BÜYÜK SELÇUKLULAR DEVRİNDE BAĞDAD’DA FÜTÜVVET TEŞKİLÂTININ İHDASINA YÖNELİK BİR GİRİŞİM

Fütüvvet, yiğitlik, mertlik, cömertlik ve diğergâmlık gibi hususiyetler ile bir takım ahlakî vasıflarasahip fetâ veya fityân diye nitelendirilen gençlerin dünyasını temsil eder. Zamanla sûfîlikle kaynaşarak tasavvufî bir nitelik kazandı. Bu haliyle Ortaçağ İslâm dünyasının siyasî, sosyal, ekonomik, dinî ve ilmî hayatında önemli bir yer edindi. XI. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle de İslâmcoğrafyasının geniş bir bölümüne hâkim hale gelen Büyük Selçukluların himayesinde varlığınısürdürmeye devam etti. Büyük Selçuklular devrinde fütüvvet kültürü, hem fikrî-dinî ve içtimaîiktisadî cihetleriyle hem de edebî-yazınsal boyutuyla önemli gelişmeler yaşadı. Nitekim reisü’lfityân diye nitelendirilen âyan ve eşraf tabakasına mensup Hasan b. Said el-Menî‘î ve Ebü’lHasan el-İsferâyînî ile fütüvvete dair eserler kaleme alan el-Kuşeyrî ve Hâce Abdullah el-Ensarîbunun örneklerindendir. Öte yandan fırıncı İbn Resûlî ve kumaş satıcısı Abdülkadir el-Hâşimî’ninBağdad’daki fütüvvet yapılanmaları, bu zamanda fütüvvetin nasıl teşkilatlandığına dair önemlibilgiler sunmaktadır. Bu bağlamda çalışmamızda 473 (1081) yılındaki Bağdad hadisesi nokta-inazarında Büyük Selçukluların ilk dönmelerinde fütüvvet kültürü üzerinde durulacaktır.

An Attempt for the Establishing of the Futuwwa Organization in Great Seljuks Period in Baghdad

Futuwwa with corresponding to represents the world of young people who are characterized as fetā or fityān with certain qualities such as valour, bravery, generosity and altruism and some ethical qualities. In time, it merged with sufism and acquired a mystical character. On that sense, it was an important place in the political, social, economic, religious and scholarly life of the Middle Ages Islamic world. As of the second half of the 11th century, it continued to exist under the patronage of the Great Seljuks, who was dominated over the large part of the Islamic world. During the Great Seljuks period, the culture of futuwwa experienced significant developments both intellectual-religious and social-economic as well as literary. As a matter of fact, Rais alFityān Hasan b. Said al-Menī‘ī and Abu al-Hasan al-Isfarāyinī who members of the wealthy class with al-Qushayrī and Abdullah al-Ansarī, who wrote works on futuwwa, are examples of this. On the other hand, the baker Ibn Rasūlī and the cloth seller Abd al-Qadir al-Hashimī, in Baghdad, offer important information on how the futuwwa is organized at this time. This article will focus on the culture of futuwwa in the early periods of the Great Seljuks in the light of in the event of the year 473 (1081), in Baghdad.

PDF

___

Akpınar 2005 Ali Akpınar, “Fütüvvet Ruhunun Dinî Temelleri”, I. Ahi Evren-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler, I, Kırşehir, s. 43-61.
Arıkan 2010 Adem Arıkan, Büyük Selçuklular Döneminde Şîa, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Çağatay 1952 Neşet Çağatay, “Fütüvvet-Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, I, Ankara, s. 59-84.
el-Kuşeyrî 1980 Abdülkerim el-Kuşeyrî, Risâle-i Kuşeyrî, çev. Ali Arslan, İstanbul.
es-Safedî 2000 es-Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât, XX, thk. Ahmed el-ArnavutîTürkî Mustafa, Beyrut.
es-Sülemî 2015 Ebû Abdurrahman es-Sülemî, “Risâletü Melâmetiyye”, thk. Ebü’l-Ala‘ Afîfî, el-Melâmetiyye ve es-Sufîyye ve Ehl-i Fütüvve, Beyrut, s. 105-126.
es-Sülemî 1977 Ebû Abdurrahman es-Sülemî, Tasavvufta Fütüvvet, çev. Süleyman Ateş, Ankara.
ez-Zehebî 1993 ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a‘lâm, XXXI, XXXIII, XXXV, XIL, thk. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Beyrut.
Gölpınarlı 2011 Abdülbaki Gölpınarlı, İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı, İstanbul.
Gül 2002 Muammer Gül, “Ortaçağ İslâm Tarihinde Sosyal Sınıfların Tarihine Bir Bakış: Ahdas Hereketi”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, Balıkesir, s. 71-89.
İbn Asakîr 1998 İbn Asakîr, Târîhu medîneti Dımaşk, XIL, thk. Muhibbuddin Ebû Said Ömer b. Garame el-Amravî, Beyrut.
İbn Kesîr 1992 İbn Kesîr, İslâm Tarihi, el-Bidâye ve’n-nihâye, XII, çev. Mehmet Keskin, İstanbul.
İbnü’l-Cevzî 1992 İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-umem, XIIIXVII, thk. Muhammed Abdulkadir Atâ-Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut.
İbnü’l-Esîr 1989 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târîh tercümesi, IX çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul.
Köle 2015 Bekir Köle, “Tasavvuf Perspektifinde Fütüvvetin Anlam Boyutu”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43, Erzurum, s. 330-361.
Küçük 2000 Sezai Küçük, “Abdullah Ensârî el-Herevî’nin Tasavvufî Fütüvvet Risalesi: Kitabü’l-Fütüvvet”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II, Sakarya, s. 137-166.
Ocak 1996 Ahmet Ocak, “Fütüvvet, (Tarih)”, DİA, XIII, İstanbul, s. 261- 263.
Özaydın 1992 Abdülkerim Özaydın, “Berâsâ”, DİA, V, İstanbul, s. 471.
Özaydın 2013 Abdülkerim Özaydın, “Selçuklularda Reislik Müessesesi”, Prof Dr. Erdoğan Merçil’e Armağan, ed. E. Uyumaz-M. Kesik-A. Usta-C. Piyadeoğlu, İstanbul, s. 112-130.
Piyadeoğlu 2013 Cihan Piyadeoğlu, “Bağdad’ın Eğitim ve Sosyal Hayatında Bir Müderris: Ebû İshâk eş-Şîrâzî”, Prof Dr. Erdoğan Merçil’e Armağan, ed. E. Uyumaz-M. Kesik-A. Usta-C. Piyadeoğlu, İstanbul, s. 84-95.
Selvi 2016 Dilaver Selvi, “Fütüvvet ve Ahîlik Teşkilâtlarının Ahlâkî İlkelerinin Oluşmasında Tasavvufun Öncülüğü”, İhya Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi, II/1, s. 1-37.
Sıbt İbnü’l-Cevzî 2013 Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir‘atü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân, XVIIIXX, thk. Muhammed Enes el-Hasan-Kâmil Muhammed elHerrat, Dımaşk.
Şeker 2011 Mehmet Şeker, Türk-İslâm Medeniyetinde Ahîlik ve Fütüvvetnâmelerin Yeri, İstanbul.
Şeker ve Çakır 2014 Cengiz Şeker - Baki Çakır, “Fütüvvet Teşkilâtı, Melâmetiye Hareketi, Ahilik ve İktisadî Hayat”, Hece Dergisi, İslâm Medeniyeti Özel Sayısı, XVI/198-200, s. 201-213.
Taeschner1972 Franz Taeschner, “İslâm’da Fütüvvet Teşkilâtının Doğuşu Meselesi ve Tarihi Ana Çizgileri”, çev. Semahat Yüksel, Belleten, XXXVI/172, Ankara, s. 203-234.
Teaschner 1953 Franz Taeschner, “İslâm Ortaçağ’ında Futuvva (Fütüvvet Teşkilâtı)”, çev. Fikret Işıltan, İstanbul İktisat Fakültesi Mecmuası, XV/1-4, İstanbul, s. 3-32.
Uludağ 1996 Süleyman Uludağ, “Fütüvvet”, DİA, XIII, İstanbul, s. 259-261.
Keykâvus b. İskender 1321 Unsurü’l-Meâli Keykâvus b. İskender, Kâbûsnâme, nşr. Said Nefisî, Tahran 1320; Türkçe çev. Mercimek Ahmed, haz. Orhan Ş. Gökyay, İstanbul.
Yakut el-Hamevî 2007 Yakut el-Hamevî, Mu‘cemü’l-buldân, I, Beyrut.
Yüksel 2017 Muhammed Bahaeddin Yüksel, “Temel Dinamikleri Açısından Fütüvvet ve Ahiliğin Kur‘anî Referansları”, Tefsir Araştırmaları Dergisi, I/2, s. 270-311.