Eserinin Tahkikli Neşri ve Tercümesi”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3 (2020): 121-181
Paçacı, İbrahim. “Fıkıh Mezhepleri ve Taklid”, Dinî Araştırmalar 2/4 (1999): 59-84.
Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn (ö. 606/1209). el-Mahsûl fi ilmi’l-usûli’l-fıkıh. thk. Cebbâr Feyâd el-‘Alvânî. 6 Cilt. b.y: Müessesettü’r-Risâle, ts.
Semhûdî, Nureddîn Ali b. Abdullah b. Ahmed (ö. 911/1505). el-Ikdü’l-ferîd fî ahkâmü’t-taklîd. thk. Enver b. Ebî Bekir ed-Dâğıstânî. İkinci Baskı. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2011.
Sübkî, İmam Ebi’l-Hasan Takyuddîn Ali b. Abdulkâfî. Fetâve’s-Sübkî (ö. 756/1355). Beyrut: Dâru’l-M‘arife, ts.
Sübkî, Tâcüddîn (ö. 771/1370). Cem‘u’l-cevâmi‘ fî usuli’l-fıkh. trc, Mehmet Selim Aslan. Bursa: Emin Yayınları, 2021.
Şafak Ali. “İslâm Hukukunda Kaynaklar -İçtihad-Müctehid-Mezhep-Taklid ve Telfik Meseleleri Üzerine Bir Araştırma”. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, 3 (1979): 1-36.
Şevkânî, Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834). İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki ilmi’l-usûl. thk. Ebî Havs Sâmî b. el-‘Arabî. Riyad: Dâru’l-Fedîle, 2000.
Şevkânî, Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834). el-Kavlü’l-müfîd fi edilleti’l-ictihâd ve’t-taklid. Mısır: Şeyh Mustafa el- Bâbî, 1928.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa (ö. 279/892). el-Câmi’u’l-kebîr. thk. Beşşâr ‘Avvel ve M‘arûf. İkinci Baskı. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî 1998.
Yahyâ Muhammed. el-İctihâd ve’t-taklîd ve’l-itbâ’ ve’n-nezar. Beyrut: el-İntişârü’l-Arâbî, 2000.
Yurdagür, Metin. “Haşviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 426-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Zekiyyuddin Şa’bân. Usûlü’l-fıkhı’l-İslâmî. b.y.: Mektebetü’l-Hanefiye, ts.
Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh eş-Şâfiî (ö. 794/1392). el-Bahrü’l-muhîṭ fî usuli’l-fıkh. thk. Abdülsettâr Ebû Gudde. İkinci Baskı. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Safve, 1413/1992.
Zühaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Yirminci Baskı. 2. Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fıkır, 2013.
https://fiqh.islamonline.net (Erişim 31 Temmuz 2022).