Selçuklularda Zeredhâne (Silâhhâne)

Türk-İslâm Devletlerinde insan gücü kadar mühim olan diğer bir unsur ordunun silâhlarıdır. Kendine has taarruz, kuşatma ve savunma silâhlarına sahip ordunun silâh mahzenine tarih boyunca zerrâdhâne, zeredhâne, zerdhâne ve silâhhâne gibi çeşitli isimler verilmiştir. Selçuklu Türklerinin batıya ilerlemeleri ve bu bölgelerdeki kent yapılarının surlarla çevrili olmasının yanı sıra muhkem kalelerin varlığı onların muharebe düzenlerini ve taktiklerini değiştirmelerine sebep olmuştur. Bunun neticesinde de taarruz silâhlarına kuşatma ve savunma teçhizatları eklenmiştir. Mancınık, arrâde, merdiven, nakkâb ve neffât gibi ağır silâhların stratejik ehemmiyeti bunların muhafaza zaruretini ortaya çıkarmış, zaman içinde de silâhhânelerin tesisine başlanmıştır. Selçuklu devletlerinde zeredhânelerin özelliklerine, işlevlerine, muhafaza edilen silâhlara ve görevlilerine dair yapılan bu çalışma birinci elden kaynakların ve modern araştırmaların verdiği bilgiler ışığında telif edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Zeredhâne, Silâhhâne, Ordu, Büyük Selçuklular, Eyyübiler

Zaradkhanah in Saljuqids

Another element that is as important as manpower in Turkish-Islamic States is the weapons of the army. The armory of the army, which has its own offensive, siege and defense weapons, has been given various names throughout history, such as Zarradkhanah, Zaradkhanah, zardkhanah and arsenal. The advance of the Turks to the west, the fact that the city structures in these regions were surrounded by walls and the presence of strong castles caused them to change their combat patterns and tactics. As a result of this situation, siege and defense equipment were added to the offensive weapons. On the other hand, the strategic importance of heavy weapons such as catapults, arrâde, ladder, nakkab and neffat revealed the necessity of keeping them, and over time, armories began to be established. This study, which is about the characteristics and functions of the zeredhanes in the Seljuk States, the weapons kept and their officials, has been compiled in the light of the information provided by first-hand sources and modern researches.

Keywords:

Zaradkhanah, Arsenal, Army, Great Seljuks, Ayyubids,

PDF

___

Anonim Târîh-i Sistân, nşr. Kerim Kishavarz, Tahran 1345.
Altan 2007 Çetin Altan, Memlük Devletinde Askerî Teşkilât, İstanbul.
Sevim ve Merçi 1995 Ali Sevim – Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, Ankara.
Ahmed b. Mahmûd Ahmed b. Mahmûd, Selçuk-Nâme, Türkçe çev. Erdoğan Merçil, C I-II, İstanbul 1977.
Beyhakî 2019 Beyhakî, Ebu'l-Fazl Muhammed B. Hüseyin, Târîh-i Beyhakî, Türkçe çev. Necati Lügal, Ankara.
Bündârî Bündârî, Kıvâmüddîn Ebû İbrâhîm el-Feth b. Alî b. Muhammed, Zübdetü’n-Nusra ve Nuhbetü’l-‘Usra, Türkçe çev. Kıvameddin Burslan Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, Ankara 1943.
Decker 2016 Michael J. Decker, Bizans Savaş Sanatı, İngilizce çev. A. Tunçer Büyükonat, İstanbul.
Genç, 2002 Reşat Genç, Karahanlı Devlet Teşkilatı, Ankara.
Gerdîzî Gerdîzî, Ebû Saîd Abdülhay b. ed-Dahhâk b. Mahmûd, Zaynu’l-ahbâr, nşr. Abdulhayy Habîbî, Tahran 1363.
Gökhan 2016 İlyas Gökhan, “Türkiye Selçukluları Zamanında Maraş Uç Beyliği”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, sayı:1, 115-173.
Gökhan 2017 İlyas Gökhan, “Çinçin Kalesi”, Kahramanmaraş Ansiklopedisi, ed. İbrahim Solak, II, Kahramanmaraş.
Göksu, 2010 Erkan Göksu, Türkiye Selçuklularında Ordu, Ankara, 2010.
Göksu, 2019 Erkan Göksu, “Türkler Kuşatma Araç-Gereçleri Teknolojisiyle Ne Zaman Tanıştı?”, ANTAKİYAT, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C II, S 1, s. 40-51.
Sıbt İbnül-Cevzi, Sıbt İbnül-Cevzi, Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân’da Selçuklular, Türkçe çev. Ali Sevim, Ankara 2011.
İbnü’l-Cevzî, İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem’de Selçuklular, çev. Ali Sevim, Ankara 2014.
İbnü’l-Adîm, İbnü’l-Adîm, Bugyetü’t-taleb fî târihi Haleb (Seçmeler), Türkçe çev. Ali Sevim, Biyografilerle Selçuklular Tarihi, Ankara 1982.
İbnü’l-İbrî, İbnü’l-İbrî, Abû’l-Farac Tarihi, İngilizceden Türkçe çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara 1987, I-II.
İbn Bîbî, İbn Bîbî, el-Evâmirü’l-Alâiyye fi’l-Ümûru’l-Alâiyye, tash. Necati Lügal, Adnan Sadık Erzi, Ankara 1958.
İbn Bîbî, İbn Bîbî, el-Evâmirü’l‘Alâ’iye fi’l-Umûri’l-‘Alâ’iye (Selçuknâme), Türkçe çev. Mürsel Öztürk, Ankara 1996, C I-II.
İbn Bîbî, İbn Bîbî, el-Evâmirü’l‘Alâ’iye fi’l-Umûri’l-‘Alâ’iye (Selçuknâme), Türkçe çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2014, C I-II.
İbn Bîbî 1941 İbn Bîbî, Anadolu Selçukî Tarihi İbn Bibi’nin Farsça Muhtasar Selçuknâmesinden, çev. M. Nuri, Gencosman, Ankara 1941,
İbnü’l-Esîr, İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut 1987, C VIII.
İbnü’l-esîr, 1991 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, Türkçe çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul 1991, C X.
Kesik 2006 Muharrem Kesik, “Antalya’ya Yapılan İlk Akınlar ve Şehrin Selçuklu Hakimiyetine Girmesi”, Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu Aralık 2003, Antalya, s.1-18.
Kesik, 2017 Muharrem Kesik, At Üstünde Selçuklular, İstanbul.
Köymen 1976 M. Altay Köymen, Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul.
Köymen, 1986 M. Altay Köymen, Alparslan ve Zamanı II, Ankara.
Kuşçu 2013 Ayşe Dudu Kuşçu, Eyyûbî Devleti Teşkilatı, Ankara 2013.
Merçil 2011 Erdoğan Merçil, Selçuklularda Saraylar ve Saray Teşkilat, İstanbul.
Merçil, 2014 Erdoğan Merçil, Afganistan ve Hindistan’da bir Türk Devleti: Gazneliler (Siyaset, Teşkilat, Kültür), İstanbul.
Nesevî, Nesevî, Muhammed b. Ahmed, Siretü’s-Sultân Celâliddîn Mengübertî, nşr. Muhammed Alî Nâsıh, Tahran 1344.
Nizâmülmülk, Nizâmülmülk, Siyâsetnâme, nşr. Muhammed Kazvînî, Tahran 1344.
Lügal 1943 Sadre‘d-Dîn Ebu’l-Hasan Ali b. Nâsır el-Huseynî, Ahbâru‟d-devleti‟s-Selcûkiye, Türkçe çev. Necati Lügal, Ankara 1943.
Onar, 2002 Mustafa Onar, Kuruluşundan Kurtuluşuna Bağlantıları ile Saimbeyli, Adana 2002.
Ögel,1984 Bahaeddin Ögel, İslamiyetten önce Türk Kültür Tarihi, Ankara.
Özaydın 1990 Abdülkerim Özaydın, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (1105-1118), Ankara.
Özaydın 2001 Abdülkerim Özaydın, Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi (485-498/1092-1104), İstanbul.
Öztürk 2019 M. Öztürk, Irak Selçuklu Devleti Atabegleri, İstanbul.
Palabıyık 2002 Hanifi Palabıyık, Valilikten İmparatorluğa Gazneliler: Saray ve Devlet Teşkilatı, Ankara.
Peacock 2016 A.C.S.Peacock, Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu, çevr. Zeynep Rona, İstanbul.
Râvendî Râvendî, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-sürûr,Türkçe çev. Ahmed Ateş, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-sürûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alameti), Ankara 1999, C I-II.
Reşîdüdddîn Fazlullah Reşîdüdddîn Fazlullah Câmiü’t-Tevârîh (Zikr-i Târîh-i Âli Selçûk), çev. ve notlar: Erkan Göksu - H. Hüseyin Güneş, İstanbul 2010.
Sallabî, Sallabî, Muhammed, Selçuklular, Türkçe çev. Şerafettin Şenaslan, Necmeddin Salihoğlu, İstanbul 2018.
Sümer 2002 Faruk Sümer, “Kutalmış”, DİA, XXVI, s. 480-481.
Şakiroğlu 1992 H. Mahmut Şakiroğlu, “Barut”, DİA, V, s. 92-94.
Texier 2002 Charles Texier, Küçük Asya, Türkçe çev. Ali Suat, Ankara, C III.
Turan 1997, Şerafettin Turan, “Emîr-i Silâh”, DİA, XV, 191.
Turan 2009 Şerafettin Turan, “Silâhdar”, DİA, XXXVII, 191-193.
Turan 1958 Osman Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, Ankara.
Turan 1969 Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul
Urfalı Mateos Urfalı Mateos, Vekayinâme, Türkçe çev. Hrant D. Andreasyan, Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’in Zeyli (1136-1162), Ankara 2002.
Usta 2019 Aydın Usta, “Sâlâr”, DİA, Zeyl II, s. 456-457.
Uyumaz 2002 Emine Uyumaz, Sultan I. Alâeddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Tarihi (1220-1237) Türkler, C VI, Ankara.
Uzunçarşılı 1988 İ. Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Müesseselerine Medhal, Ankara.
Zahîrüddîn-i Nîsâbûrî Zahîrüddîn-i Nîsâbûrî Selçuk-Nâme, nşr. A. H. Morton, Cambridge 2004.