OSMANLI VE CUMHURİYET DÖNEMİNDE NASTURİ AYAKLANMALARI

XIX. yüzyılın ortalarından itibaren artan misyonerlik faaliyetlerinin yanı sıra başta İngiltere olmak üzere Fransa ve Rusya gibi devletlerin zengin petrol rezervlerine sahip olan Ortadoğu'ya hakim olma çabaları bu bölgede yaşayan farklı din ve etnik gruptan halkları uluslararası çekişmelerin içine çekmiştir. Bu halklardan biri de önce Rusya ardından da İngiltere'nin bağımsızlık vaatlerine kapılarak ayaklanan Nasturiler olmuştur. Nasturiler, ilki 1915, ikincisi ise 1924 yılında gerçekleşen ayaklanmaların ardından bağımsız bir devlet kurmak bir yana, yaşadıkları toprakları terk etmek zorunda kalmışlardır. Tüm bu olaylarda Osmanlı İmparatorluğunun temel siyaset olarak etnik gruplar arasındaki ve etnik gruplarla kendi arasındaki çatışmaları ve sorunları güç kullanmadan çözmeye gayret ettiği anlaşılmaktadır. Ancak yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, hem Musul meselesi nedeniyle hem de mutlak egemenliği ülkenin tamamında sağlayabilmek adına Nasturi ayaklanmasını ciddi bir tehdit olarak görmüştür. Nasturiler üzerine yapılan çalışmalarda, Nasturilerin yaşadığı coğrafyanın bugünkü karşılıkları ile ilgili bir farkındalığın olmadığı anlaşılmaktadır. Böyle bir farkındalığın, geçmişle bugün arasında tarihsel ölçekte bağ kurulması, bugün yaşanan sorunların tarihsel perspektifle ele alınarak nedenlerinin daha iyi anlaşılması açısından oldukça önemli olduğu değerlendirilmektedir. Nasturilerin yaşadığı yer adlarının bugünkü karşılıkları ile beraber verildiği bu çalışmada okuyucuya tarihsel bir perspektif ile 20. yüzyılın başında yaşanan olaylarla güncel meseleleri bir arada yorumlama imkânı da sunulmaktadır.

Nestorian Revolts in Ottoman and Republican Period

With the increasing missionary activities at the mid of the 19th century as well as the struggle of Britain and Russia to dominate the Middle East which possesses rich oil reserves had pulled various ethnic and religious groups who were living in the region into the centre of the international conflict. One of these groups of people was the Nestorians who revolted cherishing the illusion of having an independent state which was promised by firstly Russia and after Britain. The Nestorians, after revolting firstly 1915 and secondly 1924 aside establishing an independent state, had to leave their land which they lived for centuries. The Ottoman Empire has always followed the fundamental policy of solving the conflicts between ethnic groups as well as conflicts between ethnic groups and itself in peaceful ways without using force. But The Turkish Republic, due to the Musul question and in order to provide absolute sovereignty in whole parts of the country, considered the Nestorian revolt as a serious threat. The studies on the Nestorians reveal that there is lack of awareness about the current locations of the geography inhabited by the Nestorians. It is evaluated that a such awareness is very important to establish a historical bond between the past and the present and for a better understanding of the causes of the today's problems from a historical perspective. Providing the current names of the locations inhabited by the Nestorians, this study also presents to the reader a historical perspective and the opportunity to interpret the events at the beginning of XX. century together with the contemporary issues.

PDF

___

BOA, HR.TO. (Hariciye Nezareti, Tercüme Odası), 258/72, 03 Nisan 1880 (1297.Ra.22).
BOA, A.}MKT.MHM. (Sadaret, Mühime Kalemi Evrakı), 613/14, 17 Aralık 1895 (1313.Ca.29.).
BOA, DH.MKT. (Dahiliye Mektubi Kalemi), 2087/7, 05 Ağustos 1897 (1315.B.06).
BOA, DH.İD. (Dahiliye, İdare), 116/57, Ağustos 1913 (1331.Ra).
BOA, Y..PRK.MYD. (Yıldız, Yaveran ve Maiyet-i Seniye Erkan-ı Harbiye Dairesi), 7/115, 31 Ağustos 1888 (1305.Z.23).
BOA, Y..PRK.BŞK. (Yıldız, Başkitabet Dairesi Maruzatı), 14/23, 13 Ekim 1888 (1306.S.07).
BOA, MTV. (Yıldız, Mütenevvi Maruzat), 73/195, 19 Aralık 1892 (1310.C.29).
BOA, Y..A...HUS. (Yıldız, Hususi Maruzat), 278/32, 27 Temmuz 1893 (1311.M.13).
BOA, A.}MKT.UM.. (Sadaret, Umum Vilayat Evrakı), 367/9, 20 Eylül 1859 (1276.S.22).
BOA, İ..MVL. (İradeler, Meclis-i Vala), 179/5364, 25 Ağustos 1850 (1266.L.16)
BOA, A.}MKT.UM.. (Sadaret, Umum Vilayat Evrakı), 390/51, 16 Aralık 1859 (1276.C.21).
BOA, A.}MKT.UM.. (Sadaret, Umum Vilayat Evrakı), 79/57, 19 Ekim 1851 (1267.Z.23).
BOA, A.}DVN.MHM. (Sadaret, Mühime Evrakı), 34/96, 1862 (1278). BOA, İ..DH.. (İradeler, Dâhiliye), 1241/97203, 20 Ağustos 1891 (1309.M.14).
BOA, A.}MKT.UM.. (Sadaret, Umum Vilayat Evrakı), 415/3, 18 Temmuz 1860 (1276.Z.29).
BCA, "Hakkari harekatının 15 Eylül'de başlayacağının Cumhurbaşkanı'na bildirildiği.", 1.6.8/28, 30..10.0.0., 14/09/1924.
Jandarma Genel Komutanlığı Genel Arşiv Müdürlüğü, "Binbaşı Hüseyin Bey'in Şahadeti", 1974/90., 16/09/1924.
Araştırma ve İnceleme Eserler
Albayrak, Kadir, Keldaniler ve Nasturiler, Vadi Yayınları, Ankara 1997.
Anzerlioğlu, Yonca, Nasturiler ve 1924 Ayaklanması, (Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1996.
S. Aziz Atiya, Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, Doz Yayınları, İstanbul (1968) 2005.
Bayburt, Deniz, "Milli Mücadele Döneminde Süryaniler", Gazi Akademik Bakış Dergisi, C.3, S.6, Yaz 2010, S. 45-72.
Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul (1973) 2008.
Boas, Franz, Anthropological Theory: An Introductory History, içinde, "The Methods of Ethnology", Mayfield Publishing Company, California 1996 (1920).
Bruinessen, Martin Van, Ağa, Şeyh, Devlet, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
Çelik, Mehmet, Ortadoğu Mozaiği: Süryaniler - Nasturiler, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ, 1996.
Doğan, Cabir, "1843-1846 Nasturi Olayları ve Bedirhan Bey", Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2010, S.22, S.1-18.
Erol, Su. "Doğu Süryani Kilisesi Tarihi Çerçevesinde İran Asurî- Keldanilerine Genel Bir Bakış", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2011, C.4, S.16, S.129-137.
Findley, Carter Vaughn, Turkey, Islam, Nationalism and Modernity, Yale University Press Yale, Connecticut 2010.
Güvenç, Bozkurt, Türk Kimliği: Kültür Tarihinin Kaynakları, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
İleri, Cihangir, Türkiye'de Nasturi Sorunu (1830-1926), (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2000.
Jackh, Ernest, Yükselen Hilal: Türkiye'nin Dünü, Bugünü, Yarını, Çev. Sakıp Murat Yalçın, İkarus, İstanbul 2008.
Jandarma Genel Komutanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi: Türk Harp Tarihinde Jandarma, C.2, S.504, Kozan Ofset, Ankara 2002.
Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914): Demografik ve Sosyal Özellikler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
Kaymaz, İhsan Şerif, "Birinci Dünya Savaşı Sonunda Musul Vilayeti'nde İngiliz Yönetiminin Kurulması", Memleket Siyaset/Yönetim Dergisi, 2010, C.5, S.14, S.104-149.
Layard, Austen Henry, Nineveh and Its Remains: A Narrative of An Expedition to Assyria During The Years 1845, 1846 & 1847, John Murray, Albemarle Street, London 1873.
Layard, Austen Henry. Ninova ve Kalıntıları: Kürdistan'ın Keldani Hıristiyanları, Yezidiler Ya Da Şeytana Tapanların Ülkesine Bir Gezi Eski Asur'un Töre ve Sanatlarının Araştırılması, Çev. Zafer Avşar, Avesta, İstanbul 2000.
Malik, David Gorgis, Süryanilerin Tarihi: İlk Hıristiyanlıktan Kadim Doğu Süryani Müjdeci-Havari Kilisesi, Yaba Yayınları, İstanbul 2012.
McCarthy, Justin, Müslümanlar ve Azınlıklar, Çev. Bilge Umar, İnkılap Yayınları, İstanbul 1998.
Metin, Barış, "Urmiye ve Havalisinde Ermeni ve Nasturilerin Faaliyetleri (1917-1918)", Gazi Akademik Bakış Dergisi, C.4, S.7, Kış 2010, S.153-163.
Nikitine, Basil, Kürtler, Örgün Yayınevi, İstanbul 2010.
Ortaylı, İlber, Osmanlı Barışı, Ufuk Kitap, İstanbul 2006.
Öke, Mim Kemal, Musul-Kürdistan Sorunu:1918-1926, İz Yayıncılık, İstanbul 1995.
Önal, Sami, Sadettin Paşa'nın Anıları: Ermeni Kürt Olayları (Van, 1896), Remzi Kitabevi, İstanbul 2004.
Reynolds, Michael A., Shattering Empires: The Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires (1908-1918), Cambridge University Press, Cambridge 2011,
Sakin, Serdar ve Zeki Kapcı. "İngiltere, Nasturiler ve İç Toprak Projesi (1919-1922)", International Journal of History Studies, 2013, C. 5, S.5, S.207- 224.
Şimşir, Bilal N., İngiliz Belgelerinde Osmanlı Ermenileri (1856-1880), Bilgi Yayınevi, Ankara 1986.
Şimşir, Bilal N., Kürtçülük: 1787-1923, Bilgi Yayınevi, İstanbul 2007.
Wigram, T.A. Edgar ve W.A. Wigram. İnsanlığın Beşiği Kürdistan'da Yaşam, Çev. İbrahim Bingöl, Avesta, İstanbul 2004.
Wulf, Christoph, Tarihsel Kültürel Antropoloji, Dipnot Yayınları, Çev. Özgür Dünya Sarısoy, Ankara 2009.
Yılmaz, Abdurrahman. "XX. Yüzyilin Başında Nasturiler: Kültürleri, Kürtler ve Merkezi Otorite ile İlişkileri", Turkish Studies, C.8/5 Bahar 2013, s. 995-1012.
Yohannan, Abraham, Mezopotamya'nın Kayıp Halkı Nasturiler, Beybun Yayınları, Çev. Meltem Deniz, Ankara 2006.
Yonan, Gabriele, Asur Soykırımı: Unutulan Bir Holocaust, Çev. Erol Sever, Pencere Yayınları, İstanbul 1999.
Diğer Eserler Atatürk (Gazi Mustafa Kemal), Nutuk, Devlet Basımevi, İstanbul 1938.