Venedik Cumhuriyeti’nin İstanbul’daki Dragomanları ve Dil Oğlanları Arasında Din Değiştirme (1596-1709)

Din değiştirme hem Müslüman Osmanlı İmparatorluğu hem de Hristiyan Venedik Cumhuriyeti için dini bir olgu olmanın dışında sosyal, siyasi ve ekonomik boyutu olan bir hadiseydi. Toplumsal açıdan bakıldığında mevcut toplumsal geleneklerden ve toplum ahlakını şekillendiren özgün kurallardan sapmak her iki devletin toplumu açısından kabul edilemez bir durumdu. Bununla beraber, toplumlar arasındaki hareketlilik ve yoğun etkileşim din değiştirme olgusunu olağan hale getirmişti. Siyasi açıdan bakıldığında, 16. yüzyılda Akdeniz kıyılarının nüfuz altına alınması konusunda yoğun rekabet yaşayan iki devlet, kendi tebaasının rakip devlete geçmesini siyasi nüfuz alanı bakımından sakıncalı ve tehlikeli bir durum olarak görmekteydi. Ekonomik açıdan bakıldığında birtakım şahsi menfaatler, Venedik tebaasının borçlarından kurtulma çabası, Osmanlı himayesinin cazibesi ve Osmanlı erkanı ve toplumuyla olan bağlar üzerine inşa edilen kariyer planının, Venedik Cumhuriyeti dragomanlarının din değiştirmelerinde etkili olduğu görülmektedir. Din değiştirme hem Osmanlı hem de Venedik tarafında dinin ülküleri, ilkeleri ve kuralları çerçevesinde gerçekleşmiştir. Osmanlılar, Müslüman olmayan birini İslam’a davet etmeyi dini açıdan son derece hayırlı bir hadise olarak görmüşlerdir. Din değiştiren, onların tabiriyle ihtida eden kişi de yeni bir dine değil fıtratında olan asıl dine dönmüş addedilmiştir. Allah’ın birliğini ve Hz. Muhammed’in peygamberliğini kabul etmek, kelime-i şahadet getirmek ihtida için yeterliydi ve herhangi bir tören düzenlenmiyordu. Venedik Cumhuriyeti’nin dahil olduğu Katolik inancına göre ise Katolik olmak Tanrı’nın ihsanı ve merhameti sayesinde mümkündü. Katolik inancında din değiştirmenin sebebi ölüm korkusu, iç çatışma ve kişinin kendi nefsiyle mücadelesi şeklinde izah edilmekteydi. Katolik inancına göre kişiyi Hristiyanlığa döndüren Tanrı’nın ihsanı ve Hz. İsa’nın ruhani varlığıydı. Katolik olacak kişi aklın kılavuzluğunda hareket etmeli, inanma arzusu taşımalı ve kilisenin Tanrı kelamını öğrettiğine inandığını beyan etmeliydi. Bu üç şart tamamlandığında vaftiz töreni yapılıyordu. İncil’e el basarak Katolikliğe inandığını ve emirlere uyacağını ifade ediyordu. Bu makalede bütün bu sosyal, siyasi ve ekonomik gerekçeler ve bunların devletler nezdindeki sonuçları, meydana gelen hadiseler ve bunlara konu olan dragomanlar üzerinden izah edilecektir. Bu da dragomanların hem spiritüel hem de maddi dünyaları hakkında kısmen de olsa bilgi edinmemize yardımcı olacaktır. Tarikat bazlı din değiştirmeler de daha ziyade Osmanlı-Venedik toplumları ve yöneticileri üzerindeki etkisi ve bunlar arasındaki ilişkiye nasıl yön verdiği bakımından değerlendirilecektir. Bu değerlendirme yapılırken, en erken örnek hadise ile en son örnek hadisenin tarih aralığı olan 1596 ve 1709 seneleri esas alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Venedik Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu, dragoman, dil oğlanı, İstanbul, din değiştirme.

Conversion Among the Dragomans and the Language Boys of the Venetian Republic in Istanbul (1596-1709)

Conversion was an event that had social, political and economic dimensions besides being a religious fact for both Muslim Ottoman Empire and Christian Venetian Republic. From a social point of view, the diversion from the existing traditions of society and the peculiar rules that shaped the social morality was an unacceptable situation for the societies of both states. However, the mobility and intense interactions between societies made the fact of conversion ordinary. From a political point of view, the two states that experienced an intense rivalry in putting the Mediterranean coasts under the influence considered the transfer of their own subjects to the side of the rival state as an unfavourable and risky situation for their spheres of influence. From an economic point of view, it can be seen that certain personal interests, the struggle of the Venetian subjects for releasing from their debts, the attraction of the Ottoman patronage, a plan of career which was founded on the basis of the bonds with the Ottoman ruling élite and society are effective over the conversion of the dragomans of the Venetian Republic. The conversion realized in the framework of religious ideas, principles, and rules on both the Ottoman and Venetian sides. The Ottomans saw the invitation of a non-Muslim person to Islam as a very propitious event from the aspect of religion. The convert person, the one who found the true path with their expression, was assumed to have returned not to a new religion but to the original one which was existent in his or her natality. The acception of the oneness of Almighty and the prophecy of the Prophet Mohammad and the reciting of the kalima shahadah were adequate for the conversion.and no ceremony was held. As for Catholicisim which included the Venetian Republic, being Catholic was possible through the divinal benevolence and mercy. In Catholicism, the reasons of conversion were expressed as a fear of death, an inner conflict, and a struggle with the person’s own will. According to Catholicism, the divinal benevolence of God and the spiritual entity of the Prophet Christ made human being come back to Christianity. The person who would convert to Catholicisim should have behaved under the guidance of his/her intellect. He/she should have carried the wish of faith inside him/her. He/she should have declared that he/she believed that the Catholic Church evangelised the word of God. When these three conditions were fulfilled, the ceremony of baptism woul be held. By swearing on the Bible he/she stated that he/she believed in Catholicism and would abide by the orders. In this article, all these social, political and economic reasons and their outcomes in the presence of the states will be explained through the events that happened and the dragomans who were mentioned. This will help us to have at least partial information about the spiritual and te material worlds of the dragomans. The sect-based conversions will be evaluated rather with their effects over the Ottoman and the Venetian rulers and societies and with the way that these conversions directed the relations between them. During this evaluation, the time period between 1596 and 1709 which are the dates of the earliest and the latest example cases, are taken as a basis.

Keywords:

Republic of Venice, Ottoman Empire, dragoman, language boy, Istanbul, conversion.,

PDF

___

"Albèri,1840 Eugenio Albèri, Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al Senato Durante Il Secolo Decimosesto, Serie III, vol. 1, Insegna di Clio, Firenze. "
"Albèri,1844/1 Eugenio Albèri, Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al Senato Durante Il Secolo Decimosesto, Serie III, vol. 2, Insegna di Clio, Firenze. "
"Albèri,1844/2 Eugenio Albèri, Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al Senato Durante Il Secolo Decimosesto, Serie III, vol. 3, Insegna di Clio, Firenze. "
"Berengo 1960 Marino Berengo, Dizionario Biografico degli Italiani, vol. II, Istituto dell’Enciclopedia Italiana, Roma. "
"Bertelè 1932 Tommaso Bertelè, Il Palazzo degli Ambasciatori di Venezia a Costantinopoli e Le Sue Antiche Memorie, Apollo, Bologna. "
"Bertelè 2012 Tommaso Bertelè, Venedik ve Konstantiniyye: Tarihte Osmanlı-Venedik İlişkileri, Trans. Mahmut H. Şakiroğlu. Kitap Yayınevi, Istanbul. "
"Boerio 1829 Giuseppe Boerio, Dizionario Del Dialetto Veneziano, Coi Tipi di Andrea Santini e Figlio, Venezia. "
"Bossi 1797 Luigi Bossi, Elogio Storico del Conte Commendatore Gian-Rinaldo Carli, Lo Stampatore: Carlo Palese, Venezia."
Coco &Manzonetto 1985 Carlo Coco & Flora Manzonetto, Baili Veneziani alla Sublime Porta, Comune di Venezia ed Università degli Studi di Venezia, Venezia.
"Dursteler 2012 Eric R. Dursteler, İstanbuldaki Venedikliler: Yeniçağ Başlarında Akdeniz’de Millet, Kimlik ve Bir Arada Varoluş, Trans. Taciser Ulaş Belge, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Istanbul, 2012"
"Gürkan 2018 Emrah Safa Gürkan, Sultanın Casusları: 16. Yüzyıl’da İstihbarat, Sabotaj ve Rüşvet Ağları, Kronik Kitap, Istanbul."
"Malcolm 2015 Noel Malcom, Agents of Empire: Knights, Corsairs, Jesuits and Spies in the Sixteenth Century Mediterranean World, Oxford University Press, Oxford. "
"Monticolo 1922 Giovanni Monticolo, Scritti Storici in Memoria di Giovanni Monticolo, Published by Carlo Cipolla, C. Ferrari, Padova. "
"Monumenta 1863 Monumenta Historica Poloniae: Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae Gentiumque Finitimaerum Historiam Illustrantia Maximam Partem Nondum Edita Ex Tabulariis Vaticanis Deprompta Collecta Ac Serie Chronologica Disposita ab Augustino Theiner, Tomus Tertius A Sixto Pp. V. Usque Ad Innocentium PP. XIL 1585-1696, Typis Vaticanis, Romae. "
"Pedani, 2010 Maria Pia Pedani, Inventory of the Lettere Scritture Turchesche in the Venetian State Archives Based on the Materials Compiled by Alessio Bombaci, Islamic Manuscript and Books, vol. 1, ed. Arnoud Vrolijk, Leiden University, Brill, Leiden-Boston. "
"Pedani 2011 Maria Pia Pedani, Osmanlı Padişahının Adına: İstanbul’un Fethinden Girit Savaşı’na Venedik’e Gönderilen Osmanlılar, Trans. Elis Yıdırım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. "
"Pedani 2013 Maria Pia Pedani, Il Palazzo di Venezia a Istanbul e i suoi antichi abitanti-İstanbul’daki Venedik Sarayı ve Eski Yaşayanları, Hilal: Studi Turchi e Ottomani, Edizioni Ca’ Foscari, Stampa digitale di Vigorovea, Venezia. "
"Pedani 2015 Maria Pia Pedani, Doğu’nun Kapısı Venedik, Trans. Gökçen Karaca Şahin, Küre Yayınları, Istanbul. "
"Pedani-Fabris 1996 Maria Pia Pedani-Fabris, Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato: Costantinopoli Relazioni Inedite, 1512-1789, vol. XIV, Bottega D’Erasmo-Aldo Ausilio Editore, Padova. "
"Rothman 2012 Ella-Natalie Rothman, İmparatorluk Simsarları: Venedik-İstanbul Arasında Mekik Dokuyanlar,Trans. Ebru Kılıç. Koç Üniversitesi Yayınları, Istanbul."
"Rothman 2021 Ella-Natalie Rothman, The Dragoman Renaissance: Diplomatic Interpreters and the Route of Orientalism, Cornell University Press, Ithaca & London."
"Stancovich 1829 Pietro Stancovich, Biografia degli Uomini Distinti dell’Istria, vol. III, Presse Gio. Marenigh Tipografia, Trieste. "
"Cecchetti 1868 Giovanni Cecchetti, “L’Insegnamento Del Turco e Dell’Arabo in Venezia”, Documenti Storici, Rivista Orientale, Year I, Number (fascicolo) 11, Professore Angelo de Gubernatis-Gli Orientalisti Italiani-Rivista Politica delle Cose di Oriente, Firenze, p. 1126-1131."
"Dursteler 2001 Eric. R. Dursteler, “The Bailo in Constantinople: Crisis and Career in Venice’s Early Modern Diplomatic Corps”, Mediterranean Historical Review, vol. 16, number 2, Frank Cass, London, p. 1-30. "
"Faroqhi 1986 Sorayya Faroqhi, “The Venetian Presence in the Ottoman Empire (1600–1630)”, Journal of European Economic History, 15, Banco di Roma, Roma, p. 345-384."
"Gürçağlar 2013 Aykut Gürçağlar, “Patterns of Patronage: an Istrian Family of Dragomans as Patrons of Arts”, Across Languages and Cultures, 14 (2), Akadémiai Kiadó, Budapest, pp. 287–301. "
"Luca 2008 Cristian Luca, “Il Bailaggio Veneto di Costantinopoli nel Cinque–Seicento: I Dragomanni Provenienti dalle famiglie Brutti, Borisi e Grillo”, Dacoromano–Italica: Studi e Ricerche sui Rapporti Italo–Romeni nei Secoli XVI–XVIII, Accademia Romena: Centro di Studi Transilvani, Cluj-Napoca, p.105-158."
"Luca 2012 Cristian Luca, “Some Families of Dragomans from the Italian-Levantine Community of Beyoğlu (Pera in Constantinople), Employees of the Venetian Embassy at the Porte during the 16th and 17th Centuries”, Italy and Europe’s Eastern Border, 1204-1669: Eastern and Central European Studies I, vol. I, Ed. Christian Gastgeber & Alexandru Simon, Frankfurt am Main, Peter Lang, p. 201-214."
"Luca 2013 Cristian Luca, “Notes on the Family Wealth and Career Progression of Cristoforo Tarsia and His Sons, Dragomans of the Venetian Embassy in Constantinople, 1618-1716”, Acta Histriae, vol. 21. no. 1-2, Zgodovinsko društvo za Južno Primorsko, Ljubljana, p. 39-56."
"Lucchetta 1983 Francesca Lucchetta, “Un Progetto Per Una Scuola di Lingue Orientali a Venezia nel Settecento”, Quaderni di Studi Arabi, vol.1, Istituto per L’Oriente Carlo Alfonso Nallino, Roma, p. 1-28"
"Lucchetta 1984 Francesca Lucchetta, “Una Scuola di Lingue Orientali a Venezia nel Settecento: Il Secondo Tentativo”, Quaderni di Studi Arabi, vol. 2, Istituto per L’Oriente Carlo Alfonso Nallino, Roma, p. 21-61."
"Lucchetta 1985 Francesca Lucchetta, “L’Ultimo Progetto di Una Scuola Orientalistica a Venezia nel Settecento”, Quaderni di Studi Arabi, vol. 3, Istituto per L’Oriente Carlo Alfonso Nallino, Roma, p. 1-43; "
"Lucchetta 1987-1988 Francesca Lucchetta, “Lo Studio Delle Lingue Orientali Nella Scuola Per Dragomanni di Venezia alla Fine del XVII Secolo”, Quaderni di Studi Arabi, vol. 5-6, Istituto per L’Oriente Carlo Alfonso Nallino, Roma, p. 479-498."
"Lucchetta 1989 Francesca Lucchetta, “La Scuola Dei Giovanni di Lingua Veneti nei Secoli XVI e XVII”, Quaderni di Studi Arabi, vol. 7, Istituto per L’Oriente Carlo Alfonso Nallino, Roma, p. 19-40."
"Paladino 1917 Giuseppe Paladino, “Due Dragomanni Veneti a Costantinopoli: Tommaso Tarsia e Gian Rinaldo Carli”, Nuovo Archivio Veneto, Nuovo Serie, Anno: XVII, vol. XXXIII, Parte: I, Officine Grafiche Carlo Ferrari,Venezia, p. 183-200."
"Pedani 2005 Maria Pia Pedani, “Venezia Tra Mori, Turchi e Persiani”, Venezia e Le Culture Mediorientali: Bisanzio, Ebrei, Islam, Ufficio Interventi Educativi, Vicenza, p. 1-31."
"Pippidi 2006 Andrei Pippidi, “Tre Antiche Casate dell’Istria, Esempi Per Lo Sviluppo di un Gruppo Professionale: I Dragomanni di Venezia Presso La Porta”, Quaderni della Casa Romena di Venezia, 4, Casa Romena di Venezia, Venezia, p. 61-76."
"Rothman 2006/2 Ella-Natalie Rothman, “Becoming Venetian: Conversion and Transformation in the Seventeenth Century Mediterranean” Mediterranean Historical Review, vol. 21, no. 1, Tel Aviv University, Routledge, Taylor&Francis, Tel Aviv, pp. 39–75."
"Rothman 2009 Ella-Natalie Rothman, “Interpreting Dragomans: Boundaries and Crossings in the Early Modern Mediterranean”, Comparative Studies in Society and History, 51(4), Cambridge University Press, Cambridge, p. 771–800"
"Simon 1985 Bruno Simon, “I Rappresentanti Diplomatici Veneziani”, Venezia e i Turchi: Scontri e Confronti di Due Civiltà, Ed. Carlo Privano, Electa Editrice, Milano-Venezia, p. 59-65."
"Variale December 2016 Gennaro Variale, “Lo Spionaggio sulla Frontiera Mediterranea nel XVI Secolo: La Sicilia Contro Il Sultano”, Mediterranea-Ricerche Storiche, Anno XIII, Numero 38, Associazione No Profit “Mediterranea”, Palermo, p. 477-516. "
"Variale 2016 Gennaro Variale, “La Lealtà Fragile: Bartolomeo Brutti e Lo Spionaggio di Felipe II”, Gli Antichi Stati Italiani e L’Europa Centro-Orientale tra Il Tardo Medioevo e L’Età Moderna, Published by Cristian Luca & Gianluca Masi, Istros Editrice-Gaspari Editore, Brăila-Udine, p. 93-128."
"Venturini 1905 Domenico Venturini, “La Famiglia Albanese dei conti Brutti, Atti e Memorie della Societa Istriana di Archeologia e Storia Patria”, vol. XX, Società Istriana di Archeologia e Storia Patria, Tipografia Gaetano Coana, Parenzo, p. 346-419. "
"Venturini 1906 Domenico Venturini,“Tommaso Tarsia: Dragomano Grande della Repubblica Veneta, al Secondo Assedio di Vienna Per Opera dei Turchi da Una Relazione Inedita”, Atti e Memorie della Società Istriana di Archeologia e Storia Patria, vol. XXII, Società Istriana di Archeologia e Storia Patria, Tipografia Gaetano Coana, Parenzo, p. 43-136."
"Yerasimos 2005 Stefano Yerasimos, “Istrian Dragomans in Istanbul”, Image of the Turks in the 17th Century Europe, Istanbul, Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları, p. 36-55. "
"Dökmeci 2018 Volkan Dökmeci, İstanbul'daki Venedik Dragomanları ve Dil Oğlanları (1551-1797) (Doctorate Dissertattion of Modern Age History), Istanbul University, Faculty of Letters, Istanbul."
"Dursteler 2000 Eric. R. Dursteler, Identity and Coexistence in the Early Modern Mediterranean: The Venetian Nation in Constantinople, 1573-1645 (Phd. Thesis), Brown University, Providence-Rhode Island."
"Rothman 2006/1 Ella-Natalie Rothman, Between Venice and Istanbul: Trans-Imperial Subjects an Cultural Meditation in the Early Modern Mediterranean (Doctorate Dissertation of History and Anthropology), Michigan University, Michigan."