İstanbul'da Ev İçi Hizmetlerinde İstihdâm Edilen Kuzeybatı Anadolulu Kız Çocuklarının Göç Ağları Üzerine Bir Değerlendirme (1845-1911)*

1845-1911 tarihleri arasında, ev içi hizmetlerinde istihdâm edilen Anadolulu kız çocuklarının Osmanlı başkenti İstanbul'a nasıl ulaştığı veya ulaştırıldığı sorusunu irdeleyen bu çalışma, kız çocuklarının İstanbul’a olan göçlerindeki dönüşüm ve devamlılıklara odaklanmaktadır. Makale, İstanbul ve çocukların yaygın olarak geldikleri Anadolu kent ve kasabalarının mahkeme kayıtlarına, devlet memurları arasındaki yazışmalara ve dönemin gazete ve dergilerine dayanmaktadır. İstanbul’a çalışmaya gelen taşralı kız çocuklarının sayısı, 19. yüzyıl boyunca artmış; bu artış kızların kente geliş mekanizmalarının çeşitlenmesine yol açmıştı. 1880’lere değin, Anadolulu kız çocuklarının ev içi hizmetlerinde çalışmak üzere İstanbul’a gelişlerinde, hemşehri ve akraba ağları hâkim olurken; bu hareketlilik giderek aracıların aktif rol oynamaya başladığı dinamik bir sektöre dönüşmüştü. 19. yüzyıldaki Osmanlı merkezileşme politikaları, taşradaki devlet görevlilerinin sayısında önemli bir artışa sebep olurken kız çocuklarının hareketliliğini de derinden etkilemişti.

Anahtar Kelimeler:

Ev İçi Hizmetleri, Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul, Göç Kalıpları

Some Remarks on the Migration Networks of Northwestern Anatolian Girls Employed in Domestic Services in Istanbul (1845-1911)

Delving into the question of how girls from Anatolia made their way to the Ottoman capital Istanbul for employment in domestic services during the 1845-1911 periods, this study focuses on the transformations and continuities in their migration patterns. In addition to official correspondences and newspapers of the late Ottoman period, the study draws upon the records compiled from the courts of the Ottoman capital. Beside the Istanbul court records, other registers used in study were retrieved from Anatolian districts that sent large numbers of migrants to Istanbul. The number of girls moving to Istanbul for domestic work witnessed a constant rise throughout the 19th century, which in turn resulted in a diversification of the migration patterns in question. Up until the 1880s the informal networks based on kin and countrymen played a decisive role in the transfer of girls to Istanbul. Yet, the mobility of these girls later gradually evolved into a dynamic sector in which middlemen came to take an active part. The centralization policies of the nineteenth-century Ottoman state brought about a remarkable growth in the number of civil servants in the provinces who also shaped the nature of girls’ labor mobility.

PDF

___

1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Müteferrik Evrak A.MKT. MHM Sadâret Mektubî Mühimme Kalemi Evrakı 2/19. DH. EUM. KADL Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Kısm-ı Adli Kalemi Evrakı 01/39. DH. MKT Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi Evrakı 1018/43, 1417/14. DH. MUİ Dâhiliye Muhaberat-ı Umumiye İdâresi Evrakı 41-2/20. İ.MVL İrâde Meclis-i Vâlâ 78/1519, 79/1545. ZB Zabtiye Nezâreti Evrakı 490/101, 495/107. Şer'iyye Sicilleri GŞS Gerede Şer'iyye Sicilleri 1323, 1324. KŞS Kastamonu Şer'iyye Sicilleri 138, 139, 140, 142, 144. OŞS Ordu Şer'iyye Sicilleri 1476. SŞS Safranbolu Şer'iyye Sicilleri 2147, 2150, 2152, 2153, 2154, 2155, 2156/1.
2. İstanbul Müftülüğü Şer'iyye Sicilleri Arşivi AŞS Ahi Çelebi Şer'iyye Sicilleri 425, 426, 427, 433, 450, 451, 452, 453, 454, 465, 466, 467, 510. DŞS Davudpaşa Şer'iyye Sicilleri 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127,128, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 146, 147, 148, 149, 150, 151,152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177. MŞS Mahmudpaşa Şer'iyye Sicilleri 62, 63, 68, 87, 122, 123, 134, 136, 137, 138, 182. ÜŞS Üsküdar Şer'iyye Sicilleri 605, 609, 684, 712, 713.