DEMOKRAT PARTİ’NİN İLK KADIN MİLLETVEKİLİ: HATİCE NAZLI TLABAR (1913-1971)

Bugün ismini pek az hatırladığımız ya da hiç duymadığımız Nazlı Tlabar ya da kendi soyadı ve ilk adı ile birlikte Hatice Nazlı Moran, üç dönem (9, 10, 11) İstanbul milletvekili olarak 1950’ler Türkiye’sinin önde gelen kadın siyasi figürlerinden birisi olmuştur. Anne tarafından Osmanlı Devleti’nin son sadrazamı Ahmet Tevfik Paşa’nın, baba tarafından da Dâhiliye Vekili Memduh Paşa’nın torunu olarak "mühim" bir aileden gelen Tlabar'ın siyasi etkisi ve tanınırlığı 1950'lerde ailesini aşmıştır. Almanya’da Felsefe eğitimi sonrasında serbest gazetecilik yapan Nazlı Tlabar’ın siyasi hayatı DP’nin kuruluşu ile başlamıştır. 1946-1950 arasında DP teşkilatında çeşitli görevlerde bulunmuştur. 14 Mayıs 1950 seçimlerinde İstanbul milletvekili olarak TBMM’ye girmiştir. Birkaç dil bilmesi, parlamento hayatında, birçok uluslararası toplantıda Türkiye’yi başarıyla temsil etmesini sağlayarak hem uluslararası camiada hem de yurtiçinde tanınırlığının ve etkisinin arttırmasını sağlamıştır. Parlamentoda kadın hakları çalışmalarında en önde yer alan Nazlı Tlabar, 1954-1960 arasında milletvekilliği ile birlikte Türk Kadınlar Birliği Başkanlığını da yapmıştır. Nazlı Tlabar, 27 Mayıs 1960 Askeri Müdahalesi ertesinde diğer bütün DP’liler gibi tutuklanarak Yassıada’da yargılanmıştır. Mahkûmiyet sonrasında siyasete devam etmemiş, kısa bir süre sonra da hastalanarak 1971’de vefat etmiştir. Bu çalışmanın amacı, 1950’li yılların Türk siyasetinde etkin bir kadın figür olarak görülen H. Nazlı Tlabar’ın hayatını, siyaset öncesi ve sonrası çalışmalarını ve bunların etkilerini ortaya çıkararak unutulmuş bir kadın siyasetçiyi hatırlamak ve hatırlatmaktır. Çalışmanın kaynakçasını basın taraması, Demokrat Parti dönemi temel kaynak eserleri, Başkanlık Cumhuriyet Arşivi ve en önemlisi oğlu Ömer Tlabar ile yapılan görüşmeler oluşturmaktadır.

An Important Female Figure in Politics During the Democrat Party Period: Hatice Nazlı Tlabar (1913-1971)

Nazlı Tlabar or with her maiden name Hatice Nazlı Moran, whose name we hardly remember today or never heard of before, is one of the leading political figures of 1950s during the Democrat Party years. She served as an Istanbul deputy for three periods (9th, 10th, 11th). She was a part of very influential family and was the grandchildren of the last grand vizier of the Ottoman State Ahmet Tevfik Pasha from her mother’s side, and the Interior Minister Memduh Pasha from her father’s side, but her political impact and activities exceeded her family’s especially during 1950s. The political life of Nazlı Tlabar, who worked as a freelance journalist after her philosophy education in Germany, began with the foundation of the Democrat Party. She held various positions in the DP administration between the years of 1946 and 1950. She was chosen as deputy for Istanbul in the 14 May 1950 elections. During her life in the parliament, her knowledge of several languages allowed her to successfully represent Turkey for many international events and this made her gain recognition and increase her influence both in international community and in the homeland. Nazlı Tlabar, who was at the forefront of organizations about women's rights in the parliament, was also the president of the Turkish Women's Union between the years of 1954 and 1960. Nazlı Tlabar was arrested, like all the other DP members, after the coup d'état which took place on May 27, 1960 and put on the trial in Yassıada. She ended her political life after her conviction and got sick shortly afterwards and passed away in 1971. The purpose of this study is to remember and commemorate a forgotten woman deputy who was seen as an influential political figure in the political life of Turkey by presenting the life of H. Nazlı Tlabar, her works before and after her career in politics and their influence. The bibliography of the study consists of press research, literary words in the Democrat Party period, Turkish Presidency State Archives of the Republic of Turkey, and most importantly the interviews with his son Ömer Tlabar.

PDF

___

Ağaoğlu 1972 Samet Ağaoğlu, Marmara'da Bir Ada, İpin Gölgesindeki Günler, Baha Matbaası, İstanbul.
Ağaoğlu 2011 Samet Ağaoğlu, Arkadaşım Menderes, Rek-Tur Kitap Servisi, İstanbul.
Ağaoğlu 2013 Samet Ağaoğlu, Yassıada, Kayseri ve Toptaşı Cezaevi Günlükleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Arslan 2013 Zühtü Arslan, Türk Parlamento Tarihi, TBMM-XI.Dönem 1957-1960, c:3, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara.
Arzık 1960 Nimet Arzık, Menderes’i İpe Götürenler, Kurtuluş Matbaası, Ankara
Bayar 2018 Celal Bayar, Kayseri Cezaevi Günlüğü, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Binark 2010 İsmet Binark, Türk Parlamento Tarihi, XI.Dönem 1957-1960, TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, c:I, Ankara.
Burçak 1976 Rıfkı Salim Burçak, Yassıada ve Öncesi, Çam Matbaası, Ankara.
Dilligil 1966 Turhan Dilligil, Allahsız Gardiyan, Adalet Yayınları, Ankara.
Erer 1963a Tekin Erer, Türkiye’de Parti Kavgaları, Ticaret Postası Matbaası, İstanbul.
Erer 1963b Tekin Erer, On Yılın Mücadelesi, Ticaret Postası Matbaası, İstanbul.
Erer 1965 Tekin Erer, Yassıada ve Sonrası, I-II, Rek-Tur Kitap Servisi, İstanbul.
Faik 1967 Bedii Faik, İhtilalciler Arasında Bir Gazeteci, Dünya Yayınları, İstanbul.
Güveloğlu 2018 Gülşah Kurt Güveloğlu, Demokrat Partinin Kadın Milletvekilleri, Kriter Yayınları, İstanbul.
Karpat 2012 Kemal Karpat, Kısa Türkiye Tarihi, 1800-2012, Timaş Yayınları, İstanbul.
Ilıcak 2010 Nazlı Ilıcak, 50.Yılında 27 Mayıs Yargılanıyor, Doğan Kitap, İstanbul.
İleri 2003 Tevfik İleri, Yassıada ve Kayseri Günlükleri, Yayına Hazırlayan: Cahide İleri Aksoy, Ötüken Neşriyat, Erer İstanbul.
Okday 2007 Şefik Okday, Büyükbabam Son Sadrazam Ahmet Tevfik Paşa, İstanbul.
Oktay 2013 H.Emre Oktay, Türk Tarihinin Kayıp Yılları 27 Mayıs, Bu Bir İhtilal Değil Darbedir, İstanbul.
Öztürk 1998 Kazım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi, IX. Dönem 1950-1954, c:VII, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara.
Öztürk 2000 Kazım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi, X.Dönem 1954-1957, c:II, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara.
Pamuk 2012 Şevket Pamuk, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Perin 1990 Mithat Perin, Yassıada Faciası, 27 Mayıs Darbesinden İdamlara Kadar İşkence Altında Ezilenlerin Dramı, Dem Yayınları c:2, İstanbul, 1990
Perin 2011 Mithat Perin, Zindana Tıkılan İktidar, 27 Mayıs ve Yassıada Günleri, Doğan Kitap, İstanbul, 2011.
Persentili 2013 Nurşen Persentili, Türk Kadınlar Birliği 1923-2013, Doksan Yıllık Örgütlü Mücadele, Karınca Yayınları, Ankara.
Ulay 1968 Sıtkı Ulay, 27 Mayıs 1960 Harbiye Silah Başına! General Sıtkı Ulay’ın Hatıraları, Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi Yayınları, İstanbul.
Ülman 2013 Hilal Ülman, Kadınlar Koğuşu, Yassıada, Sinemis Yayınları, Ankara.
Turgut 2007 Hulusi, Yassıada’da Yaptırılmayan Savunmalar, Doğan Kitap, İstanbul.
Tuna 2018 Işıl Tuna, Yassıada’da Yargılanan Demokrat Parti Kadın Milletvekilleri, Libra Kitap, İstanbul,
Yassıada Zabıtları-V 2011 Anayasa Davası, cilt:1, 2, Hazırlayan: Emine Gürsoy Naskali, İstanbul.
Yücel 2006 M. Serhan Yücel, Türkiye’nin Siyasal Partileri(1859-2005), Alfa Yayınları, İstanbul.
Yücel 2001 M. Serhan Yücel, Demokrat Parti, Ülke Kitapları, İstanbul.
Yüksek Adalet Divanı Kararları 2007, İstanbul-Yassıada 14 Ekim 1960-15 Eylül 1961, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
Weiker 1967 Walter F. Weiker, Amerikalı Fransız Rus Gözüyle 1960 Türk İhtilali, Cem Yayınevi, İstanbul.
Aydın, Abdullah -Murat Yıldız, “1950-60 Döneminde Türkiye’de Kadın Hareketlerinin Niteliği Üzerine Bir Değerlendirme”, Yasama Dergisi, Dünya Kadınlar Günü Özel Sayısı-III, sayı:33, 2016, s.59.
“CHP’li Kadınların Çarşafa Dair Görüşü ”, Cumhuriyet, 17.4.1959.
“CHP Propagandası Yapan DP Mebusu: Nazlı Tlabar”, Yeni İstanbul, 20.4.1959.
Coşar, Ömer Sami, “Dün Yassıada’da – Üç Münevver Kadın”, Milliyet, 2.12.1960.
Çarşafın Kaldırılması İçin Bir Kanun Teklifi”, Dünya, 8.8.1954. “Çarşafla İlgili Kanun Teklifi Büyük Millet Meclisi’nde ”, Üsküdar Ekspres, 28.3.1956.
Çolak 2017a, Filiz, “Demokrat Parti Dönemi’nde TBMM’deki Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Faaliyetleri(1950-1960)”, Tarih Okulu Dergisi, Aralık 2017 Yıl:10, Sayı:XXXII, sy.115-158.
Çolak 2017b, Filiz, “27 Mayıs Askeri Müdahalesi ve TBMM’deki Kadın Vekiller”, 27 Mayıs 1960’dan 15 Temmuz 2016’ya Darbeler, Geçmişten Günümüze Darbe Olgusu ve Millet Egemenliği Kültürü Uluslararası Sempozyumu Bildirileri(26-28 Mayıs 2017), Aydın-2017, c:2, ADÜ Yayınları, c:2, s. 477-508. “Dış İşleri Bakanlığı Bütçesinin Müzakereleri”, Son Telgraf, 25.2.1951.
“Dullara Aylık Verilecek”, Vatan, 18.1.1954. Güveloğlu, Gülşah Kurt, "Demokrat Parti'nin Kadın Milletvekillerinden Nazlı Tlabar(1950-1960", Tarih ve Gelecek Dergisi, Ağustos 2016, c:2, sayı: 2, ss.3-35.
“Kadın Memurların Emekliliği”, Vatan, 12.5.1951. “Kadınlar Çarşaf ve İrtica İle Mücadele Ediyor”, Milliyet, 13.4.1959.
Köyden, Bilal, “N.Tlabar ve Arkadaşları”, Ordu Postası Gazetesi, 28.3.1956.
“Nazlı Tlabar Amerika’ya Davet Edildi”, Vatan, 11.9.1951.
“Nazlı Tlabar Amerika’da” Yeni İstanbul, 14.10.1951.
“Nazlı Tlabar Amerika’da”, Milliyet, 14.10.1951.
“Nazlı Tlabar’a Yönelen Gülünç ve Çirkin İftira”, Medeniyet, 20.4.1959.
“Kadınlar Birliği Çarşafla Mücadele İçin Faaliyete Geçti”, Cumhuriyet, 9.4.1959.
Tlabar, Nazlı, “Analar İçin”, Aksaray Sesi, 17.5.1955.
Türkkan, Reha Oğuz, “Amerika’da Büyük Alaka ve Sempati Uyandıran Hususi Elçilerimiz”, Cumhuriyet, 17.4.1952.
Yalman, Ahmet Emin, “Türkiye’nin İtibarı Var”, Vatan, 8.5.1957.
Yalman, Ahmet Emin, “Nazlı Tlabar’ın Başarısı”, Vatan, 4.5.1957.
Yalman, Ahmet Emin, “Kadınlar Birliği Anketi”, Vatan, 11.7.1954.
Çakır 1999 Gülizar Çakır, Türkiye’de Kadın Milletvekilleri, 1935-1999, İnönü Üniversitesi, SBE, Kamu Yönetimi Anabilimdalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
Dişbudak 2008 Müge Dişbudak, Türk Kadınlar Birliği, DEÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Şahin 2008 Ayşegül Akgül Şahin, Türkiye’de Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Çalışmaları(1935-2002), Niğde Üniversitesi, SBE, Sosyal Bilgiler Öğretim Programı bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Niğde.
Şahin 2010 Cemile Şahin, Türk Parlamentosunda Kadın Milletvekilleri (1935-2007), Atatürk Üniversitesi, SBE, Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi Erzurum.
Ömer Tlabar (1941 doğumlu, Nazlı Tlabar’ın oğlu. Ocak 2019’da İstanbul’da görüşülmüştür.)
Nazlı Tlabar’ın IX.Dönem TBMM Hal Tercümesi; https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d09/HT_1725_1_9.pdf 5.1.2021.
Nazlı Tlabar’ın IX.Dönem TBMM Hal Tercümesi; https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d09/HT_1725_1_9.pdf 5.1.2021.
Nazlı Tlabar’ın X.Dönem TBMM Seçim Mazbatası; https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d10/SM_1725_1_10.pdf, 5.1.2021.
Nazlı Tlabar’ın X.Dönem TBMM Hal Tercümesi; https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d10/HT_1725_1_10.pdf 5.1.2021.
Nazlı Tlabar’ın XI.Dönem seçim mazbatası, https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d11/SM_1725_1_11.pdf , 1.5.2021.