Türkiye'de Vakıfların İntifa Hakkı: Adana Örneği

İntifa bir şeyden faydalanmayı, vakıflarda intifa ise vakfedilen bir mal üzerinde bir başkasının yararlanma hakkını ifade etmektedir. Vakıflarda intifa ya aynı ile intifa veya geliri ile intifa şeklinde olmaktadır. Aynı ile intifa, vakıf cami, mektep, medrese ve köprü gibi hayrattan halkın doğrudan faydalanması; geliri ile intifa ise vakıf bedesten, han, hamam ve dükkân gibi akarların gelirleriyle hayrat kurumlarının giderlerinin karşılanmasıdır. Bazı vâkıflar, kurdukları vakıfların gelirlerinin bir kısmını ailelerine veya yakınlarına şart koşmuşlardır. Ayrıca bu vâkıflar, vakıflarının yönetimlerini de nesilden nesile geçecek şekilde, yine kendi evladına veya bir yakmmm evladına geçecek şekilde tanzim etmişlerdir. İntifalı vakıflar, mazbut hâle getirilişlerine kadar, mütevellileri tarafından vâkıflarınin şartları doğrultusunda yönetilmişlerdir. İntifalı vakıfların mazbut vakfa dönüştürülmesinden sonra devlet ile intifa hakkı sahipleri arasında "intifa hakkı meselesi" ortaya çıkmıştır. Bunun üzerine, vakıflarda intifa hakkının çerçevesi, 1936 yılında çıkarılan 2762 sayılı "Vakıflar Kanunu" ile belirlenmiş, 1938 yılında da yürürlüğe konulmuştur. Bu araştırmada, Türkiye'de "vakıfların intifa hakkı" uygulaması "Adana Örneği" ile incelenmiştir.

Usuf Rights of Foundations in Turkey

Usufruct (İntifa) means benefit from something, but usufruct in foundations (waqfs) means one's right to benefit from endowed asset. Usufruct in foundations occurs either in kind or from revenues. "Usufruct in kind" means citizens' direct benefit from pious deeds (hayrat) such as pious foundation- mosque, school, madrasah and bridge, while "usufruct from revenues" means paying the expenses of "pious deed foundations" from the revenues of foundation- covered bazaar, inn (han), bath (hamam) and stores. Some founders of foundations stipulated that a piece of revenues of foundations should be given to their own families or relatives. Besides, they designed the administration of foundations to be held by their sons or relatives' sons from generation to generation. Board of trustees had administered usufruct foundations based on requirements of foundations until their administration is taken by the state. After the state takes the administration of usufruct foundations, "the issues (problems) of usufruct rights" raise between the state and beneficial owners of these foundations. In order to address these issues, the frame of usufruct rights in foundations were determined by the Law for "Foundations (No: 2762) in 1936 and the act came into effect in 1938. In this research, "usufruct rights in foundations" in Turkey is examined with "Adana Sample".

PDF

___

I- Arşiv Vesikaları
A) Adana Şer'iyye Sicili (AŞS)
Arık Hamza Ömer ibn İbrahim Vakfiyesi, Adana 1744, AŞS 17- 149.
Dede es-Seyyid el-Hac Mehmed ibn es-Seyyid Murteza, Adana 1783, AŞS 44-34.
B) Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
EV- 20712 (1284=1867), 1-85.
C) Vakıf Kayıtlar Arşivi (VGMA)
Ramazanoğlu Piri Mehmed Paşa bin Halil Bey Vakfiyesi (=Ramazanoğlu Vakfiyesi), Adana 1539-1555, Defter nu: 646/1-15; Tercüme Defteri 1961/375-425.
Durmuş Fakih Vakfı, Adana 1542?, Evkaf Defteri, 538/1-27.
Mestan-zâde Hacı Mahmud Ağa Vakfiyesi, Adana 1682, Yeni Tescil Defteri (YTD), 1759-195.
Süleyman bin Hızır Vakfiyesi, Adana 1691, Mücedded Anadolu Defteri {MA), 609-93.
Gökçen-Yusuf Ağa Vakfiyesi, Adana 1712, MA, 605-" 42.
Emirü'l-Ümera el-Hac Abdurrahman Paşa Vakfiyesi, Adana 1718, MA, 615-99.
Kadem-zâde Osman bin Durmuş Vakfiyesi, Adana 1720, MA.614- 49.
Boduroğlu İbrahim Vakfiyesi, Adana 1722, MA, 606-270.
Kalaycı-zâde Mustafa Ağa Vakfiyesi, Adana 1722, MA, 606-270.
Bıyıklı Ramazan Vakfiyesi, Adana 1730, YTD, 2108-135.
Deliağa-zâde Serturnaî Hüseyin Ağa Vakfiyesi, Adana 1735, MA, 609-72.
Yeğen-zâde Kâzım Vakfiyesi, Adana 1735?, YTD, 2108-188.
Musa Balı-zâde Mustafa Ağa Vakfiyesi, Adana 1738, Anadolu Başlar (AB), 581-246.
Benli-zâde Kerimesi Hatice Hatun Vakfiyesi, Adana 1739, YTD, 2108-50.
Fatma Hatun binti Halil Vakfiyesi, Adana 1740, YJD, 2108-207.
Battal Mehmed Ağa Vakfiyesi, Adana 1743, MA, 607- 151.
Sallabaş el-Hac Ahmet Ağa Vakfiyesi, Adana 1754, MA, 603-245.
Boz-zâde Kerimesi Şerife Hatun Vakfiyesi, Adana 1781, MA, 607-193.
Şamlı-zâde Hasan Efendi Vakfiyesi, 18. yy, Esas 2/1 (170): 3128.
Kandilci Kızı Şerife Vakfiyesi, Adana 1807, YTD, 2108-151.
Ayşe binti Abdullah Vakfiyesi, Adana 1826, YTD, 2108-67.
Elife Hoca binti Mehmed Vakfiyesi, Adana 1876, YTD, 2108- 85.
Zeynep Hatun binti Hasan Efendi Vakfiyesi, Adana 1877, YTD, 1759-148.
Hacı Yunus Ağa ibn Ahmed Ağa Vakfiyesi, Adana 1894, MA, 617-48.
Tuzsuz-zâde Ebubekir Vakfı, Adana 1920, Esas 2/1103 8.
Abdülceliloğlu Hacı Mahmud Vakfiyesi, Adana 1922, MA, 619-50.
Hacı Hamzaoğlu Vakfiyesi, Adana 1923, YTD, 1759-301.
Fatma binti Ali Vakfiyesi, Adana 1809, MA, 607-121.
Mestan-zâde Ahmed Çelebi Vakfiyesi, Adana 1608, AB, 581-481.
Esas 2/1 (170), Sıra: 60, 138, 226, 547, 548, 549, 680, 691, 777, 889, 898, 961, 1038, 1423, 1818, 3069, 3097, 3126, 3170, 3210, ilh.
İntifa Hakkı Defteri, 05.05.1938- 06.07.1982, nu. 1754, sıra: 1- 367.
İntifa Kutuları: K (Kutu)l: 939/4097 (Kuyût); 56/4181-261; 939/3506, K 2: 944/55; 948/1679; 947/312; 948/2574; 553/2574, K3: 947/2918; 120/9218; 946/3277; 1621; 951/923; 951/992; 798; 1175/211, K 4: 1964/374, 376, 377, 386, 550, 551, 587; 790; D.l.İn 1/1965; D.l.İn 1/1522; D.l.İn 1/699; D.l.İn 1/169; D.l.İn 1/1165; D.l.İn 1/806; D.l.İn 1/835; K 5: D.l, İn. 5/1361; D.l. İn. 21/1308; D.l, İn. 14/876; D.l İn/857.
D) Tapu Kadastro Kuyûd-ı Kadime Arşivi (TK.KKA)
ED. 538/1 (1540), vrk. 2b-lla.
ED. 538/11 (1572), vrk. 20b-25a.
E) Kanun ve Yargı Kararları
-Düstur 111/ V, 1931, s. 665 (Kanun: 429).
-Vakıflar Kanunu, nu: 2762, 3.6.1935; Resmi Gazete (RG), 13.6.1935, Sayı: 3027.
-Vakıflar Ek Nizâmnâme, No: 2/ 7898, RG. 6.1.1938, Sayı: 3801.
-Bakanlar Kurulu Karan, RG. 5.6.1980, Sayı: 7-8; 87/ 12047, RG, 20.9.1987, Sayı: 19580.
-VGM, İdare Meclisi Karan, Tarih: 29.05.1974, Evrak nu: 212, Karar no: 216.
-Adana 5. Asliye Hukuk Mahkemesi, Dosya No: 2005/94 E (dava dilekçeleri, bilirkişi raporlan ve soy kütüğü ve diğer ekler).
- Danıştay Genel Kurulu'nun 12.5.1977 günlü ve E. 1977/ 30, K. 1977/30 sayılı kararı.
-Danıştay Üçüncü Dairesi'nin 7.12.1977 günlü ve 1977/ 1245 E, 1977/1208 K.Sayılı kararı.
-Uyuşmazlık Mahkemesi'nin 103.1980 gün ve E. 1979/7, K. 1980/1 sayılı kararı.
-28.01.2008 tarihli dilekçemize Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanlığı'nın 12.02.2008 ve 429 sayılı yazısına T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün 20.02.2008 tarih ve B.02.1.VGM.0.74.00-503-305/2890 sayılı cevabi yazısı.
II- ARAŞTIRMA VE İNCELEMELER
Akgündüz 1996 Ahmet Akgündüz, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, İstanbul: OS AV
Alkan 2004 Mustafa Alkan, Adana 'nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Adana Vakıflarının Analizi -TÜSOKTAR Veri Tabanına Dayalı Bir Araştırma- Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Barkan 1940 Ömer Lütfi Barkan, "Şer'i Miras Hukuku ve Evladlık Vakıflar", İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, VI.
Barkan ve Ayverdi 1970 Ömer Lütfi Barkan- E. Hakkı Ayverdi, "Evladlık Vakıfları ve Bu Vakıflarla ilgili Bazı Meseleler", İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953 (1546) Tarihli, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul Enstitüsü.
Berki 1940 Ali Hikmet Berki, Vakıflar, Kitap I, İstanbul; 1950, Vakıflar, Kitap II, Ankara.
Bilmen 1989 Ömer Nasuhi Bilmen, Hukuki İslâmiyye ve Istılahâtı Fıkhiyye Kamusu, IV, İstanbul: Bilmen Basımevi.
Çağatay 1975 Neşet Çağatay, "İslâm'da Vakıf Kurumunun Miras Hukukuna Etkisi", Vakıflar Dergisi, Sayı: XI.
Döndüren 1998 Hamdi Döndüren, Günümüzde Vakıf Meseleleri, İstanbul: Erkam Yayınları
Hamdi 1327 Muhammed Hamdi (Yazır), Ahkâm-ı Evkaf -Mekteb-i Mülkiye Derslerinden- İstanbul.
Hamdi 1330 Muhammed Hamdi (Yazır), İrşâdü 7- Ahlâffî Ahkâmı 7-Evkaf İstanbul.
Hatemi 1979 Hüseyin Hatemi, Medeni Hukuk Tüzelkişilikleri (Giriş, Tarihi Gelişim, Eski Vakıflar), C. I, İstanbul: İÜHF Yayını.
İnal ve Hüsameddin 1335 İbnülemin Mahmud K. İnal- Hüseyin Hüsameddin, Evkaf-ı Hümâyûn Nezâreti'nin Tarihçe-i Teşkilâtı ve Nuzzânn Terâcim-i Ahvâli, İstanbul: Evkaf-ı İslâmiyye Matbaası.
Karinabadizade ve Sungur 1978 Ömer Hilmi Karinabadizade - İsmet Sungur, Eski Vakıfların Temel Kitabı, İstanbul: Sulhi Garan Matbaası.
Köprülü 1942 M. Fuad Köprülü, "Vakıf Müessesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü", Vakıflar Dergisi, II.
Onar 1952 Sıddık Sami Onar, İdare Hukukunun Umumî Esasları, İstanbul: Marifet Basımevi.
Ömer Hilmi 1307 Ömer Hilmi Efendi, İthaf-ül Ahlaf fi Ahkâm-il Evkaf, İstanbul.
Öztürk 1983 Nazif Öztürk, Menşe'i ve Tarihî Gelişimi Açısından Vakıflar, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
Öztürk 1995 Nazif Öztürk, Elmalı M. Hamdı Gözüyle Vakıflar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
Öztürk 1997 Nazif Öztürk, "Bayazıtoğullan Vakıfları", Vakıflar Dergisi, 1997/XXVI: 45-60.
Sami 1316 Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, Dersaadet: İkdam Matbaası.
Yediyıldız 1993 Bahaeddin Yediyıldız, "İslâm'da Vakıf, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, XIV, İstanbul: Çağ Yayınları.
Yediyıldız 1993 Bahaeddin Yediyıldız, "Vakıf, İA, XIII (1993), 153-172.
Yener 2004 M. Serhat Yener, Uygulama'da Açıklamalı Örnek Kararlı Eski Vakıf Davalarına Giriş Vakfiyeden Doğan Evladiye, Gaile, Tevliyet, Ücret ve Sıla Davaları, Ankara: Kartal Yayınevi.
Yüksel 1992 Hasan Yüksel, "Vakıf müsadere ilişkisi" Osmanlı Araştırmaları XII, 399-424.
Züheyli 1994 Vehbe Zuheylî, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, V, İstanbul: Feza Yayıncılık.

ISSN: 0257-4152
Başlangıç: 1983
Yayıncı: Prof. Dr. Süleyman Özkan

Arşiv