Neolitik Dönem Anadolu Mimarisinden Bir Kesit: Çayönü

Tarihi süreç içerisinde insanlık; hayata tutunma amacı ve yaratılışları gereği merak arzusu doğrultusunda sürekli kendilerini geliştirmeye yönelmişlerdir. Neolitik dönem, insanlığın göçebe hayattan yerleşik hayata geçmesiyle beraber oluşturduğu sosyal, kültürel, ekonomik, dini, mimari vs. gibi pek çok alanda yaşadığı çağın şartlarına göre zirve yaptığı zaman dilimidir. Anadolu coğrafyasında Neolitik dönemi yaşayan pek çok yaşam merkezi vardır. Bunlardan en önemlilerinden biri şüphesiz Diyarbakır ili, Ergani ilçesi yakınlarında bulunan Çayönü yerleşim alanıdır. Gerek oluşturdukları sistematik yerleşme gerekse çevre medeniyetlere yakın olması Neolitik dönem yerleşmeleri içerisinde Çayönü’nü ön plana çıkmıştır. Çayönü’nün önem arz etmesinin bir başka sebebi ise bölge sınırları içerisinde tam teşekküllü yerleşim modeline yakın bir yapılaşmanın görülmesidir. Kült ve kamu binalarının varlığı, kendine has mimari tarzı ve gelişmiş mühendislik bilgilerinin mimariye yansımasıyla pek çok araştırmacı tarafından ilgiyle takip edilmiştir. Yuvarlak çukur tabanlı, ızgara planlı, kanallı , taş döşeli, hücre planlı ve geniş odalı yapılar, kült ve kamu binaları, , ateş çukurları, çöp çukurları, kafatası odalarından oluşan son derece iyi tasarlanmış ve dönemin mimari tarzına ışık tutan yapılardır. 1964 yılında başlayan kazılar 1991 yılında malum terörden dolayı sekteye uğramıştır. Günümüzde yeniden başlamış olan çalışmalarda çok önemli verilerin literatüre kazandırılması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Çayönü, Diyarbakır

A Section from the Neolithic Period Anatolian Architecture: Çayönü

Humanity in the historical process; they aimed to constantly develop themselves in the direction of desire for hope and curiosity for their creation. Neolithic period ,the nomadic from the sedentary life of humanity being created with the social, cultural, economic, religious, architectural, etc according to the conditions of the age he lived in many areas, such A Section from the Neolithic Period Anatolian Architecture: Çayönü Tarih ve Gelecek Dergisi, Aralık 2017, Cilt 3, Sayı 3 DERGİ Journal of History and Future, December 2017, Volume 3, Issue 3 249 as the peak time. There are many life centers in Neolithic period in the Anatolian geography. One of the most important of these is the Çayönü residential area, which is located near the Ergani district of Diyarbakır province. Environment that they create the need for systematic settlement and civilization in the Neolithic period settlements that are close to it cayonu have come to the fore. Çayönü is another reason of importance within the borders of the region, full-fledged model may be of a construction that is close to a residential. The presence of cult and public buildings, the unique architectural style and advanced engineering knowledge reflected in the architecture of many researchers followed by interest. Round pit-based, gridplanned, multi-channel , paved and cell-plan buildings with spacious rooms, cult and public buildings, fire pits, garbage pits, consisting of the skull room, extremely well designed and the architectural style of the period that sheds light on a structure. n 1964 excavations began and in 1991 stopped because of terrorism. Today, re-very important in the work that has already begun is expected to equip students with the literature data.

Keywords:

Çayönü, Diyarbakır Ergani, Neolithic Architecture,

PDF

___

BIÇAKÇI,Erhan, Çayönü House Models and a Reconstruction Attempt fort he Cell-Plan Buildings, Halet Çambel için –Prehistorya yazıları/ Reading in Prehistory Studies Presented to Halat Cambel, , İstanbul,1995, Graphis Yayınları.
BİLDİRİCİ, Hüseyin, Güneydoğu Anadolu Bölgesi Neolitik Çağ Heykel Sanatı,Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı Protohistorya ve Ön Asya Arkeolojisi Bilim Dalı, , Konya, 2011, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi.
BRAİDWOOD,Robert J. ,Tarih Öncesi İnsanları,İstanbul,2008, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
BRUHL, Lucien Levy, İlkel Toplumlarda Mistik Deneyim ve Simgeler,Ankara,2016, Doğu Batı Yayınları.
ÇALĞAN, Gültekin, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Seramiksiz Neolitik Döneme Ait Bir Buluntu Merkezi Karahantepe, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Arkeoloji Programı, İzmir,2015,YayınlanmışYüksek Lisans Tezi.
ÇAMBEL, Halet, BRAIDWOOD, Robert J., ÖZDOĞAN, Mehmet, SCHIRMER ,Wulf, 1986 Yılı Çayönü Kazısı, 9. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, , Ankara, 1987.
ÇAMBEL, Halet, BRAİDWOOD Robert J., ÖZDOĞAN, Mehmet, Çayönü Kazısı 1981 Çalışmalar, 4. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1982,.
ÇAMBEL, Halet, BRAİDWOOD, Robert J.,Çayönü Tepesi ve Hilar Mağaları 1979 Çalışmaları, 2. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1980.
ÇAMBEL, Halet, BRAİDWOOD, Robert J., ÖZDOĞAN, Mehmet, SCHIRMER,Wulf, 1987 Çayönü Kazıları ,10. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1988.
ÇAMBEL, Halet, ve BRAİDWOOD, Robert J. İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi: 1963-1972 Çalışmalarına Toplu Bakış, Prehistoric Research in Southeastern Anatolia, İstanbul,1980, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
ÇEVİK, Özlem, Arkeolojik Kanıtlar Işığında Tarihte İlk Kentler ve Kentleşme Süreci-Kuramsal Bir Değerlendirme-, İstanbul,2015,Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
ÇOKSOLMAZ, Ece, Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşmelerinin Anadolu’daki Dağlımı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Prehistorya Arkeolojisi Bilim Dalı, , Konya, 2011, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. DESTİ, Marc, Anadolu Uygarlıkları, Ankara,2013, Dost Yayınları.
ERİM-ÖZDOĞAN,Aslı, Çayönü, Türkiye’de Neolitik Dönem, Metinler, İstanbul, 2007,Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
KODAŞ, Ergül, Jerf El-Ahmar EA 30 Binası ve Yakındoğu’da PPNA-PPNB’ye Geçiş Dönemine Ait Kamu Binaları,TÜBA-AR,16/2013.
LANGANEY, Andre, CLOTTES, Jean, GUİLAİNE, Jean, SİMONNET, Dominique, İnsanın En Güzel Tarihi, (Çev.Nurkalp Devrim) , İstanbul, 2017, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
MUTLUAY, Nazmiye, Anadolu Neolitik Çağ Uygarlığı. Ankara, 2010, Alter Yayınları.
Özbek, Metin,’’Çayönün’nde Kafatası Delgi Operasyonu’’, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cumhuriyetimizin 75. Yılı Özel Sayısı,C.15,Ankara,1998.
ÖZDOĞAN, Aslı Erim, Çayönü Tepesi, Arkeo Atlas Sayı 1,2002.
ÖZDOĞAN, Aslı Erim, Çayönü , 12. 000 Yıl Önce Anadolu, İnsanlığın En Eski Anıtları, (Edt. C. Lichter / S. Gün) Karlsruhe, 2007, Badisches Landesmuseum.
ÖZDOĞAN, Aslı, Çayönü, Neolithic in Turkey İstanbul, 1999,Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
ÖZDOĞAN, Mehmet, Çanak Çömlekli - Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ, ArkeoAtlas Dergisi, 2002.
ÖZDOĞAN, Mehmet, Çayönü: Çanak Çömleksiz Neolitik Döneme Tarihlenen Bir yerleşim Yerinde Koruma ve Alan Düzenleme Uygulaması, TÜBA-KED , 8/2010.
ÖZDOĞAN,Mehmet, ÖZDOĞAN, Aslı, Buildings of Cult and and the Cult of Buildngs,Light on Top of The Black Hill- Studies Presented to Halet Çambel, İstanbul, 1998.
ÖZDOĞAN,Mehmet, ÖZDOĞAN, Aslı, CANEVA, Isabella, DAVIS, Michael, KOYUNLU, Alpaslan,1990 Yılı Çayönü Kazı ve Onarım Çalışmaları, 13. Kazı Sonuçları Toplantısı, Çanakkale, 1991.
ROSENBERG, Mıchael, The Hallan Cemi Excavation 1994, 17. Kazı Sonuçları Toplantısı,Ankara,1995. SAGONA, Antonıo , ZIMANSKY, Paul, Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri M.Ö.1.000.000-550,İstanbul 2015,Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
SEVİN, Veli, Anadolu Arkeolojisi, İstanbul, 2002,DR Yayınları.
UHRİ, Ahmet, Anadolu’da Ölümün Tarihöncesi-Bir Geleneğin Oluşum Süreçleri,İstanbul,2014,Ege Yayınları.
YAKAR, Jak, Prehistoric Anatolia: The Neolithic Transformation and the Early Chalcolithic Period. Graph-Chen Press, Kudüs 1991, Tel Aviv University Monograph Series, No. 9A.
İnternet Alıntısı
http://arkeofili.com/cayonu-kazilari-24-yil-sonra-yeniden-basliyor/ (ErişimTarihi:06/12/2017)
http://www.ancient-wisdom.com/turkeycayonu.htm (ErişimTarihi:06/12/2017)
http://www.diyarbakirmuzesi.gov.tr/kazilar.aspx?hid=6#prettyPhoto(Erişim Tarihi:06/12/2017)
http://fe-mitolojisozlugu.com/kentler_turkiye/kentler_c_d/cayonu.html (Erişim:06/12/2016)
http://www.wikizero.org/index.