Kırım Savaşı Sırasında Doğu Karadeniz’de Eşkıyalık: Yüzbaşı Alphonse Belliot Hadisesi

Tarihin her döneminde, savaş zamanları ülke içinde güvenlik zafiyetinin ve pek çok kanunsuzluğun ortaya çıkmasına neden olmuştur. 1853’ün ortalarında Ruslarla yeni bir savaş söylentisi Kuzeydoğu Anadolu’da karışıklıkların başlamasına sebebiyet vermiş ve savaş süresince bu hareketler devam etmiştir. Savaşın koşullarından istifade ile güçlenen yerel eşkıya, TrabzonErzurum yolunda güvenliği tehdit ederek baskın, soygun ve cinayetler işlemeye başlamıştır. 1854’ün Eylül ayında eşkıyanın kurbanı ise bu yol ile İstanbul’a gitmek üzere Erzurum’dan hareket eden Anadolu Ordusu’nda görevli Fransız subay Alphonse Belliot’ydu. Belliot’nun Bayburt-Erzurum arasında yer alan Masat’ta öldürülmesinden sonra Erzurum Fransız konsolosu Challaye, yardımcısı Castagne ve Polonyalı Yüzbaşı Hosczowski’nin yürüteceği bir tahkikat ve takibat süreci başlatmıştır. Fransız arşiv belgelerinde detaylı bir şekilde kaydedilen bu tahkikat süreci yalnızca örneklerine az rastlanacak bir “eşkıya avı hikâyesi” ortaya koymaz, aynı zamanda bölgedeki eşkıyalığın kökenleri, bağlantıları ve etkileri hakkında da önemli ayrıntılar sergiler.

Anahtar Kelimeler:

Kırım Savaşı, Eşkıyalık, Fransız subay, Fransız konsolosluğu, Memioğlu Mahmud

Banditry in the Eastern Black Sea During the Crimean War: The Case of Captain Alphonse Belliot

In every period of history, times of war have led to the emergence of insecurity and much lawlessness throughout the land. In the middle of 1853, rumors of a new war with the Russians caused unrest in the Northeast Anatolia region, and this unrest remained throughout the war. The local bandits had become stronger by taking advantage of the conditions of the war and started committing raids, robberies, and murders while threatening safety on the Trabzon-Erzurum Road. In September 1854, Alphonse Belliot, a French officer in the Anatolian Army who’d set off from Erzurum to go to Istanbul by this road, fell victim to the bandits. After Belliot was murdered in Masat, which is located between Bayburt and Erzurum, the French Consul Challaye in Erzurum opened an investigation into the crime and had the investigation and prosecution conducted by his deputy Castagne and the Polish Captain Hosczowski. This investigation is detailed in French archival documents and not only reveals the rare story of a hunt for bandits, but also reveals important details about the origins, connections, and effects of banditry in the region.

Keywords:

Crimean War, Banditry, French Officer, French consulate, Memioğlu Mahmud,

PDF

___

Archives du ministere des Affaires etrangeres (AMAE) Dışişleri Bakanlığı Arşivi, (Fransa) google scholar Correspondances Politique et Consulaire: Erzeroum: Vol. 4 (1851-1859) google scholar Personnel, Dossier Individuel, 1re Serie: no. 841, “CHALLAYE Charles Alexandre de”; no.776, “CASTAGNE Gaspard
Auguste Louis”. google scholar Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN), Nantes Diplomatik Arşivi, (Fransa) google scholar
Archives des Postes Diplomatiques, (APD), Constantinople (Ambassade), Serie D: Erzeroum: Vol. 2 (18531859). google scholar
Trebizonde: Vol 7 (1853-1856). google scholar
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
İrade-i Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 272/10521; 396/17257. google scholar
Meclis-i Vâlâ (MVL), 588/25; 405/17590. google scholar
Cevdet Dâhiliye (C.DH), 225/11247. google scholar
Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD), 157/36; 183/17. google scholar
Sadaret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ: (A.MKT.MVL), 79/66. google scholar
Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO), 196/2. google scholar
Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi (HR.MKT), 73/57; 97/74; 98/19; 107/70. google scholar
Sadaret Âmedi Kalemi (A.AMD), 59/34. google scholar
Aksın, Ahmet-Emrah Maral, “II. Selim Döneminde Eşkıyalık Olayları ve Eşkıyalıkla Mücadele”, Doğu ve Batı Türklüğünün Ortak Tarihî Devirleri ve Münasebetleri, ed. Alaaddin Aköz vd, Palet Yayınları, Konya 2018, s. 309-326. google scholar
Allen, W.E.D-Paul Muratoff, Caucasian Battlefields: a History of the Wars on the Turco-Caucasian Border, 1828-1921, Cambridge University Press, Cambridge 1953. google scholar
Badem, Candan, Kırım Savaşı ve Osmanlılar, Çev. Eşref Bengi Özbilen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017. google scholar
Bayrak, Şaban, “XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda İspir’in İdari Statüsü ve Bazı Önemli Olaylar”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 24 ( 2008), s. 21-35. google scholar
De Challaye, Charles- Alexandre, Kırım Savaşı Öncesinde Osmanlı Ordusu Organizasyon ve Savaş Gücü, çev. Özgür Yılmaz, Kronik Yayınları, İstanbul 2018. google scholar
Erler, Mehmet Yavuz, “Trabzon Vilâyeti’nde Kanûn Kaçakları (1856-1869)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XIX/30 (1996), s. 69-98. google scholar
Ertaş, Mehmet Yaşar, “18. ve 19. Yüzyılda Osmanlı Taşrasında Yasadışılık: Yerel İdarecilerle Eşkıya İlişkileri”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, ed. Osman Köse, İlkadım Belediyesi, Samsun 2017, s. 179-189. google scholar
Faroqhi, Suraiya, “Krizler ve Değişim 1590-1699”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi google scholar 1600-1914, c. II, çev. Süphan Andıç, ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, Eren Yayınları, İstanbul 2004, s. 545-759. google scholar
İlgürel, Mücteba, “Osmanlılar’da Eşkıyalık Hareketleri”, DİA, c. XI, İstanbul 1995, s. 467-468. google scholar
Küçük, Cevdet, Tanzimat Devrinde Erzurum, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Sonçağ Tarihi Kürsüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1975. google scholar
Lesure, Michel, “La France et le Caucase a l’epoque de Chamil”, Cahiers du monde russe et sovietique, XIX/1-2 (1978), s. 5-65. google scholar
Özger, Yunus, XIX. Yüzyılda Bayburt (1830-1900), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi 2007. google scholar
________, XIX. Yüzyıl Bayburt (Sosyo-Ekonomik, İdari ve Demografik Yapı), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008. google scholar
Özkan, Fulya, “Gravediggers of the Modem State: Highway Robbers on the Trabzon-Bayezid Road, 1850s-1910s”, Journal of Persianate Studies, 7 (2014), s. 219-250. google scholar
________, A Road in Rebellion, A History on the Move: The Social History of the Trabzon-Bayezid Road and the Formation of the Modern State in the Late Ottoman World, Yayınlanmamış Doktora Tezi, State University of New York at Binghamton, Binghamton 2012. google scholar
Sandwith, Humphry, 1855 Kars Kuşatmasının Öyküsü, çev. Hamit Zafer Kars, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2017. google scholar ________, A Narrative of the Siege of Kars, John Murray, London 1856. google scholar
Şahin, Hasan, 1855 Erzurum Harekatı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1995. google scholar
Şimşek, Eyyub, “Kırım Savaşı’nın Trabzon Eyaleti’ne Toplumsal Etkileri”, History Studies, 5/5 (2013), s. 273-291. google scholar
Tozlu, Selahattin, Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1997. google scholar
________, “Trabzon-Erzurum-Tebriz Yolu (XIX. Yüzyılda Sosyal ve Ekonomik Bakımdan Bir İnceleme)”, Türkler, c. XIV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 481-492. google scholar
Uyar, Mesut, “The Ottoman Officer Corps and the Crimean War”, The Routledge Handbook of the Crimean War, ed. Candan Badem, Routledge, London 2021, s. 212-222. google scholar
________ -Edward J. Erickson, Osmanlı Askeri Tarihi, çev. Mesut Uyar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014. google scholar
Ürkmez, Naim, “Eşkıyalığın Engellenmesine Dair Sultan II. Abdülhamid’e Sunulan Bir Rapor”, ETÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/1 (2015), s. 31-64. google scholar
Yılmaz, Özgür, “Erzurum Fransız Konsolosu Challaye’nin Kırım Savaşı Döneminde Askerî İstihbarat Faaliyetleri (1853-1854)”, History Studies, 7/4 (2015), s. 157-174. google scholar
________, “Erzurum Yerel Tarihin Kaynağı Olarak Fransız Konsolosluk Arşivleri”, Mukaddime, 12/2 (2021), s. 268-306. google scholar
________, “Erzurum’da Fransız Konsolosluğu: Kuruluşu, Konsoloslar ve Faaliyetleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı Hâkimiyetinin 500. ve Kurtuluşun 100. Yılı Uluslararası Erzurum Sempozyumu, Bildriler, ed. M. Küçükuğurlu vd., Erzurum Teknik Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2018, s. 118-143. google scholar