Osmanlı’da Vergi̇ İndi̇ri̇m Talepleri̇, Müzakere ve Uzlaşı (1648-1687)

Bu çalışmanın amacı, IV. Mehmed döneminde Osmanlı’da vergi indirim taleplerine karşı merkezin politikasını açığa çıkartmaktır. Bu maksatla Osmanlı Arşivindeki konuyla ilgili dilekçeler, arzlar ve bazı mali kayıtlar incelenmiştir. Başvuru sahiplerinin fakirlik, nüfusun azalması, kıtlık, pahalılık ve hatalı kayıt gibi gerekçeler öne sürerek indirim talebinde bulunduğu anlaşılmaktadır. Merkez, gelen başvurular hakkında mali kayıtları inceleyerek, başvurularda belirtilen hususları yerinde teftiş ettirerek ya da yeni tahrirler yaptırarak karar vermiştir. Çalışmada birkaç istisna dışında neredeyse tüm indirim taleplerinin tam ya da kısmen kabul edildiği tespit edilmiştir. İndirimlerin bir kısmının ise talep edilen indirim miktarının başkalarının üzerine yüklenmesi suretiyle gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

IV. Mehmed, yüksek vergi, avarız hanesi, cizye, dilekçe hakkı

Tax Deduction Requests, Negotiations, and Consensus in the Ottoman Empire (1648-1687)

The objective of this study is to reveal the governmental policy toward tax deduction demands in the Ottoman Empire during the reign of Mehmed IV. For this purpose, the study examines some relevant petitions, arzs [submissions], and financial records found in the Ottoman Archive. Applicants were found to request discounts on the grounds of poverty, depopulation, scarcity, expensiveness, and faulty registration. The government made decisions regarding incoming applications by examining financial records, conducting on-site inspections of the issues raised in the applications, or using the new tahrir [census]. The study found that, with a few exceptions, almost all requests for deductions were granted in full or in part. Some deductions were understood to have been provided by charging the amount of the requested reduction to others.

Keywords:

Mehmed IV, high tax, household tax, poll tax, right to petition,

PDF

___

Arşiv Kaynakları google scholar
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
Defterler google scholar
Bab-ı Defteri, Mevkufat Kalemi Defteri (D.MKF.d), 27487. google scholar
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), 1045, 1053, 1059, 1198, 1408, 1552, 3618, 5483, 6630, 8477, 14680, 14709, 14739, 14747, 15010, 15028, 15039, 15042, 15059, 15071, 15198, 15203, 15563, 15979, 18177. google scholar
Mühimme Defteri (A.DVNS.MHM), 97. google scholar
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.d), 8315; 9655, 9661. google scholar
Evraklar google scholar
Ali Emiri Tasnifi google scholar
Mehmed IV (AE.SMMD.IV), 1/103; 5/363; 16/1798; 17/1861; 21/2395; 21/2400; 22/2401; 22/2418; 22/2450; 22/2488; 22/2512; 23/2589; 25/2814; 25/2829; 25/2831; 26/2935; 28/3167; 30/3388; 34/3905; 37/4227; 37/4230; 39/4468; 40/4541; 40/4559; 41/4666; 42/4765; 44/4977; 44/5026; 67/7880; 77/9074; 83/9828; 83/9837; 83/9840; 89/10597; 90/10678; 90/10694; 92/10863; 92/10864; 93/11006; 94/11091; 98/11478; 102/11919; 102/11952; 103/12052. google scholar
Cevdet Tasnifi google scholar
Sıhhiye (C.SH), 25/1204. google scholar
İbnülemin Tasnifi google scholar
Dahiliye (İE.DH), 3/274; 3/276; 4/357; 5/423; 6/577. google scholar
Ensab (İE.ENB), 2/241. google scholar
Maliye (İE.ML), 5/356; 5/362; 5/369; 8/646; 8/645; 8/646; 8/647; 8/651; 10/858; 10/869; 10/885; 11/968; 11/973; 11/973; 15/1399; 15/1400; 20/1853; 21/1968; 26/2454; 67/6310; 67/6311. google scholar
Müstediyat (İE.MT), 1/71. google scholar Sıhhiye (İE.SH), 1/65; 2/134. google scholar
Şükr ü Şikâyet (İE.ŞKRT), 1/4; 1/45; 1/65; 2/115. google scholar
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e.), 321/45; 476/21; 522/1; 723/43; 723/68; 831/23; 1135/50. google scholar
Yabancı Arşivler, Bulgaristan Arşivi (YB.04.), 2/53; 2/92. google scholar
Ağdemir, Zeynep, Vergi, Sınıf ve İsyan: 16.-18. Yüzyıllarda İngiltere, Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Vergi İsyanları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2017. google scholar
Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celalî İsyanları, Barış, Ankara 1999. google scholar
Bacanlı, Yaprak, “Osmanlı Devleti’nde Vergi İsyanları”, Vergi Sorunları Dergisi, 391 (2021), s. 98-109. google scholar
Darling, Linda T., Gelir Artışı ve Kanuna Uygunluk Osmanlı İmparatorluğu’nda Vergi Toplanması ve Maliye Yönetimi 1560-1660, çev. Adnan Tonguç, Alfa Yay., İstanbul 2019. google scholar
Faroqhi, Suraiya, “Political Activity Among Ottoman Taxpayers and the Problem of Sultanic Legitimation”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 35 (1992), s. 1-39. google scholar
Genç, Mehmet, “İltizam”, DİA, XXII, s. 154-158. google scholar
Güçer, Lütfi, XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, Samet Matbaası, İstanbul 1964. google scholar
İlgürel, Mücteba, “Celâ-yı Vatan”, DİA, VII, s. 238-240. google scholar
İlkesiz Vergilere Tepkiler Vergi İsyanları, ed. Özgür Saraç - Gamze Yıldız Şeren, Efe Akademi Yayınları, İstanbul 2022. google scholar
İnalcık, Halil, “Military and Fiscal Transformatıon in the Ottoman Empıre, 1600-1700”, Archivum Ottomanicum, 6 (1980), s. 283-337. google scholar
İnalcık, Halil, “Cizye”, DİA, VIII, s. 45-48. google scholar
________, “Osmanlılarda Raiyyet Rüsûmu”, Belleten, XXIII/92 (1959), s. 575-610. google scholar
________, “Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hâl ve Arz-ı Mahzarlar”, Osmanlı Araştırmaları, VII-VIII (1988), s. 33-54. google scholar Kocaoğlu, Burak, Osmanlı Devleti’nde Cizye Vergisi, Berikan Yay., Ankara 2018. google scholar
Mumcu, Ahmet, Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı, Phoenix Yayınevi, Ankara 2007. google scholar
Polat, Süleyman, “Osmanlı Devleti’nde Nüzul Vergisinin Teşkili ve Gelişimi: XVI- XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Ekonomisini Nüzul Vergisi Üzerinden Değerlendirmek”, Belleten, LXXXII /295 (2018), s. 829862. google scholar
Sahillioğlu, Halil, “Avarız,” DİA, IV, s. 108, 109. google scholar
________, “Osmanlı Devrinde Ağırlaşan Vergilere Karşı Halkın Tepkileri I. Göç Bolu Subaşılık Aidatı”, Çele, 33 (1966), s. 9-12. google scholar
________, “Osmanlı Devrinde Ağırlaşan Vergilere Karşı Halkın Tepkileri II. Pazarlık (Bolu Subaşılık Maktuı, Devam)”, Çele, 35 (1966), s. 25-31. google scholar
Sarıyıldız, Gülden, Sokak Yazıcıları Osmanlılarda Arzuhaller ve Arzuhalciler, Derlem Yayınları, İstanbul 2010. google scholar
Tuğluca, Murat, “Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşlarında Bir Savaş Finansman Kaynağı Olarak Nefîr-i Âmm Bedeli (1688-1689)”, Osmanlı Araştırmaları, LXI (2023), s. 83-115. google scholar
________, 17. Yüzyıl Sonu Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi, TTK, Ankara 2020. google scholar
Unan, Fahri, İdeal Cemiyet İdeal Devlet İdeal Hükümdar -Kınalı-zâde Ali’nin Medine-i Fâzıla’sı-, Lotus Yayınevi, Ankara 2004. google scholar
Ursinus, Michael, “Doğal Afetler ve Tevzi: Sel, Dolu ve Fırtınalar Karşısında Oluşturulan, Klasik Çağ Sonrası Yerel Vergi Sistemleri”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, ed. Elizabeth Zachariadou, çev. G. Ç.
Güven, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2001, s. 287-296. google scholar