Mecmua-i Tekâyâların serencâmı ve yeni bir liste neşri

Bu çalışmada İstanbul’daki tekkelerin tesislerinden, 1925 yılındaki ‘sedd’lerine kadar tarîkatları, silsile-i meşâyihleri, yerleri, zikir günleri, tekkede ikamet edenlerin nüfusları gibi tekkeler tarihi için mühim kaynaklardan olan mecmua-i tekâyâlar incelenecektir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla ilki “Îd-i Adhâda Ocak- lar ve Cevâmi’ ve Medâris ve Zevâyâya Tevzi’ Olunan Kurban Koyunu Defteri dir” adındaki, 1119 (1708) tarihli, Kurban Bayramı münasebetiyle ocak, cami, medrese, tekke ve türbelere dağıtılacak olan kurbanlık koyunların adetleri ile verildikleri yerleri gösteren liste ile başlayıp, 30 Kasım 1925’teki 677 sayılı Tekke ve Zâviyelerin Seddine Dair Kanunun hemen öncesinde [Eylül-Ekim 1925] dergâhların özellikle vakıflar ile ilgili yönlerinin tespiti için düzenlenen “Tekâyâ ve Zevâyâya Mahsus Defter” ile nihayete eren –mükerrrerleri ve muadilleri bir/ tek addedilerek- 23 adet liste tanıtılıp, bu güne kadar künyeleri verilen ancak hâlâ neşredilmemiş olan üç listenin çevrim-yazısı sunulacaktır. Kimisi devlet eliyle, kimisi mutasavvıflarca yazılan bu listelerin mukayeseli olarak tahlili, ya- pıları bu güne gelemeyen bir çok tekkenin tarihî sürekliliği ve tutarlılığının elde edilebilmesinde hatırı sayılır bilgiler bahşedecektir. Listeler tanıtılmadan önce idarî erkin – Fâtih Sultân Mehmet’ten sonra - özel likle II. Mahmut ile başlayan ‘merkeziyetçi’ siyasetinin tekke ve tarîkatların üzerindeki yeni tezahürleri konumuz açısından özetlenecek, ardından bu güne ka dar ulaşabildiğimiz tekke listeleri tanıtılacaktır. Bu listelerden bahseden makale, tez ve kitapların zikrinin ardından “sonuç” bölümünde listelerle ilgili bir tasnif denemesi yer alacak, son olarak da üç listenin çevrim-yazısı sunulacaktır.

The end of Majmua-i Takaya (list of the devish lodges) and publication of a new list

In this work we will examine one of the very important sources of the history of the dervish lodges namely Majmua-i Takayas recorded about the Sufi orders, their masters, places, chants, and the numbers of occupants of the lodges da- ting from the foundation of the lodges to their closure in 1925. According to our findings, the first one of these records dated 1119 AH (1708 CE) and titled “Îd-i Adhâda Ocaklar ve Cevâmi’ ve Medâris ve Zevâyâya Tevzi’ Olunan Kurban Koyunu Defteridir (the book of sacrificial animals distributed to the dervish lodges and to the mosques and to the schools and to the tombs in the feast of sacrifice)“ begins with a list of the numbers of sacrificial animals and the places, like mosques, schools, and dervish lodges to which they were going to be distributed in the feast of sacrifice. And the last one “Tekâyâ ve Zevâyâya Mahsus Defter (The book Particular to Dervish Lodges)” dated just before the act number 677 of November 30, 1925 about the closure of the dervish lodges [September-October 1925] was composed to establish the related sides of der- vish lodges with the religious foundations. Leaving aside the repetitions, 23 lists will be described and 3 lists, which have been mentioned in the records but not published till this day, will be transliterated. Detailed analysis of these lists, some of which were recorded by the state and some of which were recorded by the sufis, will present very important information to figure out the historical continuity and consistency of many dervish lodges. Before defining the lists, centralist policies of the administrative power – after Sultan Mehmet the Conqueror – especially starting with the Mahmud II will be summarized in relation to its effects upon the dervish lodges and then the lists will be presented. After mentioning the titles of articles, theses, and the books written about these lists and we will try to classify them in the conclusion part. Finally we will present the transliteration of the above mentioned three lists.

___

Abdurrahman Nesib, Mecmua, Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdayi, 1806.

Akbayar, Nuri, “Mahrûsa-i Galata’da Tekkeler ve Mektepler”, Tarih ve Toplum, sayı: 149, Mayıs 1996.

Albayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Yay., 1996, V.

Arı, Osman Sacid, Meclis-i Meşâyıh Arşivi’ne Göre Hicrî 1296-1307 (Miladî 1879-1890) Yılları Arasında Osmanlı Tekkelerinde Ortaya Çıkan Problemler, İÜSBE (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2005.

Arı, Meclis-i Meşâyih Müessesi, Kuruluşu ve Faaliyetleri, MÜSBE (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2003.

Arslan, Mehmet, Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri, Ankara Atatürk Kültür Merkezi Yay., 1999.

Aruçi, Muhammed, “Mehmed Refik Efendi”, DİA, XXVIII.

Aydın, Bilgin, “Meclis-i Meşâyih”, DİA, XXVIII.

Aydın, Bilgin-İlhami Yurdakul-İsmail Kurt, Bâb-ı Meşîhat Şeyhülislâmlık Arşivi Defter Kataloğu, İstanbul: İsam Yay., 2006.

Aynur, Hatice, “Sâliha Sultân’ın Düğün Töreni ve Şenlikleri”, Tarih ve Toplum, XI/61, Ocak 1989.

Aynur, Sultân Mahmut’un Kızı Sâliha Sultân ile Tophâne müşiri Halil Rifat Paşa’nın Düğün Törenini anlatan Surnâmeler, (Yüksek Lisans Tezi), BÜ, İstanbul 1988.

Baltacı, Cahit, İslam Paleoğrafyası-Diplomatik Arşivcilik, İstanbul: İFAV Yay., 1989.

Çetin, Atilla, “İstanbul’daki Tekke, Zâviye, ve Hankahlar Hakkında 1199/1784 Tarihli Önemli Bir Vesika”, Vakıflar Dergisi, Ankara 1981, XIII.

Galitekin, Ahmet Nezih, Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul, İstanbul: İşaret Yay., 2003.

Göktaş, Uğur, “Muharrem Âdetleri”, DBİA, V.

Gündoğdu, Cengiz, “Osmanlı’nın Son Döneminde Yayınlanan Tasavvufi Muhtevalı Muhibbân Dergisi ve 1327/1911 Yılı 4. Sayısında Yer Alan Bazı Makaleler”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 3, sayı: 7, Eylül-Aralık 2001.

Gündüz, İrfan, Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri, İstanbul: Seha Yay., 1983.

Halaçoğlu, Yusuf, “Evkāf-ı Hümâyun Nezâreti”, DİA, XI.

Işın, Ekrem, “Bektaşilik”, DBİA, c. II.

İlmiye Salnâmesi, haz. Seyit Ali Kahraman-A. Nezih Galitekin-Cevdet Dadaş, İstanbul: İşaret Yay., 1998.

İşli, Esin Demirel, İstanbul Tekkeleri Mimari Eklentileri ve Restorasyonu (Yayınlanmamış Doktora Tezi), YÜFBE, İstanbul 1998.

İşli, Nedret-Zarcone, Thierry, “La Population Des...”, Anatolia Moderna, 1991, II.

Kara, İsmail, “Meclis-i Meşayıh ve İstanbul’da Şeyhlik Yapmış Beş Zatın Kendi Kaleminden Tercüme-i Hâli”, Din ile Modernleşme Arasında içinde, İstanbul: Dergah Yay., 2003.

Kara, İsmail, İslamcıların Siyasi Görüşleri, İstanbul: Dergah Yay., 2001.

Kara, Mustafa, Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, İstanbul: Dergah Yay., 1977.

Kılıç, Mahmut Erol, “Yedi Tepeli Şehrin Tekkeleri ve Muhyiddîn Efendi’nin ‘Tomâr-ı Tekâyâ’sı”, İstanbul Armağanı, İstanbul 1997, III.

Konyalı, İbrahim Hakkı, Üsküdâr Tarihi, İstanbul: Yeşilay Cemiyeti, 1976-1977, I-II.

Muslu, Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. yy), İstanbul: İnsan Yay., 2003.

Nutku, Özdemir, “Eski Şenlikler”, İstanbul Armağanı, İstanbul: İBB Yay., 1997, III.

Şehsuvaroğlu, Haluk, Asırlar Boyunca İstanbul, [t.y., y.y. ].

Şentürk, Ahmet Atilla, Osmanlı Şiiri Antolojisi, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 1999.

Tabibzâde Derviş Mehmed Şükri bin İsmâîl, İstanbul Hânkâhları Meşâyihi, Metin ve Tıpkı Basımı haz. Turgut Kut, dizini haz. İskender Pala, Harvard 1995.

Tanman, Baha, İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri, Tipoloji Denemeleri (Yayınlanmamış Dr. Tezi), İ.Ü.S.B.E., İstanbul 1990, I.

Yücer, Hür Mahmut, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. yy), İstanbul: İnsan Yay., 2003.