Osmanlı kronikleri ışığında Kaptan-ı Derya Halil Paşa'nın Akdeniz seferleri (1609-1623)

İnebahtı Muharebesi sonrasında Akdenizde cereyan eden savaşların doğasında bir değişim yaşanmış ve büyük donanma savaşlarının yerini korsan mücadeleleri almaya başlamıştır. XVI. yüzyılın sonlarından itibaren artan bu savaşlar XVII. yüzyılın ilk yarısında en üst seviyesine çıkmıştır. Osmanlı Devleti ve Garb Ocakları ile Malta, Toskana ve İspanyol korsanları arasındaki bu mücadeleler Doğu Akdenizin her köşesine yayılmış, artan saldırılar karşısında Osmanlı donanması gerek deniz trafiğini ve Müslüman hacıları korumak gerekse çeşitli yağma akınlarını önlemek adına yıllık düzenli seferler gerçekleştirmiştir. Belirli aralıklarla Kaptanıderyalık görevine getirilen Halil Paşa da söz konusu saldırıları önlemek ve bunlara karşılık vermek için oldukça başarılı faaliyetlerde bulunmuştur. Bu makalede Halil Paşanın 1609-1623 yılları arasında Hıristiyan korsanlara karşı Akdenizde giriştiği mücadeleler ve düzenlediği seferler Osmanlı kaynakları ışığında ele alınacaktır.

Mediterranean expeditions of kapudan-ı derya khalil pasha in the lights of ottoman chronicles (1609-1623)

After the naval battle of Lepanto the nature of the warfare in Mediterranean has transformed from great naval battles into war of corsairs. These wars that increased since the end of the 16th century had reached its peak in the first half of the 17th century. The struggles between the Ottoman Empire and the Malta, Tuscan and Spanish corsairs had spread to all over the Eastern Mediterranean. Ottoman administration, in the face of increasing attacks of the enemies, had started to organize annual expeditions regularly in order to secure both the sea traffic and Muslim pilgrims and also prevent the sea raids. Khalil Pasha, who has been appointed Kapudan Pasha periodically, has successfully prevented these raids and organized wide ranging expeditions. In this paper, the struggles and naval activities of Khalil Pasha against the Christian orders and corsairs between 1609 and 1623 will be examined on the base of Ottoman chronicles.

PDF

___

a. Arşiv Belgeleri BOA. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) DVN.MHM. (Bâb-ı Âsafî Mühimme Defterleri) 937 MD (Mühimme Defterleri) 78, 79 KK (Kamil Kepeci) 71 b. Kaynak Eserler Alberti Tommaso Alberti, Viaggio a Costantinopoli di Tommaso Alberti (1609-1621), Haz. Alberto Bacchi della Lega, Bologna 1889.
Evliya Çelebi Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, I. Kitap, Haz. Yücel Dağlı, Y.K. Yay., İstanbul 1996. Gazânâme Gazânâme-i Halîl Paşa 1595-1623 (Tahlil ve Metin), Haz. Meltem Aydın, Marmara Üni. TAE. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2010.
Hasan Bey-zâde Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Târîhi, Metin ve İndeks (1003-1045/1595-1635), Haz. Ş. Nezihi Aykut, C. III, Ankara 2004.
Kara Çelebi-zâde Kara Çelebi-zâde Abdülaziz, Ravzatül- Ebrâr, t.y. Kâtib Çelebi(a) Kâtib Çelebi, Fezleke, Tahlil ve Metin, Haz. Zeynep Aycibin, Mimar Sinan Üni. SBE. Ortaçağ ABD Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2007.
Kâtib Çelebi(b) Kâtib Çelebi, Tuhfetül-Kibâr fî Esfâril-Bihâr (Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Armağan), Haz. İdris Bostan, Ankara 2008.
Mariti Giovanni Mariti, Istoria di Faccardino Grand-Emir dei Drusi, Livorno 1787.
Mehmed b. Mehmed Mehmed b. Mehmed er-Rûmî (Edirneli)nin Nuhbetüt-Tevârih vel-Ahbârı ve Târîh-i Âl-i Osmanı (Metin-Tahliller), Haz. Abdurrahman Sağırlı, İstanbul Üni. SBE. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.
Mehmed Süreyya Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C. IV, Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996. Mustafa Sâfî Mustafa Sâfînin Zübdetüt-Tevârîhi, Haz. İbrahim Hakkı Çuhadar, C. II, Ankara 2003.
Nâimâ Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Naîmâ (Ravzatül-Hüseyn fî Hulasâti Ahbâril-Hâfikayn), Haz. Mehmet İpşirli, C. II, Ankara 2007.
Pîrî Reis Pîrî Reis, Kitâb-ı Bahriye, The Walters Art Museum Nüshası, Baltimore. Şemdânîzâde Şemdânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendinin Mürit-Tevârih Adlı Eserinin (180b-345a) Tahlil ve Tenkidi Metni, Haz. Mustafa Öksüz, Mimar Sinan G.S. Üni. SBE. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009.
Tahâzade Tahâzade Ömer Faruk bin Mehmed Murad, Tarih-i Ebul- Faruk, C. IV, Dersaadet 1328.
Topçular Kâtibi Topçular Kâtibi Abdülkâdir (Kadrî) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlîl), Haz. Ziya Yılmazer, C. I, Ankara 2003. c. Araştırma-İncelemeler Acıpınar 2012 Mikail Acıpınar, Tommaso Albertinin İstanbul ve Balkanlara Seyahati (1609-1621), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII/2, 341-354.
Alçı 2002 Güneş Alçı, Üsküdarda Kayserili Halil Paşa Türbesi ve Bağlı Birimler, Vakıf Restorasyon Yıllığı, 2002/4, 74-88. Arı 1999 Bülent Arı, İlk Osmanlı-Hollanda Münasebetleri, Osmanlı, C. I, Ed. Güler Eren, Ankara, 493-501.
Bausani 1990 Alessandro Bausani, LItalia nel Kitab-i Bahriyye di Piri Reis, a cura di Leonardo Capezzone, in Eurasiatica (Quaderni del Dipartimento di Studi Eurasiatici), Venezia, 9-75.
Bilgili 2004 Ali Sinan Bilgili, Osmanlı Tarih Yazarlarına Göre Sultan I. Ahmed Devri Deniz Muharebeleri (1603-1617), Atatürk Üni. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 26, Erzurum, 235- 246. Bostan 2009 İdris Bostan, Adriyatikte Korsanlık Osmanlılar, Uskoklar, Venedikliler 1575-1620, İstanbul.
Carali 1938 P. Paolo Carali, Fakhr ad-Dîn II: Principe del Libano e la corte di Toscana 1605-1635, Vol. II, Roma. Çoşkun 1958 Turhan Çoşkun, Kapudan-ı Derya ve Sadrazam Halil Paşa: (1560- 1629) Hayatı ve Siyasî Faaliyeti, İ.Ü. Ed. Fak. Tarih Bölümü Mezuniyet Tezi, İstanbul.
Danişmend 1961 İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. III, İstanbul. De Groot 1978 A. H. De Groot, The Otoman Empire and the Dutch Republic: A History of the Earliest Diplomatic Relations, 1610-1630, Leiden/İstanbul.
De Groot 1981 A. H. De Groot, Khalil Pasha, A 17th Century Ottoman Statesman (D. 1629) According to his Correspondence Remaining in the Netherlands State Archives of the Netherlands at the Hague, VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara, S.0000000.
De Groot 1997 A. H. De Groot, Halil Paşa, Kayserili, TDV İA., C. XV, İstanbul, 324-326.
Gemignani 1996 Marco Gemignani, Il cavaliere Iacopo Inghirami al servizio dei Granduchi di Toscana, Pisa. Hammer 1996 Joseph Von Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, 8. Kitap, Üçdal Neşriyat, İstanbul. İlgürel 1989 Mücteba İlgürel, Ahmed I, TDV İA., C. II, İstanbul, 30-33.
Mangio 2001 Carlo Mangio, Alcune considerazioni sulla politica Mediterranea di Cosimo II e di Ferdinando II, Atti del convegno LOrdine di Santo Stefano e il Mare (Pisa, 11-12 maggio 2001), Pisa, 113-128.
Oral 2008 Özgür Oral, Üsküdarda Medfun Kaptan Paşalar, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V, 1-5 Kasım 2007, Ed. Coşkun Yılmaz, C. II, İstanbul, 467-476.
Ostapchuk 1990 Victor Ostapchuk, An Ottoman Gazânâme on Halil Paas Naval Campaign against the Cossacks (1621), Harvard Ukrainian Studies, Vol. XIV, Number ¾ (December), 482-521.
Ostapchuk 2009 Victor Ostapchuk, XVI. ve XVII. Yüzyıl Kazak Deniz Akınları Karşısında Osmanlı Karadenizi, Türk Denizcilik Tarihi, Ed. İ. Bostan - S. Özbaran, İstanbul, 241-253.
Özçelik 1998 İ. Hakkı Özçelik, Kayserili Devlet Adamı Halil Paşa (1560?- 1629), II. Kayseri Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri, 345-351. Serricchio 1987 Cristanziano Serricchio, Il sacco Turco di Manfredonia nel 1620 in una Relazione Inedita, Archivio Storico Pugliese, Fasc. I-IV (Gennaio-Dicembre), 197-255.
Şimşirgil 1995 Ahmet Şimşirgil, Kayserili Halil Paşa ve Gazânâmesi, Bir-Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, 195-207.
Şimşirgil 2005 Ahmet Şimşirgil, Aziz Mahmud Hüdayinin Müridi: Sadrazam Maraşlı Halil Paşa, Üsküdar Sempozyumu II (12-14 Mart 2004) Bildirileri, İstanbul, C. II, 581-587. Uzunçarşılı 1977 İ. Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. III/2, Ankara.