Osmanlı Hapishanelerinde Firar Vakaları ve Firarları Önlemeye Yönelik Tedbirler

Tarihi süreç içerisinde suç ve buna bağlı olarak özgürlükten mahrum bırakılma, yani tutukluluk halinde hapishaneler ceza infaz kurumu ve suçluların ıslahı gibi hususlarda önemli görevler üstlenmiştir. 1840 yılından önce mahkûmların çarptırıldıkları cezanın infazı için bekletildikleri bir yer iken bu tarihten itibaren ceza infaz ve ıslah kurumu olarak görevini ifa etmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde hapishanelerin kurumsal olarak ortaya çıkışından Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar geçen sürede hapishanelerde gerçekleşen firar hadiseleri ağırlıklı olarak Osmanlı arşiv vesikalarından faydalanılarak ele alınmıştır. Farklı koşul ve olumsuzluklardan yararlanılarak gerçekleşen firar hadiseleri örnekleriyle incelenerek firarların hangi nedenlerden ötürü ortaya çıktığı ve buna bağlı olarak Osmanlı Devleti tarafından firarları önlemeye yönelik olarak hangi tedbirlerin alınmak istendiğine ve alınan tedbirlere yer verilmeye çalışılmıştır. Hapishanelerin fiziki koşullarındaki yetersizlikler ve karmaşıklıklar, memurların karşılaştıkları çeşitli zorluklar, görevlerini layıkıyla yerine getirmeleri ve gardiyanların belli kriterlere göre seçilmemeleri gibi temel nedenlere dayanan olumsuzlukların firarlara neden olduğu tespit edilmiştir. Fakat tespit edilen eksiklikler ve sorunların devlete birçok kez raporlarla bildirilmiş olmasına rağmen devletin içinde bulunduğu olumsuzluklar nedeniyle çözüm üretmekte zorlandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Hapishane, Firar Vakaları

ESCAPES FROM OTTOMAN PRISONS AND MEASURES TAKEN TO PREVENT ESCAPES

In the historical process prisons have taken on great duties as the penitentiary or rehabilitation institutions in the cases of crime and deprivation of liberty, that is detention. Before 1840 prisons were the institutions where prisoners were kept and waited for the execution of their sentences, afterwards prisons carried out their duty as a execution of punishment and rehabilitation institution. In this study the escapes from the prisons, were examined according to Ottoman archival documents, beginning from the emergence of the prisons in the Ottoman Empire to the establishment of Turkish Republic. By examining the examples of desertion incidents caused by different conditions and faults, it has been tried to reveal what caused to escapes and what measures were taken by Ottoman Empire to prevent their escapes. It is seen that basic reasons of escapes are deficiencies and various complexities in the physical condition of the prisons, the difficulties faced by the officials, lack of responsibility of guardians and employment of guardians without certain criteria. Although the detected deficiencies and problems were reported to the state many times, it was noted that state had difficulty in producing a solution because of the heavy conditions that state was in.

Keywords:

OTTOMAN, PRİSON, ESCAPE CASES,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.}MKT.UM), 480/81.
BOA, Dahiliye Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi Evrakı (DH.EUM.AYŞ), 5/60.
BOA, Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı (DH.MB..HP), 39/ 11; 134/24; 161/35; 36/32; 94/65; 95/52; 101/21; 109/1; 164/47; 17/71; 78/79.
BOA, Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH.MB..HPS.M), 35/94; 38/120; 38/15; 38/18; 38/43; 38/46; 38/64; 38/72; 38/82; 38/84; 38/85; 38/94; 39/15; 39/24; 39/62; 39/74; 55/35; 55/64
BOA, Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD), 48/3.
Ali Bardakoğlu, “Hapis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, İstanbul: Diyanet Vakfı, s. 54-63.
Andrew Coyle, Understanding Prisons, Open University Press, Glasgow 2005.
Cihat Tanış, “Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı: Muş Hapishanesi Örneği (1908-1914)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 11/ S. 57, Haziran 2018, s. 241-246.
Fatmagül Demirel, Kastamonu Hapishanesi, "Üsküdar'a kadar" Kastamonu, haz., Lütfi Seymen, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
Hasan Şen, “Osmanlı’da Hapishane Mefhumu”, Osmanlı'da Asayiş, Suç ve Ceza, der. Noemı Levy ve Alexandre Toumarkıne, Tarih Vakfi Yurt Yayınları, İstanbul 1986, s. 200-211.
Kaspar Riemschneider, “Eski Anadolu’da Hapishane ve Ceza,” Çev. Turgut Yiğit, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.15/S. 26, 1991, s. 341-351.
Kent Schull, “Tutuklu Sayımı: Jön Türklerin Sistematik Bir Şekilde Hapishane İstatistik-leri Toplama Çalışmaları ve Bunların 1911-1918 Hapishane Reformu Üzerine Etkileri”, Osmanlı'da Asayiş, Suç ve Ceza, der. Noemı Levy ve Alexandre Tou-markıne, Tarih Vakfi Yurt Yayınları, İstanbul 1986, s. 212-238.
Mehmet Emin ARTUK, Mehmet Emin ALŞAHİN, “Hapis Cezalarının ve Cezaevleri-nin Tarihi Gelişimi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 21/S. 2 Y. 2015, Özel Sayı Prof. Dr. Mehmet Âkif Aydın’a Armağan, s.146-185.
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2001.
Şenol Çelik, “XX. Yüzyıl Başlarında Buldan Hapishanesinin Genel Durumu (1906-1920)”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler, PA.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yayınları:1, Denizli 2007, s. 429-438.
Timur Demirtaş, “Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi”, Hapishane Kitabı, ed. Emine Gürsoy- Naskali, Hilal Oytun Altun, Kitapevi, İstanbul 2010, s. 3-40.
Yıldız Gültekin, Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), Kita-pevi Yayınları, İstanbul 2012.
Yüksel Çelik, Hapishane Tarihimizden Bir Kesit: Üsküdar Paşakapısı Tevkifhanesi ve Mütareke Dönemi’nde İşgali, Belleten, C. 72/S. 264, Ağustos 2008, s. 603-628.