Halkevlerinde Sinema Faaliyetini Yaygınlaştırma Çabaları ve Sınırlılıklar

1932 yılında Türkiye’nin farklı şehirlerinde açılan halkevlerinin temel amacı devrimin ilkelerini yaymaktır. Bu amaca ulaşmak için kullandığı araçlardan biri de sinemadır. 1930’lu yılların ortasından itibaren Cumhuriyet Halk Partisi mümkün olduğunca çok halkevinin sinema makinesi sahibi olması, halkevlerinde gösterilecek filmlerin tedariki ve halkevlerinde gösterimlerin düzenli bir şekilde yürütülmesi için çalışmalar yapar. Ancak, Parti örgütü halkevlerinde gösterilecek nitelikte “terbiyevi film” bulmak başta olmak üzere farklı sorunlar yaşayacak, bu sorunlara çözüm üretmek için çaba gösterecek, 1940’lı yılların sonuna gelindiğinde ilk baştaki hedeflerine ulaşmaktan uzak kalacaktır. Arşiv kayıtlarında yer alan Parti ve devlet aygıtının farklı birimleri ile halkevleri ve yerel yöneticiler arasında sinema konusunda yapılan yazışmaların temel alınacağı bu çalışmada halkevleri bünyesinde Cumhuriyet Halk Partisi’nin sinemadan yararlanmak için yaptığı girişimler ve karşılaşılan sorunlar incelenecektir. Böylece Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında sinemadan propaganda aracı olarak yararlanma girişimleri hakkında temel bir çerçeve oluşturmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Halkevleri, Devlet sinema ilişkisi, Eğitici film, Haber filmi, CHP

The Efforts to Extend Cinema Activities in People’s Houses and Its Constraints

The main objective of the People’s Houses that were opened in various provinces of Turkey in 1932 was to disseminate the principles of the revolution. One of the tools that were used to achieve this goal was cinema. Since the mid-1930s, the Republican People's Party (RPP) carried out works to ensure that as many people's houses as possible have film projectors, to supply the films to be screened and to assure the screenings take place regularly in the people's houses. However, the Party experienced various problems, particularly in finding "educational films" to be screened in people's houses, tried to find solutions to them, yet by the end of the 1940s, the Party was far from reaching its initial goals. This study which is based on the written correspondences -that are part of the archival records- among various units of the state, party and the people’s houses and local governors, examines the attempts of RPP in making use of cinema, and the problems and constraints it encountered during this process. Thus, it is aimed to provide a basic framework about the attempts to benefit from cinema as a propaganda tool in the first years of the Turkish Republic.

Keywords:

People’s Houses, State-cinema relationship, Educational films, Newsreel, CHP/RPP,

PDF

___

Adadağ 2020 Özgür Adadağ, “From ‘people’s education’ to people’s entertainment: the changing role of cinema in Turkey’s People’s Houses (1932–1950)”, Middle Eastern Studies, 56/3, s. 453-468.
Adadağ 2012 Özgür Adadağ, “Ulusu Eğitmek: İki Dünya Savaşı Arası Dönemde Eğitici Sinema”, İlet-i-şim, sayı 17, s. 31-61.
Akçalı 2016 Selen Akçalı, Political Propaganda During the Single-Party Regime in Turkey (1931–1946), Yayımlanmamış doktora tezi, Boğaziçi Üniversitesi.
Akçura 1995 Gökhan Akçura, “Bir Mitolojik Öykü: İpekçi Kardeşler”, Aile Boyu Sinema, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, s. 53-69.
Aydın Çam - İlke Şanlıer-Yüksel, “Türkiye Sinema Mekânları, Seyir ve Seyirci Araştırmaları Bibliyografyası: Yaklaşımlar, Kaynaklar ve Yöntemler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 18, Sayı 36, s. 9-46.
Çeliktemel-Thomen 2016 Özde Çeliktemel-Thomen, “Müderris Sinema: Erken Cumhuriyet Türkiye'sinde Sinemayla Eğitim Misyonu”, Deniz Bayrakdar (der.), Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 12, İstanbul, Bağlam Yayıncılık, s.253-278.
Çeliktemel-Thomen 2015 Özde Çeliktemel-Thomen, “Halkevlerinde Eğitici Sinema Repertuarı: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Sinema, Eğitim, Propaganda (1923-1945)”, Sinecine, 6(2), s.50-75.
Kaya 1938 Şükrü Kaya, Dahiliye Vekili ve CHP Genel Sekreteri Şükrü Kaya’nın Halkevlerinin 6ıncı Yıl Dönümü Olan 20 Şubat 1938 de Ankara Halkevinde Verdiği Nutuk, Ankara.
McKernan 2009 Luke McKernan, “Newsreels: form and functions”, Richard Howells - Robert W. Matson (ed.), Using Visual Evidence, Open University Press, Berkshire, s.95-106.
Murray-Levine 2010 Allison Joan Murray Levine, Framing the Nation. Documentary Film in Interwar France, Continuum.
Özyılmaz 2020 Özge Özyılmaz, “Türkiye’de Sinemanın Öncü Girişimcileri: İpekçiler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 18, Sayı 36, s. 699-710.
Sumpf 2007 Alexandre Sumpf, “Le ‘grand muet’ à la campagne. Educateurs politiques, projectionnistes ambulants et paysans dans l’URSS des années 1920”, 1895. Mille huit cent quatre-vingt-quinze, sayı 52, s. 57-88.
Vignaux 2009 Valérie Vignaux, “L’éducation sanitaire par le cinéma dans l’entre-deux-guerres en France”, Sociétés & Représentations, sayı. 28, s.69-85.
Vignaux 2007 Valérie Vignaux, Jean Benoit Lévy ou le corps comme utopie. Une histoire du cinéma éducateur dans l’entre-deux-guerres en France, Paris, AFRHC.