OĞUZ TÜRKÇESİ SES BİLGİSİ UNSURLARININ ÇAĞATAY TÜRKÇESİNDEKİ İZLERİ

Çağatay Türkçesi ve Oğuz Türkçesi, dil tarihî incelemelerine göre Karahanlı Türkçesinin sonundan itibaren coğrafi olarak uzaklaşma, yeni kültürlerle komşu olma, faklı boyların dilinin yazı ve edebiyat dili hâline gelmesi gibi sebeplerle birbirlerinden uzaklaşmıştır. Ancak tarihî geçmişten dolayı kelime ve dil bilgisi konularındaki ortaklıklar devam etmiştir. Bu dilbilgisel ortaklıkların araştırılması bir yandan Türkçenin günümüzde daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacağı gibi bir yandan da kökenlerine yönelik yapılacak olan bilimsel araştırmalara kaynaklık edecektir. Bu bağlamda, Oğuz Türkçesi ve Çağatay Türkçesinin ses bilgisi unsurlarıyla sınırlandırılmış olan çalışmada Oğuz Türkçesinin bilinen ses bilgisi unsurları araştırılarak Çağatay Türkçesindeki yansımaları bütüncül bir yaklaşımla ele alınmıştır. Yapılan çalışma neticesinde Oğuz Türkçesinden on yedi ses bilgisi unsurunun Çağatay Türkçesinde de bulunduğu tespit edilmiştir. Özellikle Çağatay sahasında yapılan çalışmaların nicelik olarak yetersizliğinin bir sonucu olarak ses bilgisine dayalı bazı ortaklıkların ortaya konamaması, Türkistan coğrafyasının 15-20. yüzyıl aralığındaki resmî ve edebî dili olan Çağatay Türkçesi üzerine yapılan çalışmaların artmasına ve yeni bulgularla birlikte farklı çalışmalara imkân sunacaktır.

Traces of Oghuz Turkish Phonological Elements in Chagatai Turkish

According to the historical linguistic studies, Chagatai and Oghuz languages diverged from each other due to geographical distance since the end of the Karakhanid language, being neighbours with new cultures, and the language of different tribes becoming the language of writing and literature. However, due to the historical past, the similarity in vocabulary and grammar continued. The study of these grammatical commonalities will not only contribute to a better understanding of Turkish today, but will also become a source for scientific research of its origin. In this study, which was limited to the phonetic elements of Oghuz and Chagatai languages, the known phonetic elements of Oghuz were investigated and their reflections in Chagatai were discussed with a holistic approach. As a result of the study, it was found that seventeen phonetic elements from the Oghuz language were found in the Chagatai language. As a result of the quantitative inadequacy of the studies carried out especially in the Chagatai field, some common points cannot be revealed. So this will enable the increase in the number of studies and provide opportunities for different studies with new findings on Chagatai Turkish, which was the official and literary language of the Turkestan geography between the 15th and the 20th centuries.

PDF

___

Akar, A. (2005). Türk Dili Tarihi (Dönem-Eser-Bibliyografta). Ötüken, 5. Baskı.
Akdemir, Y. (2015). Kemâleddîn Hüseyin Harezmî’nin Çağatay Türkçesiyle Kasîde-İ Bürde Şerhi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Diyarbakır, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Argunşah. M. (2018). Çağatay Türkçesi. Kesit Yayınları, 5. Baskı.
Arslan, D. (2019). Kıpçak Türkçesiyle Yazılmış “Musanıŋ İlk Kitabı’nda Oğuzca Unsurlar. Turkish Studies, Volume 14/3, 1013-1022.
Atalay, B. (1992). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II. Cilt, TDK.
Atalay, B. (1998). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I. Cilt, TDK.
Bal, S. (2013). British Museum Turkî Ms 23’te Kayıtlı Çağatayca Şâhî Divanındaki Gazeller (vr. 1b-10b; Transkripsiyon, Çeviri, Sözlük). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Dili Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Caferoğlu, A. (1984). Türk Dili Tarihi. Enderun Kitabevi.
Canpolat, M. (1995). Ali Şir Nevayî Lisānü’ŧ-Ŧayr. TDK Yayınları: 626, Ankara
Çelik, F. (2020). Kırgızca ve Güney Sibirya Türk Lehçelerinde Ses Uyumunun Tipolojisi. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, cilt 6, sayı 14, 470 – 490.
Çürük, M. S. (2007). Mu’înü’l-Mürîd’de Oğuzca Unsurlar. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 405-417.
Demir, M. (2013). Revnâk’u-l İslâm’da Oğuzca ve Çağatayca Unusrlar. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 453-464.
Eckmann, J. (2009). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç), Kesit Yayınları, İstanbul. (1966 ).
Eker, Ü. (2010). Çağatay Türkçesinde Eklerde Görülen Yuvarlaklaşmalardaki Eski Anadolu Türkçesi Etkisi. Turkish Studies, Volume 5/1, 374-389.
Eker, Ü. (2012). Seyyid Kasımî’nin Destanlarında Görülen Eski Anadolu Türkçesi Etkisi. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 63-84.
Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Akçağ, Ankara.
Erdem Uçar, F. M. (2015). Gedâyî Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Gazi Kitabevi.
Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesi Grameri. TDK.
Gülsevin, G. (1998). Köktürk Bengü Taşlarındaki Oğuzca Özellikler. Kardeş Ağızlar (Türk Lehçe ve Şiveleri Dergisi), 7. sayı, 12-18.
Hazar, M. (2011). Çağatay Türkçesinde Oğuzca Özellikler ve Benzerlikler. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), Volume 4, Issue 1, 31-63.
Karaağaç, G. (1997). Lutfî Divanı (Giriş-Metin-Dizin- Tıpkıbasım). TDK.
Karadoğan, A. (2003). Eski Anadolu Türkçesinde Yuvarlaklaşan Ekler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 171-179
Karasoy, Y. (1998). Şibân Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). TDK, Ankara.
Kaya, Ö. (2003). Úul ǾUbeydį (XVI. yüzyıl) ve Úul Şerįf (XVII. yüzyıl). Doğu Türk Yazı Dili ve Edebiyatı Araştırmaları I, Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 43. Bişkek.
Kaymaz, Z. (2004). Çağatay Türkçesinde Oğuzca Unsurlar Üzerine. Amancolovskie çteniya, Öskemen, 204-210.
Kocaoğlu, T. (2003). Tarihi Türk Lehçelerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı é / i Meselesi. Türk Kültürü, sayı 483-484, 266-281.
Korkmaz, Z. (1972). Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler. Bilimsel Bildiriler, TDK, 433-446.
Korkmaz, Z. (1995). Kâşgarlı Mahmud ve Oğuz Türkçesi. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C.1, TDK, Yay. 629, 241-253.
Korkmaz, Z. (2009). Anadolu’da Oğuz Türkçesi Temelinde İlk Yazı Dilinin Kuruluşu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 61-69.
Köktekin, K. (2007). Yusuf Emirî Divanı Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük Tıpkıbasım. Fenomen Yayınları.
Orak, B. (1995). Lutfi’nin Gül ü Nevruz’u Gramer İndeksi. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları: 170.
Temizyürek, F., Khalafova, S. (2017). Türkoloji Araştırmalarında Kullanılan Metot ve Yaklaşımlar. Internetional Journal of Language Academy, 226- 236.
Timurtaş, F. K. (1979). Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri. Türkiyat Mecmuası, Cilt 18, sayı 0, 331-368.
Toparlı, R. (1998). Hârezmli Hâfız’ın Divanı (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım). TDK.
Uğurlu, M. (2011). Oğuzca ve “Anadolu Merkezli Oğuz Türkçesi”. Turkish Studies, Volume 6/1, 123-154.
Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Eğitim Yayınevi, Konya.
Yüce, B. (1995). Bâbür Dîvânı. (Haz. Bilal Yüce), Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
URL-1: Nuri, Y. (2007). Oğuzca. TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/oguzca Erişim tarihi: 24.03.2021.