Sudan’da Mehdilik hareketi (1881-1885)

19. yüzyılda Sudan’da ortaya çıkan Mehdi Hareketi İslam dünyasında, özellikle Doğu Afrika’da önemli etkiler bırakmıştır. Sıradan bir ailede dünya’ya gelen ve sonrasında dini edinimleriyle kendine has bir söylem geliştiren Muhammet Ahmet, kendisinin dahi beklemediği bir üne kavuşmuştur. İlk aşamada ortaya attığı dini söylemlerini siyasi söylemleri takip etmiş, Osmanlı idarecilerine karşı oluşturduğu muhalefetin başarılı sonuçları kendisinin Sudan’da tanınmasına neden olmuştur. Ardından İngiliz emperyalizmine karşı duruşuyla kendisine muhalif olan birçok kesimin desteğini alan Muhammet Ahmet, aldığı zaferlerin ardından tüm dünya tarafından tanınmıştır. Sonraki dönemlerde önemli akademik çalışmaların yapıldığı Sudan’daki Mehdi Hareketi, 1885-1898 tarihleri arasında Mehdi Devleti olarak bilenen yeni bir siyasi organizasyonun temellerini atmıştır. 20. yüzyıl boyunca Sudan’ın siyasi tarihinde Mehdi Hareketi’nin derin izlerini görmek mümkündür

Anahtar Kelimeler:

Sudan, Mısır, Mehdilik, Muhammet Ahmet, Cihat

THE MAHDIST MOVEMENT IN SUDAN (1881-1885)

In 19th Century Mahdi Movement which occured in Sudan made a significant effect on particularly East Africa. Muhammet Ahmet, who came to the world in an ordinary family and developed his own discourse through his religious acquisitions accomplished a reputation that he did not even expect. At the first stage, his religious expressions followed political expressions and the successful results of the opposition he created against the Ottoman ruler led him to be recognized in Sudan. Then, Muhammad Ahmet, who was supported by many people cause of his stance against British imperialism, was recognized by the whole world after his triumphs. The Mahdi Movement in Sudan, in which important academic studies were carried out in the following periods, laid the foundations of a new political organization known as the Mahdi State between 1885 and 1898. It is possible to see the deep traces of the Mahdi Movement in Sudan's political history during the 20th century. The manifesto of Muhammad Ahmet is undoubtedly a different field that theologians consider in detail. But this study aimed at explaining a brief biography of Muhammad Ahmad and the political and military struggle against the Ottoman and British forces between 1881 and 1885.

Keywords:

Sudan, Egypt, Mahdism, Muhammet Ahmet, Jihad.,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 118/10, 2 Cemaziyelahir 1315, (M. 29 Ekim 1897), 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı topraklarını içeren Ortadoğu haritasıdır.
Y.EE., 127/56.,26 Şevval 1308, (M. 4 Haziran 1891), Sudan’daki Mehdi Hareketi üzerine yazılmış 3 varak layihadır.
Yıldız Perakende Evrakı Arzuhâl ve Jurnaller (Y.PRK. AZJ), 9/6, 22 Teşrinievvel 1299, (M. 3 Kasım 1883), Muhammet Ahmet’in Şeyh Abdulnaci’ye gönderdiği mektubudur.
Yıldız Perakende Evrakı Mâbeyn Başkitâbeti (Y.PRK.BŞK.), 7/14, 15 Teşrinisani 1299, (M. 27 kasım 1883).
Yıldız Perakende Evrakı Yaverân ve Maiyyet-i Seniyye Erkân-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK. MYD), 3/7, 25 Muharrem 1301, (M. 26 Kasım 1883), Mehdi Hareketi nedeniyle Hicaz vilayetiyle yazışmaları içeren belgedir.
Yıldız Perakende Evrakı Meşîhat Dairesi Maruzâtı (Y.PRK. MŞ), 1/49, 11 Safer 1301, (M. 12 Aralık 1883), Mehdi Hareketi hakkında Arapça yazılan bir metnin Osmanlıcaya tercüme edilmiş şeklidir.
Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y PRK.TKM), 6/63, 17 Zilkade1300, (M. 19 Eylül 1883), Mısır El-Ahram Gazetesi’nde Mehdi güçlerinin Sudan üzerine tecavüzüne dair belgenin tercümesidir.
Y.PRK.TKM., 8/28, 1 Nisan 1301, (M. 13 Nisan 1885), Osmanlı Devleti’nin İngiltere ve Rusya ile olan ilişkileri ve Sudan’daki Mehdi Hareketi’ne dair telgraftır.
Y.PRK.TKM., 8/49, 26 Şevval 1302, (M. 8 Ağustos 1885). The Times Gazetesi’nde İngilizlerin Mısır ve Sudan üzerindeki politikalarını içeren Osmanlıca tercümedir.
Yıldız Perakende Evrakı Elçilik ve Şehbenderlik Maruzâtı (Y.PRK.EŞA), 4/6., 15 Rebiyülevvel 1315, (M. 14 Ocak 1884), Mehdilik Hareketi üzerine değerlendirmeleri içeren belgedir.
Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahrirâtı (Y.PRK. UM), 6/27, 30 teşrinievvel 1299, (M. 11 Kasım 1883), Hicaz vilayetinden Sadaret makamına gönderilen telgraf suretidir.
Y.PRK.UM., 13/37, 29 Eylül 1304, (M. 11 Ekim 1888), Mekke’den Yıldız Sarayına gönderilen telgrafın suretidir.
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), 175/104, 8 Teşrinisani 1299, (M. 20 Kasım 1883), Dahiliye nezaretinden Sadaret makamına gönderilen telgraftır.
Y.A.HUS., 176/95, 8 Şubat 1299, (M. 20 Şubat 1884), Hariciye nezaretine Londra sefaretinden gönderilen telgraftır.
Yıldız Perakende Evrakı Hariciye (Y.PRK.HR), 7/60, 6 Haziran 1300, (M. 18 Haziran 1884), Hariciye nezaretine ait belgenin suretidir.
Ebu Shouk, Ahmed İbrahim, “A Bibliography of the Mahdist in the Sudan”, Centrefor Middle Eastern Studies, Sudanic Africa, Vol. 10, 1999.
Holt, P.M., Daly, M. W., A History of the Sudan, Longman Group UK Limited, London, 1988.
Holt, P. M., The Mahdist State in the Sudan 1881-1898, Oxford At The Clarendon Press, London, 1958.
Holt, P. M., A Modern History of the Sudan, Ebenezer Baylisand Son, LTD, The Trinity Press, London, 1961.
Johnson, N., “Religious of the Sudanese Mahdiyah”, Duke Universty Press, Vol. 25, No. 2, 1978.
Kavas, A., “Sudan”, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (TDV), C. 37, İstanbul, 2009
Koçyiğit, Ö., From Sufi Movement to Statehood: The Mahdi Uprising in the Ottoman Sudan, 1881-1885, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, Ankara, 2014.
Metz, H. C., A Country Study: Sudan, Federal Research Division Library of Congress, 1991.
Murad, Hasan Qasim, the Mahdist Movement in the Sudan, “Islamic Studies”, Islamic Research Enstitute, International Islamic University, Vol. 17, No. 3, Islamabad, 1978, s. 167.
Nour, T. M., “İngilizlerin Sudan’da Türk Yönetimine Son Vermesi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, İstanbul, 2005, S. 8.
O’fahey, R. S., “Askıya Alınmış Sufilik Sudan Mehdisi”, (Çev. Kadir Gömbeyaz), Tassavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 24-2009/2.
Ofcansky, T. P., Sudan a Country Study (Edt. LaVerleBerry), Library of Congress Federal Research Division, 5. Baskı, 2015.
Orhonlu, C., Osmanlı Devleti’nin Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
Öz, M., “Muhammet Ahmet el-Mehdi”, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (TDV).
Özdağ, A., “Doğu Afrika’da İngiliz Emperyalizmi: İngiltere’nin Sudan’ı İşgali (1896- 1898)”, OTAM, (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi), S.42, Ankara, 2017.
Shibeika, M., British Policy in the Sudan (1882-1902), Oxford University Press, London, 1952.
Slatin, R., Fire and Sword in Sudan, Edward Arnold Co., London, 1935.
Reid, J. A., “Reminiscences of the Sudan Mahdi, Sheikh Mohammed Ahmed by His Personal Servant Mohammed El Mekki Ghuleib, Who Is Still Living in the Sudan”, “Journal of the Royal African Society”, Vol.35, No.138, Oxford Unıversity Press, 1936.
Theobald, A. B., The Mahdiya, Longman, Greenand Co, London, 1951.