DERSİM SANCAĞI'NIN TARİHİ VE İDARİ GELİŞİM SEYRİ

Dersim sancağı, Doğu Anadolu’nun İç Anadolu ile birleştiği yerde oldukça arızalı bir bölge olup, güneyde Murat Suyu, batıda Karasu, kuzeyde Munzur sıradağları ve doğuda ise Peri Suyu ile çevrilidir. Bölgenin coğrafi şartları, bu bölgede devletin tam manasıyla bir hâkimiyet kurmasına engel teşkil etmektedir. Dersim tarihi dönemler içerisinde iki mıntıkaya ayrılmış ve Batı Dersim ve Doğu Dersim olarak adlandırılmıştır. Batı Dersim; Hozat, Çemişgezek, Pertek, Ovacık ve Kemah kazalarından oluşurken, Doğu Dersim; Mazgirt, Kığı, Çarsancak, Nazimiye ve Pülümür kazalarını kapsamaktaydı.XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti, Tanzimat Fermanı ile uygulamaya çalıştığı bir kısım yeni düzenlemeleri bütün ülkeye teşmil etmek için uğraşmaya başlamıştır. Bu cümleden olmak üzere 1848 tarihinde Diyarbakır Eyaleti yeniden teşkilâtlandırılmış ve Harput ayrı bir eyalet haline getirilerek, Dersim Sancağı teşkil edilmiştir. Dersim Sancağı'nın 1848 tarihinde teşkil edilmesinden sonra, Tanzimat'ın getirdiği yeni düzenlemeler, Osmanlı Devleti tarafından bu bölgede de uygulamaya çalışılmıştır. Bununla birlikte bu yeni düzenlemeler, özellikle bölgede yaşayan aşiretlerin muhalefeti ile karşılaştığı için fazla başarılı olamamıştır.Bu çalışmada genel hatları ile bölgenin idari yapısı ve idareciler ele alınmıştır. Osmanlı öncesi ve 1848 yılına kadar genel bilgiler verilmiştir. Bu tarihten sonraki gelişmeler arşiv vesikalarına bağlı olarak ortaya konulmuştur.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Sancak, Dersim, Aşiret, Batı Dersim, Doğu Dersim

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Sancak, Dersim, Aşiret, Batı Dersim, Doğu Dersim

ADMINISTRATIVE STRUCTURE IN THE HISTORICAL PERIOD OF DERSIM SANJAK

The Dersim Sanjak being located in dangerous conjunction point of the Eastern Anatolia and the Middle Eastern Anatolia was covered by Karasu in the west, Munzur mountain ranges in the North and Peri Su in the east. The geographical conditons of the district prevented the state from dominating in this district. The history of Dersim is divided into two parts called as Western Dersim and Eastern Dersim. Western Dersim was composed of Hozat, Cemisgezek, Pertek, Ovacik and Kemah counties, as Western Dersim was composed of Mazgirt, Kıgı, Carsancak, Nazimiye and Pulumur counties.Since the second half of the nineteenth century, the Otoman Empire had begun to struggle to introduce some new layouts to the whole country which had been tried to be applied with the Tanzimat Edict. With this sentence, Diyarbakır Eyalet was re-organized and by making Harput an other state, the Dersim Sancak was constituted. After the establishment of the Dersim Sancak in 1848, the new regulations of Tanzimat were also tried to be applied in this region. However, the new regulations have not been successful due to the opposition of some tribes.Administrative structure of the region in general terms and administrators are discussed in this study. General information was provided to the pre-Ottoman and 1848. After that date, depending on developments reveal archive documents.Key Words : Otoman Empire, Sanjak, Dersim, Tribe, Western Dersim, Eastern Dersim

Keywords:

-,

PDF

___

REFERENCE
I- ARCHIVE RESOURCES
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
A. MKT, MVL, File: 10, Row: 85
BA, D. CRD : General: 40719, Special: 848
Cevdet Dahiliye Number: 13142
Cevdet Dahiliye, Number: 14542
Cevdet Maliye, Number: 9377
İrade Dahiliye, 11. RA. 1320, Hususi = 22
İrade Dahiliye, 15. CA. 1326, Hususi: 36
İrade Dahiliye, 16. N. 1332, Hususi : 12
İrade Dahiliye, 17.B.1333, Hususi: 26
İrade Dahiliye, 19 RA 1324, Hususi: 26
İrade Dahiliye, 19. RA. 1324, Hususi:26
İrade Dahiliye, 2. CA. 1321., Hususi: 38
İrade Dahiliye, 21. B. 1317, Hususi : 46
İrade Dahiliye, 21.Z.1326, Hususi: 70
İrade Dahiliye, 23. N.1330, Hususi: 25
İrade Dahiliye, 24. CA. 1319, Hususi: 48
İrade Dahiliye, 29.Z.1333, Hususi: 52
İrade Dahiliye, 30.B. 1325, Hususi: 35
İrade Dahiliye, 4.Z.1315, Hususi :37
İrade Dahiliye, 6.ZA.1321, Hususi: 21
İrade Dahiliye, 7.RA.1316., Hususi : 40
İrade Dahiliye, 8. Z. 1326, Hususi: 24
İrade Dahiliye, 8-Z-1327, Hususi: 24
İrade Dahiliye, 9.CA. 1310, Hususi: 19
İrade Dahiliye, Number: 11639
İrade Dahiliye, Number: 13263
İrade Dahiliye, Number: 18356
İrade Dahiliye, Number: 23611
İrade Dahiliye, Number: 26038
İrade Dahiliye, Number: 28195
İrade Dahiliye, Number: 39098.
İrade Meclis-i Vâlâ Number: 13735
İrade Meclis-i Vâlâ Number: 14863
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 11388
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 14863
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 15294
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 18061
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 18357
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 18363
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 18501
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 19229
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 20339
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 20503
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 3957
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 5817
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 7106
İrade Meclis-i Vâlâ, Number: 8431
İrade Meclis-i Vâlâ: Number: 3542
Maliyeden Müdevver, Number: 13190
ML.VRD Number: 2335
ML.VRD Number: 3057
Yıldız Tasnifi, Sadaret Res.Mar. Ev. File : 112, Row: 72, ; File 112, Row: 79
Yıldız Tasnifi, Sadaret Res.Mar. Ev. File Number: 54, Row: 29, Document: 4149.
Milli Kütüphane
H. 1273 Devlet Salnamesi
H. 1301 Tarihi Ma’mûretü’l-Azîz Salnamesi,
H. 1310 Tarihli Ma’mûretü’l-Azîz Salnamesi
H. 1312 Tarihli Ma’mûretü’l-Azîz Salnamesi
H. 1325 Tarihli Ma’mûretü’l-Azîz Salnamesi
II. TETKİK VE GENEL ESERLER
AĞAR, Ömer Kemal, Tunceli-Dersim Coğrafyası, İstanbul, 1940
AHMET REFIK, Anadolu'da Türk Aşiretleri, İstanbul l930
AKDAĞ, Mustafa, Türkiye'nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, İstanbul, 1979, Vol. II
AKGÜL, Suat, Yakın Tarihimizde Dersim İsyanı ve Gerçekler, İstanbul l992
AKSIN, Ahme,t XIX.Yüzyılda Harput (1833-1876), Fırat Univ. Institutes of Social Sciences, Unpublished Doctora Thesis, Elazığ 1995
AKSOY, Bilal, Tarihsel Değişim Surecinde Tunceli, Ankara l985
ALI CEVAD, Memâlik-i Osmaniye'nin Tarih ve Coğrafya Lugatı, Cild-i Sâlis, İstanbul 1312, p.763-764.
ALI KEMALÎ, Erzincan Tarihi, İstanbul 1332
AŞAN, M. Beşir, Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskan İzleri, Ankara 1992
BAŞBUĞ, Hayri, Kürt Türkleri ve Fanatik Ermeni Faaliyetleri, Ankara l984
BAŞBUĞ, Hayri, Zaza ve Kırmançlar, Ankara, 1984
BAŞTAV, Şerif, "Sibirler", Belleten, Vol.5, Number: l7-l8, Ankara l94l.
ÇADIRCI, Musa, " Tanzimat Döneminde Türkiye'de Yönetim (1839-1856) ", Belleten, LII/203, (1988)
ÇADIRCI, Musa, " Tanzimat'ın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler (1840-1856) ", Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler, Ankara 1985
ÇADIRCI, Musa, Osmanlı Türkiyesi Yönetimde Yenilikler, Ankara Unv. DTCF., Unpublished Thesis, Ankara,1979
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri'nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara,1991
ÇAY, Abdulhaluk, " Tunceli Mezar Taşları ve Türk Kültüründeki Yeri", Türk Kültürü Araştırmaları, XXIII/1-2, Ankara l986, p.153-157
DERSIM MADDESI, Türk Ansiklopedisi, Vol. XIII, Ankara, 1996, p. 109,
DERSIM, Encydopedıe DeL'Islâm, Tome II, Paris 1965, p.241
DERSIM, T.C. Dahiliye Vekâleti Jandarma Umum Kumandanlığı ,III, IKS-Sayı:55058
ERÖZ, Mehmet, Hıristiyanlaşan Türkler, Ankara l983.
FIRAT, M. Şerif, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Ankara l983
GÖYÜNÇ, Nejat " Diyarbakır Beylerbeyliğinin İlk İdari Taksimatı ", İstanbul Unv. Edebiyat Fak. Tarih Dergisi, Number: 23 (1969)
HALAÇOĞLU, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli'den Türk Göçleri (1912-13), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1993
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara l969
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Ankara l977
KALAFAT, Yaşar, Şark Meselesi Işığında Şeyh Sait Olayı Karakteri,Dönemindeki İç ve Dış Olaylar, Ankara, 1992
KINAL, Firuzan, Eski Anadolu Tarihi, Ankara l987
KODAMAN, Bayram, Osmanlı Devrinde Doğu Anadolu'nun İdari Durumu, Ankara 1986
KUNT, Metin, Sancaktan Eyalete, İstanbul, 1978
Mehmet Zülfü, Dersim Tarihi, (prepared for publishing by: İbrahim Yılmazçelik; Ahmet Halaçoğlu), Ankara 1994
NEMETH, Gyula Attila ve Hunlar, translator: (Şerif Baştav), Ankara l982
Nuri Dersimi, Dersim Tarihi, Diyarbakır l992
ÖZKÖK, Burhan Osmanlı Döneminde Dersim İsyanları, İstanbul l937
ÖZTÜRK, Hıdır, Tarihimizde Tunceli ve Ermeni Mezalimi, Ankara l984
PARMAKSIZOĞLU, İsmet, Tarih Boyunca Kürt Türkleri ve Türkmenler, Ankara l983
RIŞVANOĞLU, Mahmut, Saklanan Gerçek II, Ankara, 1994
SEFEROĞLU, Şükrü Kaya ; BAŞBUĞ, Hayri, Millet ve Millî Birlik Bilinci, Ankara l985
ŞEMSETTIN SAMI, " Dersim ", Kamûsu'l-Alâm, Vol. III, İstanbul, 1307, p.2131-2132
ŞEREF HAN, Şeref-nâme, translateor: Mehmet Emin Bozarslan, İstanbul, 1975
SEVGEN, Nazmi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Türk Beylikleri, Ankara 1982
SÜMER, Faruk, Karakoyunlular, Vol.I, Ankara,1967
TBMM. Gizli Celse Zabıtları , Vol. II, Ankara, 1980
TEKINDAĞ, M.C. Şehabeddin, " Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim'in İran Seferi", Tarih Dergisi, Number:22, 1967,p.49-76.
TIMUROĞLU, Vecihi ,Dersim Tarihi, Ankara l99l
TIZLAK, Fahrettin, Keban ve Ergani Yöresinde Madencilik, Fırat Univ. Institute of Social Science, Unpublished Thesis of Doctors, Elazığ 1991
TOGAN, Z.Velidi Bugünkü Türkeli (Türkistan) ve Yakın Tarihi, İstanbul, l942
TOGAN, Z.Velidi, Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul, l98l
TÖNUK, Vecihi Türkiye'de İdari Teşkilatın Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durumu, Ankara 1945
BAYKARA, Tuncer, Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Ankara 1988
TURAN, Ahmet, Doğu ve Güneydoğu Anadolu II, Ankara l992
TURAN, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul l980
ÜÇOK, Bahriye, İslâm Tarihi (Emeviler-Abbasiler), Ankara 1983
ÜLKÜ, Fethi "XIX.Yuzyıl Sonlarında Bugünkü Tunceli'nin Durumu", Yeni Fırat Dergisi, Elâzığ, Nisan l964, Number: 22, p.l8-l9 (l8-20).
ULUĞ, Hakkı Naşit, Tunceli Medeniyete Açılıyor, İstanbul, 1939
ÜNAL, M. Ali, " XVI. Yüzyılda Çemişkezek Sancağı", Osmanlı Araştırmaları, XII (1992), p.378-381
ÜNAL, Mehmet Ali XVI. Yüzyılda Harput Sancağı, Ankara 1989
YILMAZÇELIK, İbrahim, "1840-1850 Yıllarında Harput", Türk Dunyası Araştırmaları Dergisi, Number: 52, p.123-142
YILMAZÇELIK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, Ankara, T.T.K. 1995
YINANÇ, M.Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Anadolu'nun Fethi
Yücel, Yaşar, Mutahharten ve Erzincan Emirliği, Ankara l982