Kent strüktürü ile tapınma yapıları arasındaki ilişki bağlamında Ayvalık Hamidiye Camisi
Bu makalede, 1923 Mübadelesinde bütünüyle Türkleştirilinceye kadar Rumlardan oluşan homojen bir sosyal, etnik ve dini yapıyla gelişmiş Ayvalık kentinin yerleşme düzenine 19. yüzyılın ikinci yarısında eklenen Osmanlı yapısı Hamidiye Camisi’nin mevcut kentsel morfolojiye yaptığı etki ve getirdiği anlam ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Makalenin birici bölümünde İtalyan ve Fransız okullarından ve Lynch’in sınıflandırmasından oluşan karma bir yöntemle Ayvalık’ın kentsel morfolojik çözümlemesi yapılmaktadır. Makalenin ikinci bölümünde, Osmanlı’nın şehircilik anlayışında tapınma yapılarının yer seçimlerinde izlenen genel yaklaşımların ışığında, Hamidiye Camisi’nin anlamı, ilk bakışta olağandışı görünen yerleşim seçimi ve kentin mevcut dokusuna etkisi ele alınmıştır. Bu bağlamda Hamidiye Camisi, Ayvalık’ta o dönemde ikamet eden çok az sayıdaki müslüman cemaate hizmet etmekten öte bir anlam içerir. Cami özellikle kentin strüktüründe edindiği kritik konumuyla; özerk bir yönetime sahip kent devleti imkânının sağladığı ekonomik ve kültürel refah döneminin ardından gelen 1821 isyanı sonrasında idareyi ele alan merkezi yönetimin, yani Osmanlı Payitahtlığının iktidarının simgesel bir göstergesi gibidir.
Anahtar Kelimeler:
Tapınma yapıları, Cami mimarisi, Kent kurgusu, Osmanlı mimarisi, Kilise mimarisi
Ayvalık is an unusual Ottoman town because of its history. In the early-tweentieth century, the town was turkized after being under the influence of Greek population and culture along for approximately two century time. In Greek period in Ayvalık, churches, which are serving as cores, provide the dwellings to grow in their surroundings like in many Christian towns. Analysing the settlements around these churches, it can be seen that the street fabric and building blocks are formed around the churches. The Hamidiye Mosque dated to the late-nineteenth century, and which was built by Sultan Abdülhamid the Second, is a small but symbolically important addition to Ayvalık’s urban structure. This mosque which was built with the impact of the Greek revolution in 1821 seems to have a symbolic attitude embodying the power of the central government rather than serving as a congregational place for the muslim community; the power of imperial capital, taking the rule over, following the mutiny, which came after a period of economical and cultural prosperity provided by the autonomy of a city-state.
Keywords:
Religious Buildings, Urban Morphology, Ottoman Architecture, Ayvalık.,
___
- Aka, D. 1944.Ayvalık’ın İktisadi Coğrafyası. İstanbul: Ülkü Matbaası.
- Akın, Nur. 1996. Tarihi Yarımada’nın Haliç Silüeti. Prof. Doğan Kuban’a Armağan, yayına hazırlayanlar: Ahunbay, Z., Mazlum, D. ve Eyüpgiller, K., 129-134. İstanbul: Eren Yayınevi.
- Aktepe, Halit M. 1994. Ayvalık’ta Dini Yapıların Fiziksel Çevre Etkenlerine Bağlı Oluflumu. Yayınlan- mamıfl Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi.
- Arıkan, Zeki. 1988. 1821 Ayvalık İsyanı. Belleten 52: 571-601. İstanbul.
- Arnheim, Rudolf. 1974. Art and Visual Perception. Los Angeles: University of California Press.
- Avcıoğlu, Doğan. 1976. Milli Kurtulufl Tarihi, İstanbul: Tekin Yayınevi.
- Bayraktar, Bayram. 1998. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ayvalık Tarihi. Ankara: Atarük Arafltırma Merkezi Yayını.
- Burelli, A.R. 1987. Vision and Representation of Urban Space.A.A.R.P. Environmental Design: Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre, 1-2: 42-51.
- Castex, J. – P. Panerai 2005. Kentsel Mekanın Yapısı Üzer ine Notlar.Selçuk Batur için Mimarlık Yazıları. İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası Yayını.
- Cengizkan, A. 2004. Mübadele Belgelerinde Ayvalık.1. Ege’nin İki Yakası Konferansı, Ayvalık – Türkiye, Ekim 28-30.
- Clogg, R. 1972. Two Accounts of the Academy of Ayvalık (Kdonies) in 1918-19.Revue Des Etudes Sud-Est Europiennes X 4: 634-635. Bucarest.
- Çantay, Gönül. 2002. Osmanlı Külliyelerinin Kuruluflu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Baflkanlığı Yayınları.
- Eliot, Charles. 1965. Turkey in Europa. London: Routledge.
- Erdeha, Kamil. 1974. Tarih Boyunca Türk-Yunan İliflkileri.Mülkiyeliler Birliği Dergisi cilt 5 no 36: 2-7. Ankara.
- Erken Sabih. 1977. Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, cilt 2. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Evliya Çelebi. 2003. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul, 1. Cilt 1. Kitap (haz. S.A. Kahraman – Y. Dağlı). İstanbul.
- Guidoni, E. 1987. Sinan's Construction of the Urban Panorama.A.A.R.P. Environmental Design: Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre, 1-2. http://www.sehirler.net/resim-balikesir-resimleri-9-ayvalik- 1372.htm (Eriflim tarihi: Mayıs 2009).
- Karpat, Kemal H. 1978. Ottoman Population Records and the Census of 1881/1882-1893.Internatioal Journal of Middle East Studies, vol.9 no.3: 237- 274. Cambridge University Press.
- Kıyak, Aslı. 1997. Kentin Biçimsel ve Mekansal Kurgusunun Çözümlenmesine Dair Bir Yöntem Önerisi ve Ayvalık Örneği. Yayınlanmamıfl Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
- Kostoff, Spiro. 1991. The City Shaped, Urban Patterns and Meanings Through History. London: Thames and Hudson.
- Kuban Doğan. 1970. İstanbul’un Tarihi Yapısı, Mimarlık 1970 (5): 26-48.
- Lynch, Kevin. 1960. The Image of the City. Cambridge- Massachusetts: The MIT Press.
- Müller-Wiener, Wolfgang. 1985. Stadtbild und Staedtisches Leben, Türkischer Kunst und Kultur aus Osmanischer Zeit, 130-139. Recklinghausen: Verlag Aurel Bongers.
- Psarros, D. E. 2004. Kydonies-Ayvalık’ın Kentsel Tarihi. 1. Ege’nin İki Yakası Konferansı, Ayvalık – Türkiye, Ekim 28-30.
- Rossi, Aldo. 2003. fiehrin Mimarisi. İstanbul: Kanat Yayınları.
- Tanman, Baha. 2009. Sözlü görüflme.
- Tekeli, İlhan. 1992. Ege Bölgesinde Yerleflme Sisteminin 19. Yüzyıldaki Değiflimi.Ege Mimarlık 1992/3-4: 78-83. İzmir.
- Terzi, Esra 2007. The 19th Century Olive Oil Industry in Ayvalık and Its Impact on the Settlement Pattern, Yayınlanmamıfl Yüksek Lisans Tezi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
- Toynbee, Arnold Joseph. 1970. The Western Question in Greece and Turkey A Study In the Contact of Civilisations. New York: Houghton Mifflin Company.
- Turan, Güven. 2008. Mübadelede Ayvalık, Yayınlanmamıfl Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Uztuğ, Ece 2006. Ayvalık Merkezi Kentsel Sit Alanında Tarihi Çevre Korumaya Yönelik Bir Arafltırma ve Sıhhilefltirme Önerisi, Yayınlanmamıfl Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
- Yıldırım Gönül, B. 2004. Geleneksel Ayvalık Konutları ve Mübadele, 1. Ege’nin İki Yakası Konferansı, Ayvalık – Türkiye, Ekim 28-30.
- Yorulmaz, Ahmet. 2005. Ayvalık’ı Gezerken, İstanbul: Dünya Yayıncılık.
- ISSN: 1302-2636
- Başlangıç: 1999
- Yayıncı: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Fiziksel Çevre Tasarım Destek Modeli
Ümit ARPACIOĞLU, Halit Yafla ERSOY
Burcu Pehlivanoğlu, Şebnem UZUNARSLAN
Eskişehir Devlet Demir Yolları Yerleşkesi Lojman Konutları Plan Tipolojileri Üzerine Bir Çalışma
Temalı Otel : Yok-Mekanla Var Edilmeye Çalışılan ‘Kurgu Mekan’
Dilvin Hazal Akkaya, Efe Emre Usman
Kent strüktürü ile tapınma yapıları arasındaki ilişki bağlamında Ayvalık Hamidiye Camisi