Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî'nin Halifelerinden Şeyh Hâlid-i Cezerî ve Basret Dergâhı

Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdînin önde gelen halîfelerinden biri olan Şeyh Hâlid-i Cezerî (ö. 1839) Gabar Dağının üzerinde bulunan Basret Köyünde 1820li yıllarda kurduğu dergâh ve medrese ile Nakşbendîliğin Güneydoğu Anadolu bölgesinde yayılmasına büyük katkı sağlamıştır. Basret Dergâhı, Nehri, Tavila, Norşin ve Arvas dergahları gibi bölgenin en önemli merkezlerinden biri olmuş- tur. Şeyh Sâlih-i Sıpkî (ö. 1852), Sıbğatullah Arvâsî (ö. 1870 ), Hâmid-i Mardinî (ö. 1882) gibi tanınmış sûfîler burada eğitim almışlardır. Bu makalede Basret Dergâhının kurucusu olan Şeyh Hâlid-i Cezerînin hayatı kısaca ele alındıktan sonra Basret Dergâhının tarihi, şeyhleri ve süreç içerinde bu dergâhtan ayrılan kollar hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır.

Sheikh Khalid-i Jazarî, One of the Successors of Mawlana Khalid-i Baghdadi, and the Sufi Lodge in Basret

The lodge and madrasa established by Sheikh Khalid-i Jazarî (d.1839) who was one of the prominent caliphs/successors of Sheikh Mawlana Khalid-i Baghdadi (d. 1826), in the village of Basret Village on the mountain of Gabar around the 1820s made great contributions to the spread of Naqshbandi order in the South Eastern Anatolia. Basret Dervish Lodge has been one of the most important centers of Naqshbandi Order in this region like the lodges of Nehri, Tavila, Arvas and Norşin. Sheikh Salih-i Sıpki (d. 1852), Sıbgatullah Arvâsî (d. 1870) and Sheik Hamid-i Mardinî who is also known as Shah of Mardin, were received their education in Basret Dervish Lodge. In this article after shortly dealing with Sheikh Khâlid-i Jazarî’s life, we will present a short history of the Basret Lodge, its sheikhs, and try to give information about the branches separated from this lodge.

___

  • Abdulhalim b. Şeyh Musa el-Mardinî, eş-Şeceretü’d-dürriyye fî menâkıbı sâdâti’l-Hâmidiyye, İstanbul 1412. Arvâsî, Sıbğatullah, Minah, İstanbul: Ayyıldız Matbaası, 1982.
  • Baz, İbrahim, “Şırnak Bölgesinden Yaşayan Nakşî Şeyh Aileleri ve İdil’de Yaşayan Mutasavvıflar”, Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu, İstanbul 2011.
  • Baz, İbrahim, “Güneydoğuda Bir İrfan Merkezi: Serdahl Tekkesi ve Külliyesi”, Şırnak Üniverisitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 2011/2, sayı: 2.
  • Bingöl, Abdulkadir, Kulilken Baxe Botan, Enstituya Kurdi ya Amede, İstanbul 2008.
  • Bruinessen, Martin van Bruinessen, Ağa, Şeyh, Devlet, trc. Banı Yalkut, İstanbul: İleti- şim Yay., 2010.
  • Coşkun, İbrahim, “Hâmid el-Mardinî ve er-Risâletü’z-zehebiyye fî akâidi ehli’s-sünneti ve cemâati’l-Muhammediyye adlı eseri”, İbrahim Hakkı ve Siirt Uleması Sempozyumu, ed. Ahmet Erkol - Abdurrahman Adak, İstanbul (ts.).
  • Ebu’s-Senâ Şihâbuddîn el-Âlûsi, Neşvetü’ş-şumul fi’s-seferi ilâ İslambul, (ts.).
  • Hamidi, Muhammed Sadık, “Mardinli Şeyh Hamid ve oğlu şeyh Abdurrahman Zihni Efendi”, Makalelerle Mardin IV - Önemli Simalar ve Dini Topluluklar, haz. İbrahim Özcoşar, İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yay., 2007.
  • Heyet, Evliyalar Ansiklopedisi, XI, İstanbul: Türkiye Gazetesi Yay., 1993.
  • Kavak, Abdulcebbar, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ve Hâlidî Tasavvuf Geleneğinin Tarihi Gelişim Süreci, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), AÜSBE, Erzurum 2013.
  • Korkusuz, M. Şefik, Nehri’den Hazne’ye Meşâyıh-i Nakşibendi, İstanbul 2010.
  • Korkusuz, M. Şefik, “Şeyh İbrahim Hakkı ez-Zebârî”, İbrahim Hakkı ve Siirt Ulemâsı Sempozyumu, İstanbul (ts.).
  • Korkusuz, M. Şefik, Tezkire-i Meşâyıh-ı Amîd –Diyarbakır Velileri, İstanbul: Kent Yay., 2004.
  • Memiş, Abdurrahman, “Hâlid-i Bağdâdî’nin Halifeleri”, Uluslararası Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî Sempozyumu, Ankara 2012.
  • Memiş, Abdurrahman, Hâlid-i Bağdâdî ve Anadoluda Hâlidîlik, İstanbul: Kitabevi Yay., 2000.
  • Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, Mektûbât-ı Mevlânâ Hâlid, trc. Dilaver Selvi - Kemal Yıldız, İstanbul: Sey-Tac Yay., 2008.
  • Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, Şemsu’s-Şümûs (Risale-i Hâlidiyye ve Mecd-i Tâlidile ile birlikte), trc. Yakup Çiçek, İstanbul: Sey-Taç Yay., 2004.
  • Muhammed Baki Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişînler”, trc. İbrahim Öztürk, İnegöl 2008 (Şeyh Abdussamed el-Farkınî, el-Mecmau’l-muannedü’l-kamerî fî tercemeti Şeyh Muhammed Saîd Seydâ el-Cezerî- Mektûbât isimli eserin giriş bölümü).
  • Muhammed Nâzım b. Şeyh Müşerref (Özcan), en-Nûru’s-sârî fî menâkıbı’l-üstâz eş-Şeyh Müşerref b. eş-Şeyh Esad-ı Sânî el-Pervârî, 2012.
  • Muhammed Şefik Zibârî, el-Ahvâlu’d-dürriyye ve’l-ahbâru’l-miskiyye fi’s-silsileti’z-Zibârîyye, Musul 1935.
  • Oğuz, Mehmet Nezir, İbrahim Hakkı ez-Zebârî ve Tasavvuf Anlayışı, (Yayımlanmamış Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara 1995.
  • Omay, Serdar Bedii - Fasih Dinç, “The Contribution of Mardin Sufist Tradition to the Ceolective Living” Culture of Living Together in Turkey and Mardin Example Symposium-2009, ed. Havva Lakutoğlu, İstanbul 2010.
  • Özdirek, Recep, “Cumhuriyet Döneminde İdil’de Yaşayan Müslüman Din Âlimleri”, Geçmiş- ten Günümüze Uluslararası İdil Sempozyumu, İstanbul 2011.
  • Said Ramazan el-Bûtî, Babam Molla Ramazan el-Bûtî, İstanbul: Kent Yay., 2006.
  • Şeyh Muhammed Nûrî Reşîd, Kutûfu’l-ceniyye fî terâcimi’l-âileti’d-Derşeviyye, (ts.).
  • Tan, Altan, Turabidinden Beriyye’ye - Aşiretler, Dinler, Diller, Kültürler, İstanbul: Nubihar Yay., 2013.
  • Yaşın, Abdullah, Tarih, Kültür ve Cizre, İstanbul: Kent Yay., 2011.
  • Yüce, Abdülhakim, “Cizre’li Şeyh Seydâ ve Tasavvufî Görüşleri”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri, ed. M. Nesim Doru, Ankara: Şırnak Üniversitesi Yay., 2010.
  • 26 Mart 2010 tarihinde Gaziantep’te yaşayan 1922 doğumlu Cizre’li Şeyh Ahmet Munis ed-Derşevî’yi ziyaretimizde yaptığımız mülakat. www.dargecit.gov.tr.