Abdüssamed Tûdâr'ın Nûru'l-Envâr'ına Göre İran'da Şâziliyye'nin İzleri

Şâziliyye tarîkatı XIII. asırdan itibaren Atâullah İskenderî ve Necmüddin İsfahânî gibi Şâzilî şeyhlerinin eser ve gayretleri sonucu İran'da tanınmıştır. Fakat tarîkatın İran'da neşri hususunda en ciddi adımın Şeyh Hâlid b. Hasan eş-Şâzilî tarafından atıldığı söylenebilir. Ebu'l-Hasan eş-Şâzilî'nin torunu olduğu ileri sürülen Şeyh Hâlid'in, İran'da Kâkû Zekeriyya köyünü merkez edinerek başlattığı faaliyetler, Şâzilîliğin zamanla İran'ın Senendec ve Kirman eyaleti ile Irak'ta yayılmasının önünü açmıştır. Abdüssamed Tûdâr'ın Nûru'l-Envâr Der Silsile-i Âl-i Athâr adlı eseri yaklaşık beş asır Senendec bölgesinde tarîkatı temsil eden Şâzilî şeyhlerinden bahseden tek kaynak konumundadır. Bu makalede Şâziliyye tarîkatının İran'a girişi ele alınacak ve Abdüssamed Tûdâr'ın verdiği malumat ışığında, Kâkû Zekeriyya köyündeki Şâziliyye Tekkesi'nde postnişin olan şeyhlerin hayatı ve faaliyetleri hakkında bilgi verilecektir.

The Traces of Shadhiliyya Order in Iran According to Abdussamed Tûdâr's Book Entitled Nur al-Anvar

Shadhiliyya order started to be known in Iran by means of the efforts and works of Shadhilî sheiks such as Atâullah Iskandari and Najmuddin Isfahani after the 13th century. However, the most serious steps toward its spread in Iran were taken by sheikh Khâlid b. Hasan al-Shadhalî. The activities initiated by Sheikh Khâlid, who is claimed to be Abu'l Hasan al-Shadhalî's grandson, and centered around Kâkû Zakariyya Village opened the path for the spread of Shadhalî order in the provinces of Iran called Sanandaj and Kirman as well as Iraq. Abdulsamed Tudar's book entitled Nûru'l Envâr Der Silsile-i Al-i Athar is the only work that tells about the existence of Shadhalî sheikhs who represented the order in Sanandaj region for five centuries. In this article, the spread of the Shadhaliyya order in Iran will be examined and the activities and lives of sheiks, who took change in Shadhalî Lodge in Kâkû Zakariyya village, will be presented in the light of the information provided by Abdussamed Tûdâr.

___

Algar, Hamid, "İran, Kültür ve Medeniyet", DİA, İstanbul 2000.

Azamat, Nihat, "Ali b. Meymun Mağribî", DİA, İstanbul 1989.

ed-Dimaşkî, Takiyüddin İbn Kâdî Şehbe, Tabakâtü'ş-Şafiiyye, Deken 1979.

Azzâvî, Abbas, "Hulefâu Mevlânâ Hâlid", Mecelletü'l-mecma'i'l-'ilmiyyi'l-Kürdî, 2 (2), Bağdat 1974.

Câmî, Abdurrahman, Nefehâtü'l-üns min hadarâti'l-kuds, trc. ve şerh Lamiî Çelebi, haz. Süleyman Uludağ-Mustafa Kara, İstanbul: Marifet Yay., 1993.

Ebu Manneh, Butros, "Sultan Abdülhamit II ve Şeyh Ebü'l-Hüdâ es-Sayyâdî", trc. İrfan Gündüz, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 7-10, 1995.

Evrâdu't-tarîkati'ş-Şâziliyye, Dimaşk: Mektebetu Dâri'l-Beyrûtî, 2002.

Gölpınarlı, Abdülbâkıy, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şîîlik, İstanbul: Der Yay., 2007.

Gündüz, Tufan, "Safevîler", DİA, İstanbul 2008.

Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâüddîn, Levâmi'u'l-'ukûl, İstanbul: Mektebetü's-senâyi', 1292.

Güven, Mustafa Salim, Ebu'l-Hasan Şâzilî ve Şâziliyye, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1999.

Ğarîb, Me'mûn, Ebu'l-Hasan eş-Şâzilî, Kahire: Dâru Ğarîb, [ts.].

Hodgson, Marshall G.S., İslam'ın Serüveni, II, trc. İzzet Akyol, İstanbul: İz Yay., 1995.

İbn Battûta, Ebu Abdullah Muhammed, İbn Battûta Seyahatnamesi, trc. A. Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2010.

İbnü's-Sabbâğ, Ali, Dürretü'l-esrâr ve tuhfetü'l-ebrâr, Kahire: el-Mektebetü'l-Ezheriyye Li't-Turâs, 2001.

İskenderî, İbn Atâullah, Letâifu'l-minen, tah. Abdülhalim Mahmud, Kahire: Dâru'l-Maârif, 2006.

Kara, Mustafa, Metinlerle Osmanlılarda Tasavvuf ve Tarîkatlar, Bursa: Sır Yay., 2008.

_____, Bursa'da Tarîkatlar ve Tekkeler, Bursa: B. B. Ş. B. Yay., 2012.

_____, "Şâzeliyye Literatürü Üzerine Bir Deneme", Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 4, 1992.

Karadâğî, Muhammed Ali, Keşkûlê Kelepûrê Edebê Kurdî, Bağdat: Çaphâne-i el-Havâdis, 1980.

Kâsım, Abdülhakim Abdülğani, el-Mezâhibu's-sûfiyye ve medârisuhâ, Kahire: Mektebetu Medbûlî, 1999.

Keyânî, Muhsin, Târîh-i Hânekâh Der İran, Tahran: İntişârât-ı Tuhûrî, 1369.

Lewisohn, Leonard, Mîras-ı Tasavvuf, trc. Mecdüddin Keyvânî, I-II, Tahran: Neşr-i Merkez, 1384.

Madelung, Wilferd, "Zeydîlik ve Tasavvuf", trc. Salih Çift, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 9, 2000.

Mahmud, Abdulhalim, Kadiyyatu't-tasavvuf el-Medresetü'ş-Şâziliyye, Kahire: Dâru'l-Ma'ârif, [ts.].

el-Medenî, Muhammed Zafîr, Şâzeliyye Tarîkatının Esasları, trc. Muhammed Önder, İstan- bul: Bedir Yay., 2006.

_____, el-Envâru'l-kudsiyye fî tenzîhi turuki'l-kavmi'l-aliyye, İstanbul: Matbaatu Mektebi's-senâyii'l-behiyye, 1304.

el-Mehdî, Cevdet Muhammed Ebu'l-Yezid, Bihâru velâyeti'l-Muhammediyye fî menâkibi a'lâmu's-sûfiyye, Kahire: Dâru Ğarîb, 1998.

Muvahhid, Samed, Seyrî Der Tasavvuf-i Azerbatcan, Tahran: İntişârât-ı Tuhûrî, 1390.

Müderris, Abdülkerim, 'Ulemâunâ fî hidmeti'l-ilmi ve'd-dîn, Bağdat: Dâru'l-Hürriyye, 1983.

_____, Yâd-ı Merdân, Hevler: Çaphâne-i Ârâs, 2011.

_____, Bînemâleyi Zanyaran, Tahran: Ânâ Yayınevi, 1389.

Nasr, Seyyid Hüseyin, "Molla Sadrâ: Öğretileri", İslam Felsefesi Tarihi, ed. Seyyid Hüseyin Nasr- Oliver Leaman, trc. Şamil Öcal-Hasan Tunçay Başoğlu, İstanbul: Açılım Kitap, 2007.

en-Neccâr, Âmir, et-Turuku's-sûfiyye fî Mısır, Dâru'l-Ma'rife, Beşinci baskı, [ts.]

Özdamar, Mustafa, Dersaâdet Dergâhları, İstanbul: Kırkkandil Yay., 2007.

Özel, Ahmet Murat, "Şâzeliyye", DİA, XXXVIII, İstanbul 2010.

Özel, Ahmet, "İbn Dakîku'l-Îd", DİA, XIX, Ankara 1999.

Rûhânî, Baba Merdoh, Târîh-i Meşâhir-i Kurd, Tahran: İntişârât-ı Surûş, 1382.

Sâhib, Muhammed Es'ad, Buğyetü'l-vâcid fî mektûbâtı hadreti Mevlânâ Hâlid, Dimaşk: Matbaatu't-terakkî, 1334.

es-Selefî, ed-Duskî, Abdülmecid, Tahsin İbrahim, İkdu'l-Cumân fî terâcimi'l-'ulemâi ve'l- udebâi'l-Kurd ve'l-mensûbîne ilâ Muduni ve Kurâ'l-Kurdistan, I-III, B.A.E: Dâru'l-Asâle ve't-Turâs, 2008.

es-Sübkî, Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi, Tabakâtü'ş-Şafiiyyeti'l-Kübrâ, tahk. Mahmud Mu- hammed et-Tanâhî-Abdülfettah Muhammed el-Huluv, Kahire: Dâru İhyâi'l-Kütübi'l- Arabiyya, 1918.

Şeta, İbrahim ed-Dusûkî, et-Tasavvuf inde'l-Furs, Mısır: Dâru'l-Maarif, [ts.].

Tavakkulî, Muhammed Rauf, Târîh-i Tasavvuf der Kurdistan, Tahran: İntişârât-ı Tavakkulî, 1381.

Tûdâr, Abdüssamed, Nûru'l-Envâr Der Silsile-i Âl-i Athâr, Tahran: İntişârâtu Hüseynî Neseb, 1369.

Uludağ, Süleyman, "Şiîlikte Tasavvuf", Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyu- mu (Özet), İstanbul: İlmî Neşriyat, 1994.

Vassâf, Osmanzâde Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, İstanbul: Kitabevi Yay., 2011.

Yesribî, Seyyid Yahya, İrfan Felsefesi, İstanbul: İnsan Yay., 2010.

Zerrinkûb, Abdulhuseyn, Custucû Der Tesevvuf-i İran, Tahran: Muessesetu İntişârâti Emîr Kebîr, 1367.