XVII. Yüzyılda Vahdet-i Vücûd Düşüncesinin Bir Şârihi / Taşıyıcısı Olarak Lâmekânî Hüseyin Efendi’de Vücûd ve Mârifet

Rumeli’de doğan Lâmekânî Hüseyin Efendi, ilk eğitimini tamamladıktan sonra tasavvufa yönelmiş, gençlik yıllarında dönemin Bayrâmî-Melâmî kutbu olarak kabul edilen Hasan Kabâdûz’a (ö. 1010/1601) intisâb etmiştir. Seyr ü sülûkünü tamamladıktan sonra ömrünü telif, sohbet ve irşâdla geçirmiş, 1034-35/1624-25 tarihinde vefat etmiştir. Dîvân, Vahdetnâme, Risâle-i Vahdet, Esrârnâme gibi çeşitli eserler telif eden Lâmekânî Hüseyin Efendi, eserlerinde özellikle hem tasavvufun seyr ü sülûk gibi amelî, hem de vücûd ve mârifet gibi nazarî meseleleri üzerinde durmuştur. Bu makalede ise Lâmekânî Hüseyin Efendi’nin vücûd ve mârifet kavramlarına dair yaklaşımı, mutlak vücûd, vahdet-kesret meselesi, insân-ı kâmil kavramı, mârifetullah-mârifetü’n-nefs ilişkisi bağlamında ele alınmış ve onun bu görüşleriyle İbn Arabî takipçisi olup olmadığı, XVII. yüzyılda vahdet-i vücûd düşüncesinin bir şârihi / taşıyıcısı olup olmadığı sorularına cevap aranmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Lamekani Hüseyin, Melamiyye, Vahdet-i Vücud, 17. Yüzyıl, Marifet

As a Commentator/Bearer of The Doctrine of Wahdet Al-Wujud: Wujud and Marifat Concepts in Lamekani Hüseyin Efendi

Lamekani Huseyin Efendi, who was born in Rumelia, initiated to sufism after completing his first education, and became a disciple of Hasan Kabaduz (d. 1010/1601), who was accepted as Bairami-Malami kutb in his youth. After completing his seyr u suluk, he spent his life with authorship, ministry and guidance, and died in 1034-35/1624-25. Lamekani Huseyin Efendi, who has written many works such as Divan, Vahdetname, Risale-i Vahdet, Esrarname, especially focused on the practical issues such as seyr u suluk and the theoretical issues such as wujud and marifat.In this article, Lamekani Huseyin Efendi’s approach to the concepts of wujud and marifat is discussed at the following titles; wujud al-mutlak, the problem of wahdet-kesret, the concept of insan al-kamil and the relationship of the marifatullah-marifatannafs. This article also focused on the following questions: Is Lamekani Huseyin Efendi with his views a follower of Ibn Arabî or not? And is he a commentator/bearer of wahdet al-wujud doctrine in the 17th century or not?

Keywords:

Lamekani Huseyin, Malami, Wahdet al-wujud, 17. Century, Marifat,

PDF

___

Afîfî, Ebü’l-Alâ. Fusûsü’l-Hikem okumaları için anahtar: et-Ta’lîkât alâ Fusûsi’l-hikem = Fusûsü’l-hikem ve’t-ta’lîkâtu aleyh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
Arabî, Muhyiddin İbn. Fütûhât-ı Mekkiyye. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
Atâyî, Nev’âzâde. Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fi Tekmileti’ş-Şakâ’ik: Nev’îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik zeyli = Hadâikü’l-hakâik fî tekmileti’ş-Şeâaik. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2017.
Azamat, Nihat. “İbrahim Efendi, Olanlar Şeyhi”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2000.
Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
Chittick, William. Varolmanın boyutları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
Chittick, William. Sufi’nin bilgi yolu : İbn-i Arabi’nin metafiziğinde hayal. İstanbul : Okuyan Us Yayınları, 2016.
Cîlî, Kutbüddin Abdülkerim b İbrahim Abdülkerim. el-İnsân-ı kâmil = İnsân-ı kâmil tercümesi. Trc. Abdülaziz Mecdi Tolun. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
Çakmaktaş, Büşra. “XVII. Yüzyıl Osmanlısında Bir Bayrâmî-Melâmî: Olanlar Şeyhi İbrahim Efendi’nin Vahdet-i Vücûd Anlayışı”. Sufi Araştırmaları Dergisi VIII/16 (2017): 105-127.
Evliya Çelebi. Evliyâ Çelebi seyahatnamesi : 1. kitap: İstanbul: Topkapı Sarayı Bağdat 304 yazmasının transkripsiyonu dizini. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası, 1996.
Kâtib Çelebi. Fezleke 1: Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655). Thk. Zeynep Aycibin. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2016.
Kâtib Çelebi. Fezleke 2: Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655). Thk. Zeynep Aycibin. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2016.
Demirli, Ekrem. İbnü’l-Arabî metafiziği. İstanbul: Sufi Kitap, 2013.
Demirli, Ekrem. İslam metafiziğinde tanrı ve insan : İbnü’l Arabi ve vahdet-i vücud geleneği. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2009.
Demirli, Ekrem. Sadreddin Konevî’de bilgi ve varlık. İstanbul: Kapı Yayınları, 2015.
Demirli, Ekrem. Şair sufiler : Mevlana, Yunus ve Niyazi-i Mısri üzerine incelemeler. İstanbul: Sufi Kitap, 2015.
Mehmed Nazmi Efendi. Osmanlılarda tasavvufi hayat Hediyetü’l-İhvan : Halvetilik örneği. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
Müstakîmzâde Süleyman Sa’deddin Efendi. Risâle-i Melâmiyye-i Şuttâriyye. İ.Ü. Kütüphanesi, İbnülemin, nr. 3357, t.y.
Şeyhî Mehmed Efendi. eş-Şekâiku’n-nu’mâniyye ve zeyilleri : Vakâyiu’l-fudalâ I. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
Eraydın, Selçuk. “İbrahim Efendi, Oğlan Şeyh”. Sahabeden Günümüze Allah Dostları. 8: 238-246. İstanbul: Şule Yay., 1996.
Ertuğrul, İsmail Fenni. Vahdet-i vücud ve İbn Arabi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
Gölpınarlı, Abdülbaki. “İbrahim, Oğlanlar Şeyhi”. Türk Ansiklopedisi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1976.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Melamilik ve melamiler. İstanbul  Devlet Matbaası, 1931.
Hücvîrî, Ebü’l-Hasan. Hakikat bilgisi = Keşfü’l-mahcûb. Terc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
Lâmekânî Hüseyin Efendi. Dîvân. t.y. 136b, 139b, 140b, 143b, 146b.
Lâmekânî Hüseyin Efendi. Vahdetname. t.y.
Ilıç, Slobodan. “Lâmekânî Hüseyin Efendi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 27: 94-95. Ankara, 2003.
İbnü’l-Arabî, Ebu Abdullah Muhyiddin Muhammed b Ali. Fütûhât-ı Mekkiyye. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
el-Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf sözlüğü = Letâifu’l-a'lâm fî işârâti ehli’l-ilhâm. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
el-Kayserî, Dâvud. Mukaddemât -Fusûsu’l-hikem’e giriş-. Trc. Turan Koç - Mehmet Çetinkaya. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
el-Kelâbâzî, Ebu Bekr Muhammed b İbrahim el-Buhârî. Doğuş devrinde tasavvuf. İstanbul: Dergah Yayınları, 1979.
Konevî, Sadreddin. en-Nefehâtü’l-il3ahiyye. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2015.
----------Fusûsü’l-hikem’in sırları : el-Fükûk fî esrâri müstenidâti hikemi’l-Fusûs. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2014.
----------Vahdet-i vücûd ve esasları : en-Nusûs fî tahkîki tavri’l-mahsûs. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2014.
----------Tasavvuf metafiziği = Miftâh-ı gaybi’l-cem ve’l-vücûd. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2014.
Konuk, Ahmet Avni. Fusûsü’l-hikem tercüme ve şerhi. Thk. Mustafa Tahralı - ve Selçuk Eraydın. İstanbul: Dergah Yayınları, 1987.
----------Tedbîrât-ı ilâhiyye tercüme ve şerhi. Thk. Mustafa Tahralı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
el-Kuşeyrî, Abdulkerim. Kuşeyrî risâlesi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1981.
Özdemir, Sema. Dâvud Kayserî’de varlık bilgi ve insan. İstanbul: Nefes Yayınları, 2014.
es-Serrâc, Ebu Nasr. İslam tasavvufu : tasavvufla ilgili sorular-cevaplar : Lüma. İstanbul: Altınoluk, 1996.
es-Sühreverdî, Ebû Hafs. Avârifü’l-Meârif. İstanbul: Semerkand, 2010.
Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmânî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Tuğluk, İ. Halil. Lâmekânî Şeyh Hüseyin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2001.
Tuman, Mehmet Naili. Tuhfe-i Naili : divan şairlerinin muhtasar biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
Uluç, Tahir. İbn Arabi’de sembolizm. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
Vassâf, Osmanzade Hüseyin. Sefîne-i evliyâ. İstanbul: Kitabevi, 2006.
Vicdânî, Ebû Rıdvan M. Sâdık. Tomar-ı turuk-ı aliyye’den : Melâmîlik. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1919.