Muhtar Azerbaycan Hükümeti (İran 1945-46) Kuruluş Süreci

İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla müttefik devletlerin; kuzeyden Sovyetler Birliği, güneyden İngiltere’nin İran’ı işgal etmesiyle birlikte Merkezi Hükümet’te bir otorite boşluğu oluşmuştur. Merkezi Hükümet’in zayıflamasıyla birlikte özellikle bazı bölgelerde etnik azınlıklar bu fırsatı değerlendirerek özerklik için girişimde bulunmuşlardır. Bunlardan en önemlisi de Sovyet Ordularının varlığından destek alan İran’da Muhtar Azerbaycan Hükümeti’dir. 1945-1946 yılları arasında varlığını sürdüren Muhtar Azerbaycan Hükümeti başlangıcında kadın hakları, toprak reformu gibi konulardaki girişimleriyle İran sol hareketinden de destek almıştır. Ancak zamanla ulusal sorunu sınıf sorununun önüne getirmesiyle birlikte İran sol hareketi desteğini çekmiştir. Çalışmamızda Muhtar Azerbaycan Hükümeti hareketinin kuruluşu, karşılaştığı sorunlar, aldığı kararlar, uygulamaları ve İran Merkezi Hükümeti’nin bu harekete bakışı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Devrim, , İran, Sovyetler Birliği, Şah Pehlevi, Muhtar Azerbaycan Hükümeti

Establishment processes of the mukhtar azerbaijan government (iranian 1945-46)

With beginning of world war 2,it was occurred lack of authority in central government because an occupation of Iranian was from south by England and from north by Soviet Union. With weakening of the central government, especially, some ethnic minorities attempted to seize an opportunity to achieve autonomy. The most important attempt was by mukhtar azerbaijan government in Iranian supported by Soviet Union. The mukhtar azerbaijan government, existed between 1945 and 46,also was supported by left-wing of Iranian because of initiatives such as women's rights, land reform at the beginning. However, the left-wing of Iranian withdrew the support since the government focused on national issues more than commune ones. In our research, we analysed the establishment, issues faced, decisions and applications of the mukhtar azerbaijan government and reaction of central government of Iranian to them.

Keywords:

Revolution, Iran, Sovie Union, Shah Pahlavi, Mukhtar Azerbaijan Government,

PDF

___

Ahmedi, H. (2000). İran’da Kavimcilik . Tahran: Ney Yayınları.
Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi,1914-1980 . Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Baykara,Hüseyin .(1978). İran İnkılabı Ve Azadlık Hareketleri, İstanbul: Emek Yayınları.
Cami, N. ( 1984 ). Geçmiş Geleceğin Işığıdır. Tahran: Gognus Yayınları.
Çupanzade,Muhammed. (1979). İran'da Ulusal Mesele. Tahran: Halkın Fedaileri Yayını .
Feramerzi, Hasan. (2000).Üstad Feramerzi Ve Azerbaycan Meselesi. Tahran: Destan Yayınları.
Günaltay, M.Şemseddin. (1987) . İran Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları .
İbrahimof, Mirze. (1947). Azerbaycan Milli Demokratik Hareketi. Bakü: Medeniyet Ve Devrim Yayınları .
Mehdevi, A. R. (1986). İran’ın Dış İlişkileri. Tahran: Emir Kebir Yayınları.
Ören, M. M. (1980). İran Türkleri Hürriyet Hareketleri”, ,1980. Girne : Mars Yayınları.
Penahıyan, M. (1951). İran Türklerinin Milli Coğrafyası,. Tahran.
Pişeveri, S. C. (1965 ). Seçilmiş Eserler. Bakü : Azerbaycan Gazetesi Yayınlar.
Resulzade,Mehmet Emin, (1951). İran Türkleri. Çev.Yavuz Akpınar, İstanbul:Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayını
Rozbeh, H. (1978). Yaşantısı Ve Son Savunması . Tahran: İran Tudeh Partisi Yayınları.
Saray,Mehmet. (1992). Azerbaycan Türklerinin Tarihi .Ankara: TİKA Yayınları.
Tului, M. (1994). Devrimin Tarihi. Tahran : İlim Yayınları.
Yezdani, A. (1991). İran’da Parlamentarizm Sisteminin Tarihi (1905-1979). Berlin .
Raed (Yıldırım)Gazetesi , Tahran, 15.12.1945, Sayı : 216
Azerbaycan Gazetesi, tebriz, 20,11,1945, Sayı . 59- 63
İranma (Bizim İran) Gazetesi, Tahran, 29.11.1945,Sayı 430