MİLAS ARKEOLOJİ MÜZESİNDE YER ALAN İBRANİCE YAZITLAR

Yahudilerin, Caria, Roma, Bizans, Selçuklu, Menteşe ve Osmanlı uygarlıklarının hüküm sürdüğü Milas’a ilk kez ne zaman yerleştiği ya da ne zamandan beri bu kentte yaşadığı ne yazık ki saptanamamıştır. Çünkü bu konuya ilişkin yeterli veri yoktur. Öte yandan, Milas çevresindeki antik yerleşim merkezlerinde ve adalarda, İ.Ö. 1. yüzyıldan itibaren Yahudi varlığını işaret eden somut bulgular mevcuttur. Hyllarima’da (Kavaklıdere), Iasos’ta (Kıyıkışlacık), Myndos’ta (Gümüşlük), Halikarnassos’ta(Bodrum), Rodos’ta ve Kos’ta (İstanköy) Antik Dönem Yahudilerine ait pek çok obje ve yazıt keşfedilmiştir. Strobilos’ta(Aspat/Çıfıt Kalesi) ise, özellikle Bizans Dönemi boyunca, güçlü ve zengin bir Yahudi topluluğunun yaşadığı belirlenmiştir. Sözünü ettiğimiz Yahudiler, Romaniotlardır. Romaniotların, Menteşe Döneminde (14. yüzyılda) Milas’a gelip yerleşmesi kuvvetli bir olasılıktır. Öte yandan Milas, Osmanlı Döneminden itibaren özellikle Rodos’tan, Muğla’dan ve Bodrum’dan Sefarad göçü almıştır. O halde yazıtları değerlendirilecek olan Milas Yahudileri, aslen Roma-Bizans(Romaniot) ve İber Yarımadası(Sefarad) kökenlidir. İbranice yazıtların tümü 19. yüzyıl tarihlidir. Yazıtlar bir mezar taşına, Milas Sinagoglarına ve Milas Alliance Israélite Universelle Okuluna aittir. Arazilerinin üzerinde, 1972 yılında Milas Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü inşa edilen söz konusu kültürel yapılar, bugün mevcut değildir. Dünyanın neresinde olursa olsun, tüm İbranice yazıtlar ve mezar taşları, Yahudi topluluğunun bölgedeki varlığının kanıtı ve tarihinin bekçisidir. Üzerlerindeki kitabeler, mahalle-aile tarihi, sanat anlayışı, nüfus dağılımı, meslek profili ve toplumsal yapı üzerinde odaklanmaktadır. Böylece gündelik yaşamın tarihinin kayda geçirilmesini sağlamaktadır. Ayrıca yazıtlar, Yahudiliğe ilişkin önemli ipuçları sunmaktadır. Bu yüzden günümüzde, herhangi bir bölgenin Yahudi topluluğunun toplumsal tarihini yazmak isteyen araştırmacıların, Yahudiliğe ve Yahudi toplumuna ilişkin zengin bilgiler içeren İbranice mezar taşlarını ve yazıtları kullanması kaçınılmazdır.

Anahtar Kelimeler:

Milas Yahudileri, Milas Sinagogları, Milas Alliance, Israélite Universelle Okulu, Mezar Taşları, İbranice Yazıtlar

PDF

___

Arşiv Kaynakları
I-Milas Arkeoloji Müzesi’nde yer alan İbranice Yazıtlar
Yazıt 1: Rahel De La Pas’a ait mezar taşı.
Yazıt 2: Milas Alliance Israélite Universelle Okulu’na ait yazıt.
Yazıt 3: Milas Sinagogu’na ait yazıt.
Yazıt 4: Milas Sinagogu’nun giriş kapısında yer alan yazıt.
Yazıt 5: Milas Sinagoguna ait yazıt.
Yazıt 6: Milas Sinagoguna ait yazıt.
Yazıt 7: Milas Sinagogu’nun giriş kapısında yer alan taç kapı kabartması.
Yazıt 8:Milas Sinagogu’nun adı olan Simhat Halev yazılı yazıt.
Yazıt 9: Milas Sinagogu’na ait yazıt.
Yazıt 10: Milas Sinagogu’na ait yazıt.
Kutsal Kitaplar
Kitabı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit (Tevrat ve İncil), İstanbul 1988, Kitabı Mukaddes Şirketi.
Tora-Şemot, cilt 2, İstanbul Kasım 2007, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş.
Kitaplar
ADIYEKE, Nuri, XIX. Yüzyılda Milas’ın Sosyal, Demografik, Ekonomik ve Kültürel Gelişimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınlanmış Doktora Tezi, İzmir 1994.
AKURGAL, Ekrem, Anadolu Kültür Tarihi, Ankara 2005(17. Basım), TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları 67.
AMELING, Walter, Inscriptiones Judaicae Orientis II: Kleinasien (Texts and Studies in Ancient Judaism 99),Tubingen 2004.
BALİ, Rıfat, Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri, Bir Türkleştirme Serüveni (1923-1945), İstanbul 2000, İletişim Yayınları.
BASS, George F./MATTHEWS, Sheila D./STEFFY, J.Richard/VAN DOORNINCK Jr., Frederick H., Serçe Limanı: An Eleventh Century Ship wreck Volume I-The Ship and Its Anchorage Crew and Passengers, Texas 2004.
BORA, Siren, Anadolu Yahudileri – Ege’de Yahudi İzleri, İstanbul 2017(1. Basım), Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın AŞ.
BORA, Siren, Başlangıçtan Günümüze Tire’de Yahudi İzleri, Ankara 2019, Tire Belediyesi Kültür Yayınları 20.
ÇOLAK, Melek, Milas Yahudileri, Muğla 2003, Milas Belediyesi Kültür Yayınları Yayın no 3.
GALANTE, Avram, Histoire des Juifs d’Anatolie,volume 2, İstanbul 1939.
GÜLERYÜZ, Naim, Türk Yahudileri I, İstanbul 1993.
HOLO, Joshua, Byzantine Jewry in the Mediterranean Economy, New York, 2009, Cambridge University Press.
RODRIGUE, Aron, Türkiye Yahudilerinin Batılılaşması ‘Alliance Okulları’ 1860-1925, Ankara Haziran 1997.
Makaleler
ÇAKMAK, Şakir, “Menteşe Beyliği ve Osmanlı Dönemlerinde Strobilos”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Dergisi,Cilt/Volume: XX, Sayı/Number: 2, Ekim/October 2011, 17-26.
İnternet Kaynaklar
CRAMER, John Antony, A Geographical and Historical Description of Asia Minor with a Map, In Two Volumes, Oxford MDCCCXXXII (1832), Oxford University Press, https://books.google.com.tr/books?redir_esc=y&hl=tr&id=F9VY8ZKDR4IC&q=Jews+in+Mylasa#v=onepage&q=Jews%20in%20Caria&f=false, (Erişim Tarihi: 28.11.2019).
GRUEN, Erich S., Diaspora: Jews Amidts Greeks and Romans, London2002, Harvard University Press,https://books.google.com.tr/books? id=t1IR4WtFjGUC&pg=PA91&dq=Jews+in+Halicarnassus&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiE-YnE443mAhXIxMQBHX- vCBsQ6wEISTAD#v=onepage&q=Jews%20in%20Halicarnassus&f=false, (Erişim Tarihi: 29.11.2019).
MALAY, Hasan, “Batı Anadolu’nun Antik Çağdaki Ekonomik Durumu”, http://www.dlir.org/archive/archive/files/arkeoloji_sanat_tarihi_dergisi_v-2_p50-61_629fa177e7.pdf, (Erişim Tarihi: 28.11.2019),s.s. 50-61.
http://www.arkeolojidunyasi.com/bolgeler/karia.html, (Erişim Tarihi: 28.11.2019).