Osmanlı İranı (I); Batı İran ve Azerbaycan Tarihi Hakkında Osmanlı Tahrir Kayıtları; Coğrafi ve İdari Taksimat

Öz Safevı devletinin Afgan istilaı neticesinde büyük bir kaosa düşmesi, Osmanlı devleti için İran üzerinde yeni fütuhat yollarının açılmasına imkan yaratmıştır. Osmanlı fetihleri neticesinde Revan, Nahcevan, Tebrız, Erdebil, Meraga, Kirmanşah, Hurrem-abad, Nihiivend ve Hemedan kısa sürede Osmanlı devletine bağlanmıştır. Bu bölgelerin nüfus tahriririn yapılması için emirler verilmiştir. Emirler doğrultusunda yapılan tahriratıın önemli bir kısmı günümüze ulaşmıştır ki, bu makalede tanıtım ve değerlendirmeye tabi tutulacak olan kayıtlar da bu tahrıratı kapsamaktadır. Defterler; Erdebil, Maku, Tebrız, Hoy, Kapan, Kara-Tağ, Meraga, Soğuk (Sovuk) Bulak, Erdelan, Kirmanşahiin, Luristan ve Hemedan sancak ve eyaletlerinin mufassal tapu tahrır kayıtlarını ihtiva etmektedir. XVIII. yüzyılda İran resmı kayıtlarının yetersiz kaldığı bir

___

BOA, Tapu Tahrir Defteri (TD),Of.645, 648,895,896,897,898, ,901,902,903,904,905,906,907,909,910,911,912,1066. BOA, BOA, 'Abdu'I-'AHi Kareng, tarıhi-yi şehristan-i Tebriz, Tebrız 1351/1972.

Asar-i bastanı-yi Azerbaycan, I, asar u ebniye-yi 'Aif Muhammed Sakf, Cografiya-yi tarıhi ve tarih-i Luristan, Tahran /1984. Anonim, Cografiya-yi Luristan

(PfşkCth u PoştkCth), neşr. Sikender Aman-İlahi Hurrem-abad(?)1370/1991. Anonim

Tezkiretu' l-mulCtk, neşr. Muhammed Debfr Siyakf, Tahran /1989. Barthoıd, V., Tezkire-yi cografiya-yi tarihf-yi İran, Farsça terc.

Hamza Serdadver, Tahran 1372/1993.

Baykara, Tuncer, Anadolu 'nun Tarihı Coğrafyasına Giriş, I, Anadolu'nun İdarı Taksimatı, Ankara 20002• Behrôz Hamaçı

Ferheng-i cograjiya-yi Azerbaycan-i Şarkı, (Menatik-i mohim-i cografiya'ı), Tahran 1370/1991. Cemal Turabı ebniye-yi tarihf-yi şehristanha-yi şehr, Mogan, Tebriz 2535/1976. Asar-i

Şarkı, Sazman-i ber-name ve budce, Merkez-i Amar-i Ferheng-i cografiya'i-yi Urumiyye, Sal-i , İntişarat-i Sazman-i Cografiya'f, cild XIII, Berg NJ 38-11, Tahran 1376/1997.

Ferheng-i cografiya'i-yi İran (AMdiha), II, Dstan-i Yekom (Şehristanha- yi Erak - Bender Pehlevi İntişarat-i Dii'ire-yi Cografiya'f-yi Reşt - Zencan Tevaliş - Fumenat Lahican), Sitad-i Erteş, Tahran 1328/1949. i1 i ii cogrôfiyô ı-yi İrôn (Abôdıhô)

IV, Ostôn-i 3 ve 4 Azerbôycôn, İntişadit-i Da'ire-yi CogrMiya'f-yi Sitad-i Erteş, Tahran 1330/1951. Ferheng-i cogrôfiyô'ı-yi

İlôm - Bıcôr - Tuysirkôn (Abôdıhô), V, Ostôn-i , Kurdistôn, Şôh-ôbôd (Şehristônhô-yi Kasr-i Sazman-i Cografiya'f-yi Kişver, Tahran 2535/1976. Şırın Kirmônşôh Melôyir Nihôvend Hemedôn), İntişarat-i

Ferheng-i cogrôfiyô'ı-yi İrôn (Abôdıhô), Behbehôn Hurrem-ôbôd yi Abôdôn Dil/ul Kişver, Tahran 2535/1976. Hurremşehr Şoster - Gulpôygôn)

İntişarat-i Sazman-i CogrMiya'f-yi Ferheng-i cogrôfiyô'ı-yi şehristônhô-yi kişver, (Şehristôn-i Hemedôn), Sazman-i CogrMiya'f, Tahran 1380/2001. Ferheng-i cogrilfiyô'ı-yi şehristônhil-yi kişver, (Şehristiln-i Urumiyye)

Sazman-i CogrMiya'f, Tahran 137912000. Ferheng-i dehhil-yi İrôn, Şinilsil'ı-yi 'umumı, Ostôn-i Hemedôn

Vezaret-i Cihad-i Sazendegf, Tahran 1369/1990.

Minorsky, Vladimir, Sazman-i idarf-yi hukumet-i Safevf ya tahkfkat ve havaşf ve ta'likat-i Ustad Mfnorsky ber-Tezkiretu'l-Muluk, Receb-niya, Tahran,1368/1989. Farsça terc. Mes'fid

Mfr EsedulUih Musevf-yi Maku'ı, Tarfh-i Maku, Tahran 1376/1997. Mırza Şukrullah Senendecf, Tuhfe-yi Nasirf (Tarfh u cografiya-yi

Muhammed Huseyn Papü-yi Yezdf, Ferheng-i abadfha ve mekanha-yi mezhebf-yi kişver, Meşhed 1368/1989.

Özcan, Selim, H. 1140(1127)Tarihli Tapu Tahrır Defterine Göre Tebrız Sancağı

Yüksek Lisans Tezi, Samsun 1994. Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Basılmamış

Pitcher, Donald Edgar, An Histarical Geography of the Attoman Empire. From earliest times to the end of the sixteenth century, Leiden 1972.

Röhrborn, Klaus-Michael, terc. K. Cihandan, Tahran 2537/1978.

Nizam-i eyalat der-dovre-yi Safe viyy e, Farsça Strange, G. Le, The Lands of the Eastem Caliphate, (ed. F. Sezgin, LG., vol. 85), Frankfurt 1993.

Yunus Mervarfd, Meraga (Ejraze-Rud), Tahran 1372/1993. Haritalar: Nakşe-yi rahnuma-yi Elburz-i Garbı (11300.000), Ostan-i

Erdebıl (11400.000), Ostan-i Zencan (1/300.000), Luristan)

Kuhha-yi Zagros (Ostan-i (1/300.000), Ostan-i Merkezı (1/300.000), Ostan-i Huzistan (1/300.000), Ostan- Kürdistan iizam(1/300.000), Gitaşinası, m. 144,241,203, (1/300.000), Ostan-i Hemedan , 193, 162, 182, 137,207.