Osmanlı Devleti’nde Modernleşme Girişimlerine Bir Örnek: Lisan Mektebi

Osmanlı modernleşmesinin önemli teşebbüslerinden biri de devlet memurlarının yabancı dil öğrenmeleri meselesidir. Osmanlı Devleti’nde tercümanlık gibi yabancı dil bilgisini gerektiren memuriyetler 1821’e kadar Fenerli Rum Beylere bırakılmış ve bu tarihten sonra da Müslümanlar bu göreve getirilmiştir. Tercüme Odası’nın 1860’lardan sonra Osmanlı idari teşkilatında yabancı dil öğretilen bir okul olma misyonunu yitirmesiyle Lisan Mektebi açılmıştır. Bu çalışmada, birçok defa açılıp kapatılan Lisan Mektebi’nin kuruluşu, ders programları ve öğretim kadrosu belgelere dayalı olarak incelenmiştir

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Lisan Mektebi, Eğitim

An Example to Modernisation Attempt in Ottoman State: Language School

One of the important attempts of the Ottoman Modernization is the problem of the state offical’s learning foreign languages. In Ottoman State pozitions requiring foreign language knowledge such as interpretership had been left to Phanariot Greeks until 1821, and after this date Muslim were appointed to these positions. Having The Translation Office lost its mission in Ottoman bureucracy as a school that teaches foreign languages after 1860’s, The Language School was opened. In this study foundation, curriculum, and faculty of the Language School, which was opened and closed several times, has been examined based on documentary materials

Keywords:

Ottoman, Language School, Education,

PDF

___

BOA, Ayniyât Defterleri, No: 1254, 1567,1568.
BOA, Mühimme Defteri, No: 241.
BOA, Nezaret Gelen-Giden Defterleri, No: 396.
BOA, Cevdet Maliye, No: 21602.
BOA, Hatt-ı Hümâyûn, No: 1374, 24621, 34965 A
BOA, İrade Dahiliye, No: 38078, 39585, 71685, 74216, 74643.
BOA, İrade Hariciye, No:18703, 20578, 21 S 1310/13 Eylül 1892.
BOA, İrade Meclis-i Vâlâ, 26127.
BOA, Sadaret Mektûbî Mühimme, No: 395/94, 431/100, 352/35, 385/70, 386/60, 419/25, 434/29.
BOA, Şura-yı Devlet, No: 209/55.
BOA, Yıldız Esas Evrakı, No: 14/90.
BOA, Yıldız Mabeyn Başkitâbeti, No: 28/93.
BOA, Yıldız Sadaret Resmi Maruzat, No: 6 Cemaziyelahir 1310/26 Aralık 1892.
BOA, Yıldız Adliye ve Mezahip Nezareti Maruzatı, No: 6/44.
Meclis-i Vâlâ azalığından ayrılma Nurullah Bey’in oğludur. Lisan Mektebi’nden sonra
Babıâli Tercüme Odası’na girdi. Behice Sultan’la evlendi. Şura-yı Devlet azası oldu. 20
Kasım 1888’de öldü. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî Osmanlı Ünlüleri, (yay. haz. Nuri
Akbayar), İstanbul 1996, c. 2, s. 597.
İstanbul doğumlu, Numune-i Terakki Mektebi’nde, Lisan Mektebi’nde okudu. Babıâli
Tercüme Kalemi’ne devam etti. Okullara mahsus olarak basılmış bazı eserleri, gazete ve dergilerde hikâye ve makaleleri vardır, Hüseyin Vassaf, Nevsâl-i Asr (1313), Cemaleddin Matbaası, İstanbul 1314, s. 208.
BOA, Yıldız Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği, 26/9, 14 M 1310/7 Ağustos , Sırrı Bey’in arzuhali.
Fransızca, İngilizce, Bulgarca bilen ve Lisan Mektebi mezunu olan Karakin Hasruyan
Efendi Ankara Vilayeti Tercümanlığı’na atandı, BOA, Dahiliye Nezareti, Muhaberât-ı
Umumiye İdaresi, 22-1/9, 20 Ağustos 1325/2 Eylül 1909.
Biyografisi için bkz. BOA, SA, No:93, s. 177’den nakleden Ali Çankaya, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara 1954, c. 1, 262-263.
Son Sadaret Müsteşarı ve Rical-i Mühimme-i Siyasiye’nin yazarı, Ergin, a.g.e., c. 2, s. 541
Ergin, a.g.e., c. 2, s. 541.
Telgraf Müdürü, Süheyl Ünver’in babası, Ergin, a.g.e., c. 2, s. 541.
Ergin, a.g.e., c. 2, s. 541.
Ergin, a.g.e., c. 2, s. 541.
Arşiv belgelerine dayalı bir biyografisi için bkz. Ahmet Uçar, “ Güney Afrika’da İlk Türk
Diplomat Mehmet Remzi Bey”, www.biyografi.net/kisiayrinti.asp.
BOA, Yıldız Adliye ve Mezahip Nezareti Maruzatı, 6/80.
BOA, Dahiliye Nezareti, Muhaberât-ı Umumiye İdaresi, No: 22-1/9.
BOA, Yıldız Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği, 26/9.
Düstûr, c. 4, Matba’a-i Osmaniye, Dersaadet 1302. 2. Eserler
Adıvar, Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Yay., İstanbul1970.
Akyıldız, Ali, Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836-1856), Eren Yay., İstanbul 1993.
Atar, Fahreddin, İslâm Adliye Teşkilatı, Ankara 1979.
Balcı, Sezai, Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Babıâli Tercüme Odası, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2007.
Bacque-Grammont, Jean Louis, “Feridun Bey’in Az Bilinen Bir Yapıtı “Tevârih-i Padişahân-ı Françe” Üzerine Bazı Düşünceler”, XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 12-16 Eylül 1994, Kongreye Sunulan Bildiriler, (çev. Aksel Tibet), c. 4, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1999.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., 2. baskı, İstanbul 2000.
Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, (haz. Ahmet Kuyaş), Yapı Kredi Yay., 4. baskı, İstanbul 2003.
Beydilli, Kemal, Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane, Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826), Eren Yay., İstanbul
Beydilli, Kemal-İ. Şahin, Mahmut Raif Efendi ve Nizam-ı Cedid’e Dair Eseri, Ankara 2001.
Ceyhan, Erdal, Türk Eğitim Tarihi Kronolojisi, Ulusal Bellek Yay., Edirne 2004
Çankaya, Ali, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, c. 1, Ankara 1954.
Çark,Y. G., Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler, İstanbul 1953.
Düzdağ, Mehmet Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Yay., İstanbul 1972.
Ergin, Osman Nuri, İstanbul Mektepleri ve İlim Terbiye ve Sanat Müesseseleri- dolayısıyla-Türkiye Maarif Tarihi, c. 2-3, Osman Bey Matbaası, İstanbul 1940-1941.
Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, (çev. Elif Kılıç), 4. baskı, İstanbul 2002.
Fatma Aliye, Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı, Kanaat Matbaası, Dersa’adet 1332, s. 34 (eserin yeni harflerle baskısı Metin Hasırcı tarafından yapılmıştır. İstanbul 1994).
Findley, Carter, “The Foundation of the Ottoman Foreign Ministry”, International Journal of Middle East Studies, 3/1972, s.388-416.
Findley, V. Carter, Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, (çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul 1996.
Findley,Carter V., Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform Babıâli (1789-1922), (çev. Latif Boyacı-İzzet Akyol), İz Yay., İstanbul 1994.
Fleischer, Cornell H.,Tarihçi Mustafa Ali Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı, (çev. Ayla Ortaç), 2. baskı, İstanbul 2001.
Gerçek, Selim Nüzhet, Türk Matbaacılığı Müteferrika Matbaası, İstanbul 1939.
Göçek, Fatma Müge, Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü Osmanlı Batılaşması ve Toplumsal Değişme, çev. İbrahim Yıldız, Ayraç, Ankara 1999.
Güner, Osman, Resülullah'ın Ehl-i Kitapla Münasebetleri, Fecr, Ankara 1997.
Hezarfen Hüseyin Efendi, Telhisü’l-Beyân fi Kavanin-i Âl-i Osman, (haz. Sevim İlgürel), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1998.
Hüseyin Vassaf, Nevsâl-i Asr (1313), Cemaleddin Matbaası, İstanbul 1314.
Işıksal, Cavide, “Türkiye’de Açılan İlk Yabancı Dil Okulları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, VII/Mayıs 1968, s. 29-31.
İnalcık, Halil, Doğu Batı, Makaleler I, Doğu Batı Yay., 2. baskı, Ankara 2005.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. 5-7, 6. baskı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1994-1995.
Kayaoğlu, Taceddin, Türkiye’de Tercüme Müesseseleri, Kitabevi Yay., İstanbul 1998.
Köprülü, M. Fuad, “Asım Efendi”,İslam Ansiklopedisi, c.1, İstanbul 1995, s. 670.
Kuran, Ercüment, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri (1793-1821), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 1968.
Kütükoğlu, Bekir, Vekayinüvis, Makaleler, İstanbul 1994.
Lewis, Bernard, Çatışan Kültürler, Keşifler Çağında Hristiyanlar, Yahudiler, Müslümanlar (çev. Nurettin Elhüseyni), İstanbul 1997.
Lewis, Bernard, İslâm Dünyasında Yahudiler, (çev. Bahadır Sina Şener), İmge Yay., Ankara 1996.
Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (çev. Metin Kıratlı), 8. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2000.
Lewis, Bernard, Müslümanların Avrupa’yı Keşfi, (çev. İhsan Durdu), Ayışığı Yay.,İstanbul 2000.
Lyber, Albert Howe, Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nun Yönetimi, (çev. Seçkin Cılızoğlu), İstanbul 2000.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî Osmanlı Ünlüleri, c. 2, (yay. haz. Nuri Akbayar), Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Yay., İstanbul 1996.
Ortaylı, İlber, “Osmanlı Diplomasisi ve Diş İşleri Örgütü”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c. 1, s. 278-281.
Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yay., 3. baskı, İstanbul 1995.
Pamukciyan, Kevork “Manas Ailesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.5, İstanbul 1994, s. 286-287.
Sakaoğlu, Necdet, Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üni. Yay., İstanbul 2002.
Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye 1286 (1869), Darüt-Tıbaatil Amire Matba’ası, İstanbul 1286.
Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye 1287 (1870) , Darüt-Tıbaatil Amire Matba’ası, İstanbul 1287 .
Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye 1284 (1867), Darüt-Tıbaatil Amire Matba’ası, İstanbul 1284.
Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye 1285 (1868), Darüt-Tıbaatil Amire Matba’ası, İstanbul 1285.
Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye 1303, Mahmud Bey Matba’ası, İstanbul 1303.
Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye 1304, Mahmud Bey Matba’ası, İstanbul 1304.
Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye 1305, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1305.
Sâlnâme-i Nezaret-i Hariciye 1301, Osmanlı Dışişleri Bakanlığı Yıllığı, (yay. haz. Ahmet Nezih Galitekin), İşaret Yay., İstanbul 2003.
Salname-i Nezaret-i Hariciye 1306, Osmanlı Dışişleri Bakanlığı Yıllığı, (yay. haz. Ahmet Nezih Galitekin), İşaret Yay., İstanbul 2003.
Sarıcaoğlu, Fikret, “Şeyh Mehmet İhlasî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 21, s. 538-539.
Sayar, Ahmet Güner, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, 2. baskı, Ötüken Yay., İstanbul 2000.
Sönmez, Abidin, Resülullah’ın Diplomatik Münasebetleri, İnkılâp Yay., İstanbul
Tanpınar, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, (haz. Zeynep Kerman), MEB, İstanbul 1969.
Turan, Şerafettin “Venedik’te Türk Ticaret Merkezi, Fondaco dei Turchi, Belleten, 126/Nisan 1968, s. 247-275.
Uçar, Ahmet, “Güney Afrika’da İlk Türk Diplomat Mehmet Remzi Bey”, www.biyografi.net/kisiayrinti.asp
Uluçay, Çağatay-Enver Kartekin, Yüksek Mühendis Okulu, Berksoy Matbaası, İstanbul 1957.
Unat, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, MEB, Ankara 1964.
Ülken, Hilmi Ziya, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, Vakit Yay., İstanbul 1935.
Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Sefaretnamesi, (yay. haz. Beynun Akyavaş), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 1993.