"Meşîhatüşşüyûh"un Doğuşu ve Mısır'da İki Hankah: Sa'îdü's-Sü'adâ ve Siryâkûs

VI. (XII.) asırdan itibaren sûfî vakıflarının sayısında yaşanan artış, İslam dünyasında daha önce rastlanmayan "Meşîhatüşşüyûh" adında yeni bir mansıbın ortaya çıkmasına sebep oldu. İlk defa Zengîler döneminde Dımaşk'ta ortaya çıkan Meşîhatüşşüyûh, Eyyûbîler döneminde Mısır'a da taşındı. Bu mansıba getirilen "Şeyhüşşüyûh"lar Memlükler döneminde önce Sa'îdü's-sü'adâ, ardından ise Siryâkûs Hankahı'nın şeyhliğini ellerinde tutarak Şam ve Mısır'daki sûfî vakıflarını kontrol etmeye başladılar. Bu makale Meşîhatüşşüyûh'un ortaya çıkışı ve kısa tarihi ile bu göreve getirilen isimlerin aynı zamanda şeyliğini üstlendikleri Sa'îdü's-sü'adâ ve Siryâkûs hankahlarının kuruluşunu ele almaktadır.

The Emergence of "Mash?khat al-Shuy?kh" and Two Khanqahs in Egypt: Sa'?d al-Su'ad?' and Siry?k?s

The Increase in the number of sufi waqfs from VI. (XII.) century onwards led to the emergence of a new office named Mashikhat al-Shuyukh for the first time in Islamic world. Mashikhat al-Shuyukh firstly emerged during the Zangids in Damascus and then passed to Egypt during the Ayyubids. Those Shaykh al-Shuyukhs appointed to the office began to control all sufi waqfs in Egypt, having occupied the position of shaykh of Sa'id al-Su'ada' and shaykh of Siryakus respectively. This article deals with the rise of Mashikhat al-Shuyukh office, its short history, and the establishment of Sa'id al-Su'ada' and Siryakus khanqahs.

___

Akpınar, Cemil, "İbn Cemâa, Bedreddin", DİA, XIX, 388-392.
el-Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmud b. Ahmed b. Musa, İkdü'l-cüm'ân fî târîhi ehli'z-zamân: asru selâtîni'l-Memâlik, tahk. Muhammed Muhammed Emin, I-IV, Ka- hire 1982.
Berkey, Jonathan, The Formation of Islam, Cambridge 2003.
Bündârî, Ebû İbrahim Kıvâmüddin Feth b. Ali b. Muhammed, Sene'l-berki'ş-şâmî: muhtasarü'l-Berki'ş-şâmî fî sireti's-Sultan Selahaddin li-Kâtib el-İmad el-İsfahânî, tahk. Ramazan Şeşen, İstanbul 2004.
Chamberlain, Michael, Knowledge and Social Practice in Medieval Damascus, Cambridge 1994.
Clot, Andre, Kölelerin İmparatorluğu Memlûklerin Mısır'ı, İstanbul 2005.
Ebû Şâme, Şihâbeddin Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim b. Osman el-Makdisî ed-Dımaşkî, Kitâbü'r-ravzateyn fî ahbâri'd-devleteyn, tahk. İbrahim Şemseddin, I-IV, Beyrut 2002.
Ebû Şâme, Şihâbeddin Abdurrahman İsmail b. İbrahim el-Makdisî ed-Dımaşkî, Kitâbü'rravzateyn fî ahbâri'd-devleteyn en-Nûriyye ve's-Salâhiyye, tahk. İbrahim ez-Zîbek, I-IV, Beyrut 1997.
_____, Terâcimü ricâli'l-karneyn es-sâdis ve's-sâbi', tahk. Muhammed Zâhid b. el-Hasen b. Ali Zâhid el-Kevserî, nşr. İzzet el-Attâr el-Hüseynî, Kahire 1366/1947.
Ebü'l-Fidâ, İmâdeddin İsmail b. Ali, el-Muhtasar fî ahbâri'l-beşer, I-IV, Mısır [ts.].
Ebü'l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu Sıbt İbnü'l-Cevzî, Mir'âtü'z-zamân fî târîhi'l- a'yân, VIII/I-II, Haydarabad 1951.
Frenkel, Yehushua, "Political Aspects of Islamic Religious Endowment (awqaf): Saladin in Cairo (1169-73) and Jerusalem (1187-93)", Bulletin of the School of Oriental and Afri- can Studies, University of London, LXII, sayı: 1, 1999, s. 1-20.
Gilbert, Joan Elizabeth, The Ulama of Medieval Damascus and the International World of Is- lamic Scholarship, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) University of California, Berkeley 1977.
Hâfız, Muhammed Muti', el-Hankâhü's-Sümeysâtiyye bi-Dımaşk el-medresetü's-sûfiyye, Beyrut 2006.
Hureysât, Muhammed Abdülkâdir, "Benî Hameviyye", DİA, V, 449-450.
İbn Battuta, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdullah, Rihletü İbn Battuta, [yy.] 1322 h.
İbn Kesîr, İmâdüddin İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve'n-Nihâye, tahk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, I-XXXI, Cize 1998.
İbn Tagriberdî, Ebü'l-Mehâsin Cemâleddin Yusuf, en-Nücûmü'z-zâhire fî mülûki Mısr ve'l- Kahire, I-XII, Kahire 1929.
İbn Vâsıl, Ebû Abdullah Cemâleddin Muhammed b. Sâlim b. Nasrullah el-Hamevî, Müferricü'l-kürûb fî ahbâri benî Eyyûb, tahk. Cemaleddin Şeyyâl, Haseneyn Muham- med Rebi', I-V, Kahire 1972-1977.
Kalkaşendî, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Ali b. Ahmed, Subhu'l-a'şâ fî sınâ'ati'l-inşâ, I-XIV, Kahire 1917.
Makdisi, George, Ortaçağ'da Yüksek Öğretim, trc. Ali Hakan Çavuşoğlu-Hasan Tuncay Ba- şoğlu, İstanbul 2004.
el-Makrizî, Takiyüddin Ahmed b. Ali, es-Sülûk li-ma'rifeti düveli'l-mülûk, tahk. Muhammed Abdülkâdir Atâ, I-VIII, Beyrut 1997.
_____, el-Mevâ'iz ve'l-i'tibâr bi zikri'l-hıtati ve'l-âsâr el-Hıtatü'l-Makriziyye, tahk. Muhammed Zinhum-Medîha eş-Şarkâvî, I-III, Kahire 1998.
Özaydın, Abdülkerim, "Nizâmülmülk", DİA, XXXIII, 194-196.
es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celâleddin, Hüsnü'l-muhâdara fî târîhi Mısr ve'l-Kahire, tahk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrahim, I-II, Mısır 1967.
Şeşen, Ramazan, Salahaddin Eyyûbî ve Devri, İstanbul 2002.
Tekindağ, Şahabettin, Berkuk Devrinde Memluk Sultanlığı, İstanbul 1961.
Yılmaz, Hasan Kâmil, "Sühreverdî, Şehâbeddin", DİA, XXXVIII, 40-42.