OSMANLI DEVLETİ'NİN SON ZAMANLARINDA BİR İLLETLE YÜZLEŞMEK: DEVLETİN RESMİ TUTUMU BAĞLAMINDA DÂÜ'L-KELB (KUDUZ HASTALIĞI)

Dâü'l-kelb, Osmanlı dünyasında kuduz hastalığı için kullanılan bir terimdir. Viral bir hastalık olan kuduz hem insanlar ve hem de hayvanlarda görülen bulaşıcı bir hastalıktır. Bu hastalık, kuduza yakalanan başta köpek olmak üzere, kurt, tilki, çakal, kedi gibi hayvanların insanları ısırması ya da ısırığa bağlı yaralanmayla bulaşır. Bu hastalığa karşı en etkili mücadele Pasteur'un 1885 yılında kuduz aşısını tüm dünyaya tanıtmasından sonra başlamıştır. Osmanlı devletinde bu hastalıkla mücadele kararlılıkla sürdürülmüş ve kuduz hastalığının tedavisi konusunda Avrupa'daki gelişmelere samimi bir ilgi gösterilmiştir. Aynı zamanda kuduz hastalığının daha yakından tanınması ve bu hastalığa karşı etkin bir mücadele sürdürülebilmesi için, Avrupa'ya araştırma heyetleri gönderilmiş, kuduz hastalığının tedavisi üzerine çok sayıda yayın yapılmış ve hastaneler açılmıştır. Devlet görevlileri kuduz hastası olanların tedavi süreçlerini baştan sona takip etmiş ve hastaların tedavileri için çoğu zaman maddi yardımlar da sağlamıştır. Osmanlı devleti, toplum sağlığını ve güvenliğini tehdit eden kuduz hastalığına karşı koruyucu önlemlerin uygulanmasında da büyük titizlik göstermiştir. Bu çalışma, Osmanlı devletinin son zamanlarında kuduz hastalığına yönelik devletin resmi ilgisi, toplumun tutumu, hastalığa karşı alınan önlem ve elde edilen sonuçlar üzerine bir takım değerlendirmelerde bulunmayı hedeflemektedir.

Confronting a disease in the late Ottoman State: Dâü'l-kelb (rabies disease) in the context of the state's official attitude

Confronting a disease in the late Ottoman State: Dâü'l-kelb (rabies disease) in the context of the state's official attitude Dâü'l-Kelb is a term used in the Ottoman world for rabies disease. Rabies is a viral disease, which is infectious disease seen in both humans and animals. This disease is transmitted with animals especially rabies dogs, such as wolf, fox, jackal, cat that bite or injure related to bite people. The most effective fight against this disease began after Pasteur introduced rabies vaccine to the whole world in 1885. In the Ottoman state, the fight against this disease has been carried on with determination and sincere interest has been shown in the developments in Europe regarding the treatment of rabies. At the same time, research delegation have been sent to Europe and a number of publications have been published on the treatment of rabies, so that disease can be diagnosed more closely and an effective fight against it can be sustained and also hospitals were opened. The Ottoman state has shown great diligence in implementing preventive measures against rabies that threaten public health and safety. This study, aims to present some evaluations on the official interest of the state towards the rabies disease, the attitude of the society, the measures against the disease and the results obtained in the recent times of the Ottoman state.

PDF

___

1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Memurin Kalemi Babıali Evrak Odası Dâhiliye Mektubi Kalemi Dâhiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayât Müdüriyeti Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Kalemi Ekleri Dâhiliye Nezareti Mebâni-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Dâhiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Dâhiliye Emniyet-i Umumiye Levazım Kalemi Dâhiliye Nezareti Tahrirat Kalemi İradeler Dâhiliye Yıldız Mütenevvi Mâruzat Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Zabtiye Nezareti
2. Eski Türkçe Kaynaklar
Abdullah Cevdet 1909 Abdullah Cevdet, İstanbul'da Köpekler, Matbaa-yı İçtihad, İstanbul.
Abdullah Cevdet 1910 Abdullah Cevdet, "Köpekler", Tenkid, Sayı 4, İstanbul.
Ahmet Vefik 1888 Ahmet Vefik, Lehçe-i Osmani, İstanbul.
Aleksandr Zoeros Paşa 1900 Aleksandr Zoeros Paşa, Müessesat-ı Nafia-ı Hazret-i Padişahiden Daü'l-kelb Ameliyathanesi, Tahir Bey'in 40 Numaralı Matbaası, İstanbul.
Ali Seydi 1914 Ali Seydi, Resimli Kamus-ı Osmani, C.I-III, Matbaa-ı Kütüphane-i Cihan, İstanbul.
Es-Seyyid Hafız Mehmed 1872 Es-Seyyid Hafız Mehmed, Kavanin-i Cerrahin, İstanbul.
Hindoğlu 1838 Artin Hindoğlu, Hazine-i Lugat, Dictionnaire Turc- Français Antonie Noble de Sehmit Matbaası, Viyana.
Hüseyin Remzi 1887 Hüseyin Remzi, Lugat-ı Remzi, Cilt 1, İstanbul.
Hüseyin Remzi 1891 Hüseyin Remzi, Kuduz İlleti ve Tedavisi, Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye, İstanbul.
İbrahim Edhem Murad 1896 İbrahim Edhem Murad, Kuduz Hastalığı Üzerine Varaka-i İmtihaniyye, İstanbul.
Mahmud Rüşdü 1870 Mahmud Rüşdü, Kamus-ı Tıbbi, İmprimerie Orientale Victor Goupy, Paris.
Muallim Naci 1891 Muallim Naci, Lugat-ı Naci, İstanbul.
Nysten 1901 Pierre Hubert Nysten, Lûgat-ı Tıbbiye, Haz. Cemiyyet-i Tıbbıye-i Osmani, İstanbul.
Osman Macid 1911, Osman Macid, Kuduz (İlleti), Osmanlı Meziyet-i İktisadiye Matbaası, İstanbul.
Saçaklızade Mehmet 1887 Saçaklızade Mehmet, Köpekler, Çev. Mahrukizade Cafer, Matbaa-i Ebuzziya, İstanbul.
Sipahioğlu 1926 Sipahioğlu, "Kuduz Hastalığı Hakkında", İçtihat, 22/ 215, s. 4148-4152.
Şemseddin Sami 1901 Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki, İstanbul.
Tahirü'l Mevlevi 1914 Tahirü'l Mevlevi, Sahipsiz Köpekler, Sebilü'r-Reşad, C. XII, Sayı 290, İstanbul, s. 69- 70
Yağlıkcızade 1881 Yağlıkcızade Ahmed Rıfat, Lugat-ı Tarihiye ve Coğrafya, Cilt 6, Mahmut Bey Matb., İstanbul.
Zabıta-yı Sıhhiye 1911 Zabıta-yı Sıhhiye-i Hayvaniye Kanun-ı Muvakkati, Ticaret ve Ziraat Nezareti Umur-ı Baytariye Müdüriyeti Neşriyatından, İstanbul, 1911.
3. Araştırma ve İnceleme Eserleri
Amman 2015 Mehmet Tayfun Amman, "Miralay Doktor Hüseyin Remzi ve Ahlak-ı Hamidi", Son Dönem Osmanlı Ahlak Terbiyecileri ve Ahlak Terbiyesi, Ed. Faruk Bayraktar, İstanbul, s. 281-298.
Çavuş 2017 Remzi Çavuş, "II. Abdülhamit Döneminde Daü'l-kelb (Köpek Hastalığı- Kuduz) Tedavihanesi", Vakanüvis, 2/ 1, s. 46-61.
Çıkla 2003 Selçuk Çıkla, "Eleştiri Tarihimizde Tenkit Adını Taşıyan İlk Dergimiz: Tenkid", Hece- Eleştiri Özel Sayısı, 7/ 77-79, s.617- 621.
Demirel 2014 Harun Reşit Demirel, "Köpek ve Diğer Bazı Hayvanların Öldürülmesine Cevaz Veren Hadislerin Değerlendirilmesi", Mütefekkir- Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 1/ 1, Bahar, s. 67-102.
Devellioğlu 1990 Ferit Devellioğlu, Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat, 9. Baskı, Ankara.
Duranlı 2008 Muvaffak Duranlı, "Türk Topluluklarında Köpek ve Buğday Bağlantısını Ortaya Koyan Efsaneler", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli, 48, s. 175-184
Ergin 1995 Osman Nuri Ergin, Mecelle-i Umur-ı Belediye, Cilt 5, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay., No. 21, İstanbul.
Erol 2003 Nermin Erol, "Savaş Yıllarında Aşı ve Serum Üretimi", Toplum ve Hekim, Cilt 18, sayı 5, s. 379-383.
Erturhan 2009 Sabri Erturhan, "Hayvan Öldürme İle İlgili Fıkhi Hükümler", Bilimname, XVII, 2, s. 97-121.
Gölcü 2011 Berfin Melikoğlu Gölcü, "Osmanlı Devleti'nde Et Muayenesi İle İlgili Düzenlemeler", Vet Hekim Der Dergisi, 82/2, s.59-70.
Kandır 2014 Emine Hesna Kandır, "Sokakların Yuvasız Sakinleri", Ayrıntı Dergisi (Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi), Cilt 2, Sayı 21, s.7-14.
Karacaoğlu 2015 (1) Emre Karacaoğlu, "Kuduz Hastalığına Dair İlk Kitabımız: Kuduz İlleti ve Tedavisi", Türkiye Klinikleri, 23/ 3, s. 73-85.
Karacaoğlu 2015 (2) Emre Karacaoğlu, "Doktor Hüseyin Remzi Bey (Ö. 1896) Hayatı, Eserleri ve Bilimsel Bir Diyaloğu", Lokman Hekim Dergisi, 5 (2), s. 69-83.
Koşum 2015 Adnan Koşum, "İslam Hukukunda Hayvanların Yaşama Hakları Bağlamında Köpeklerin Öldürülmesi Sorunu", İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 26, s. 299-309.
Mutçalı 1995 Serdar Mutçalı, Arapça- Türkçe Sözlük, Dağarcık yay., İstanbul.
Pinguet 2009 Catherine Pinguet, İstanbul'un Köpekleri, Çev. Saadet Özen, YKY yay., İstanbul.
Sarı 2012 Nil Sarı, "Tıp", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 41, İstanbul, s. 101-111.
Ülman 2007 Yeşim Işıl Ülman, "Türkiye'de 19. ve 20. Yüzyıllarda Tıp Tarihinin Ana Hatları", Tıp Tarihi ve Tıp Etigi Ders Kitabı, İ.Ü. Cerrahpasa Tıp Fakültesi 40. Yılda 40 Kitap Serisi, Üniv. Yay.no.4711, Fakülte yay.no.249, s. 175-186.
Yıldırım 1985 Nuran Yıldırım, "Tanzimat'tan Cumhuriyete Koruyucu Sağlık Uygulamaları", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul, s. 1320-1338.