SEÇİLMİŞ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN SOSYAL HARCAMALARIN DÜZEYİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRMESİ

Bu çalışmanın amacı, yerel yönetimlerde sosyal harcamaların düzeyini etkileyen kritik faktörler çerçevesinde Türkiye’deki seçilmiş büyükşehir belediyelerinin değerlendirilmesi ve sosyal harcamaların, nitelik ile niceliğini arttıracak önerilerin sunulmasıdır. Bu amaçla farklı sosyo-ekonomik göstergelere sahip Adana, Ankara, İzmir ve Mersin büyükşehir belediyelerinin 2010-2017 yılları arasındaki sosyal harcamalarına ilişkin verileri incelenmiştir. Sosyal harcamaların izlenmesinde büyükşehir belediyelerinin stratejik planları, performans programları, faaliyet raporları ve kesin hesap planlarından yararlanılmıştır. Sosyal harcamalar, gelirlerin birleşimi ve gelirlerin giderleri karşılama oranı ile birlikte analiz edilmiştir. Sosyal harcamaları etkileyen mali olanaklara ek olarak merkezi-yerel ilişkiler, idari teşkilatın yapısı ve diğer faktörler de değerlendirmeye alınmıştır. Sonuç olarak seçilmiş belediyelerin çoğunluğunda sosyal harcamaların düzeyi, bütçe dengesinden veya bütçe büyüklüğünden etkilenmektedir. Yine aynı belediyelerde, öz gelirlerin payının bütçe gelirleri içerisinde yüksek oranlı olması kesin olarak sosyal harcama düzeyini arttırmamaktadır. Ayrıca politik kararların veya değişimlerin, planlamanın, idare ve organizasyon yapısının da sosyal harcamaları farklılaştırdığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Sosyal Harcamalar, Sosyal Belediyecilik, Belediyeler, Kamu Mali Yönetimi

EVALUATION OF SELECTED METROPOLITAN MUNICIPALITIES IN THE CONTEXT OF FACTORS AFFECTING THE LEVEL OF SOCIAL EXPENDITURES

The aim of the study is to evaluate selected metropolitan municipalities in Turkey in the framework of the critical factors affecting the level of social expenditures in local governments and make recommendations to increase the quality and quantity of social expenditures. For this purpose; data on social expenditures of Adana, Ankara, İzmir and Mersin metropolitan municipalities –having different socio-economic indicators– for the 2010-2017 period are used. The strategic plans, performance programs, activity reports and final account plans of metropolitan municipalities are utilized for monitoring social expenditures. Social expenditures are analyzed together with the combination of revenues and the ratio of revenues to expenses. In addition to the financial opportunities affecting social expenditures; central-local relations, the structure of the administrative organization and other factors are taken into consideration. As a result, the level of social expenditures are influenced by budget balance or budget size in the most of selected municipalities. In the same municipalities, the high share of self-revenues in budget revenues does not certainly increase the level of social expenditures. It is also seen that political decisions or changes, planning, administration and organizational structure differentiate the social expenditures.

Keywords:

Social Expenditure, Social Municipality, Municipalities, Public Financial Management,

PDF

___

lAcar, İ. A. ve Şahin, E. A. (2009). Plan-bütçe ilişkisi açısından iç denetim. Maliye Dergisi, (156), 83-103.
Adana Büyükşehir Belediyesi. (2015). 2014 yılı kesin hesap. Erişim adresi: http://www.adana.bel.tr/butce-kesin-hesap, (10 Haziran 2019).
Adana Büyükşehir Belediyesi. (2016). 2015 yılı faaliyet raporu. Erişim adresi: http://www.adana.bel.tr/faaliyet-raporu, (10 Haziran 2019).
Adana Büyükşehir Belediyesi. (2016). 2015 yılı kesin hesap. Erişim adresi: http://www.adana.bel.tr/butce-kesin-hesap, (10 Haziran 2019).
Adana Büyükşehir Belediyesi. (2017). 2016 yılı faaliyet raporu. Erişim adresi: http://www.adana.bel.tr/faaliyet-raporu, (10 Haziran 2019).
Adana Büyükşehir Belediyesi. (2018a). 2017 yılı faaliyet raporu. Erişim adresi: http://www.adana.bel.tr/faaliyet-raporu, (10 Haziran 2019).
Adana Büyükşehir Belediyesi. (2018b). 2017 yılı kesin hesap. Erişim adresi: http://www.adana.bel.tr/butce-kesin-hesap, (10 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2011). 2010 yılı kesin hesap. Erişim adresi: http://www.ankara.bel.tr/files/ 2413/6939/9607/2010_kesin_hesap.pdf, (15 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2012). 2011 yılı kesin hesap. Erişim adresi: https://www.ankara.bel.tr/files/ 5813/6082/9014/kesin_hesap.pdf, (15 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2013). 2012 yılı kesin hesap. Erişim adresi: http://www.ankara.bel.tr/files/ 7413/6939/9610/2012_kesin_hesap.pdf, (15 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2014a). 2013 yılı kesin hesap. Erişim adresi: https://www.ankara.bel.tr/files/ 3314/1943/4424/2013-kesin-hesap.pdf, (15 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2014b). Stratejik plan 2015-2019. Erişim adresi: http://www.ankara.bel.tr/files/ 5714/1407/2221/stratejik_plan_2015_2019.pdf, (15 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2015). 2014 yılı kesin hesap. Erişim adresi: http://www.ankara.bel.tr/files/ 2814/3383/4480/2014_kesin_hesap.pdf, (15 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2016). 2015 yılı kesin hesap. Erişim adresi: http://www.ankara.bel.tr/files/ 3914/6598/8011/KesinHesap2015.pdf, (15 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2017a). 2016 yılı bütçe kesin hesabı. Erişim adresi: http://www.ankara.bel.tr/files/ 1814/9605/6928/kesin_hesap_2016.pdf, (15 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2017b). 2016 yılı idare faaliyet raporu. Erişim adresi: https://www .ankara.bel.tr/files/ 3414/ 9338/9501/2016_FAALYET_web2.pdf, (15 Haziran 2019).
Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2018). 2017 yılı kesin hesap. Erişim adresi: http://www.ankara.bel.tr/files/4515/ 2706/3156/2017_yl_kesin_hesap.pdf, (15 Haziran 2019).
Arıkboğa, Ü. (2016). Türkiye’de belediyelerin gelir yapısı: sorunlar ve çözüm önerileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(33), 276-297.
Asker, A. E. (1997). Belediyelerin sosyal hizmet ve sosyal yardım faaliyetleri. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ataay, F. ve Acar, E. (2008). Devletin yeniden yapılandırılması ve yerelleşme. İktisat Dergisi, (500).
Aygün Koza, Ş. ve Şataf, C. (2019). Türkiye'de büyükşehir belediyelerinin mali yapısı: Antalya Büyükşehir Belediyesi örneği. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
Bayraktaroğlu, S. ve Adıgüzel, O. (2015). Sosyal hizmetlerde yönetim ve organizasyonun önemi üzerine. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Sosyal Hizmet Özel Sayısı, 1-8.
Boulding, C. ve Brown, D. S. (2014). Political competition and local social expenditure: evidence from Brazil. St. Comp. Int. Dev, 49(2), 197-216.
De Mello, L. (2000). Can fiscal decentralization strengthen social capital? (Working Paper No. 00/129). IMF.
De Mello, L. ve Barenstein, M. (2001). Fiscal decentralization and governance: a cross-country analysis (Working Paper No. 01/71). IMF.
Demir, A. (2004). Klasik kamu yönetimi yapısından yerelleşmeye geçiş: yönetişim kapsamında bir değerlendirme. Anemon Muş Alparslan Üni̇versi̇tesi̇ Sosyal Bi̇li̇mler Dergisi, 2(2), 151-171.
DPT (2007). Kamuda iyi yönetişim özel ihtisas komisyonu raporu (Yayın No. 2721- ÖİK:674). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.
Ersöz, H.Y. (2005). Sosyal politika-refah devleti-yerel yönetimler ilişkisi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 55 (1), 759-775.
Fırat, S. (2011). Yoksulluğun azaltılmasında yerel yönetim sosyal yardım projelerinin önemi. Uluslararası Yoksullukla Mücadele Stratejileri Sempozyumu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, 13-15 Ekim 2010, 168-174.
Genç, Y. (2009). Yerel yönetimler ve sosyal hizmet uygulamaları. Kamu’da Sosyal Politika, (9), 60-67.
Gökbayrak, Ş. (2010). Türkiye’de sosyal güvenliğin dönüşümü. Çalışma ve Toplum, (25), 141-162.
Güloğlu, T. ve Es, M. (2008). Yerelleşen sosyal yardım ve sosyal hizmetler. 1. Ulusal Yerel Yönetimler Sempozyumu, Sakarya Üniversitesi İ.İ.B.F., 23-24 Ekim 2008, Sakarya, 257-267.
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2011). 2010 mali yılı kesin hesap. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/ YuklenenDosyalar/Dokumanlar/24.12.2013%2013_57_09_kesinhesap2010.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2012). 2011 mali yılı kesin hesap. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/Yuklenen Dosyalar/Dokumanlar/24.12.2013%2013_58_09_2011%20KESIN%20HESAP%20TR_WEB.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2013). 2012 yılı faaliyet raporu. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/Yuklenen Dosyalar/Dokumanlar/2012FAALIYETRAPORU.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2014). 2013 mali yılı kesin hesap. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/Yuklenen Dosyalar/Dokumanlar/23.9.2014%2018_04_49_2013_KesinHesabi.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2015). 2014 mali yılı kesin hesap. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/Yuklenen Dosyalar/Dokumanlar/19.6.2015%2014_34_59_2014MaliYilKesinHesap.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2016). 2015 mali yılı kesin hesap. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/Yuklenen Dosyalar/Dokumanlar/2015_MaliYilKesinHesap.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2017a). 2016 mali yılı kesin hesap. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/Yuklenen Dosyalar/Dokumanlar/2016_MaliYilKesinHesap.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2017b). 2016 yılı faaliyet raporu. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/Yuklenen Dosyalar/Dokumanlar/FaaliyetRaporu_2016.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2018a). 2017 mali yılı kesin hesap. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/YuklenenDosyalar/Dokumanlar/10_11062018_035228_2017_mali_kesinhesap.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (2018b). 2017 yılı faaliyet raporu. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/Yuklenen Dosyalar/Dokumanlar/43_24042018_032740_2017-yili-faaliyet-raporu.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (t.y.). 2015-2019 stratejik planı. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/ CKYuklenen/eskisite/file/MALI_HIZMETLER/2015_19StratejikPlan_web.pdf, (15 Haziran 2019).
İzmir Büyükşehir Belediyesi. (t.y.). 2016 mali yılı performans programı. Erişim adresi: https://www.izmir.bel.tr/YuklenenDosyalar/Dokumanlar/38_06022018_051257_2016-yili-performans-programi.pdf, (15 Haziran 2019).
Kesgin, B. (2012). Yoksulluğa yerel müdahale sosyal belediyecilik. Bursa: Ekin Yayınevi.
Kesgin, B. (2014). Kamu sosyal politikalarında sosyal yardım. İstanbul: Açılım Kitap.
Koray, M. ve Temiz, H. E. (2014). Merkezi yönetimle ilişkiler, kısıtlar ve harcamalar çerçevesinde sosyal belediyecilik ve dört büyükşehir belediyesi açısından uygulamalar. Çalışma ve Toplum, (42), 11-60.
Korlu, K. ve Çetinkaya, Ö. (2013). Türkiye’deki belediyelerin mali özerkliğinin öz gelirler bağlamında analizi ve değerlendirilmesi. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(4), 95-111.
Kutlu, D. (2015). Sosyal yardım hakkı tartışması: Türkiye’de bir ‘sosyal haksızlık’ olarak sosyal yardımlar. VII. Sosyal İnsan Hakları Uluslararası Sempozyumu, Pamukkale Üniversitesi, 10-12 Aralık 2015, Denizli, 365-382.
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2011). 2010 yılı MBB mali yılı kesin hesap cetveli. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2010-yili-mbb-mali-yili-kesin-hesap-cetveli, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2012). 2011 yılı MBB mali yılı kesin hesap cetveli. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2011-yili-mbb-mali-yili-kesin-hesap-cetveli, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2013). 2012 yılı MBB mali yılı kesin hesap cetveli. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2012-yili-mbb-mali-yili-kesin-hesap-cetveli, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2014). 2013 yılı MBB mali yılı kesin hesap cetveli. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2013-yili-mbb-mali-yili-kesin-hesap-cetveli, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2015). 2014 yılı MBB mali yılı kesin hesap cetveli. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2014-yili-mbb-mali-yili-kesin-hesap-cetveli, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2016a). 2015 mali yılı faaliyet raporu. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2015-yili-faaliyet-raporlari, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2016b). 2015 yılı MBB mali yılı kesin hesap cetveli. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2015-yili-mbb-mali-yili-kesin-hesap-cetveli, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2017a). 2016 mali yılı faaliyet raporu. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2016-yili-faaliyet-raporlari, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2017b). 2016 yılı MBB mali yılı kesin hesap cetveli. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2016-yili-mbb-mali-yili-kesin-hesap-cetveli, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2018a). 2017 mali yılı faaliyet raporu. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2017-yili-faaliyet-raporlari, (4 Haziran 2019).
Mersin Büyükşehir Belediyesi. (2018b). 2017 yılı MBB mali yılı kesin hesap cetveli. Erişim adresi: https://www.mersin.bel.tr/doc/2017-yili-mbb-mali-yili-kesin-hesap-cetveli, (4 Haziran 2019).
Mogull, R. G. (1978). State and local antipoverty expenditures. Public Finance Quarterly, 6(3), 287-303.
Muhasebat ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: https://muhasebat.hmb.gov.tr/mahalli-idareler-butce-istatistikleri, (20 Mayıs 2019).
Nadaroğlu, H. (1994). Mahalli idareler. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Olcay Ölmez, T. (2007). Sosyal yardım sistemi içerisinde yerel yönetimlerin yeri. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Özdemir, S. (2005). Başlangıcından günümüze refah devletlerinde sosyal harcamaların analizi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (50), 153-204.
Öztürk, H. ve Gül, H. (2012). Sosyal belediyecilik sosyal devlete ve sosyal haklara bir alternatif mi?. IV. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 18-19 Ekim 2012, İstanbul, 377-392.
Sallan Gül, S. (2013). Sosyal devlet ya da refah devleti nedir?. İ. Kamalak ve H. Gül (Ed.), Toplumcu Belediyecilik, içinde (65-99), İstanbul: Kalkedon Yayıncılık.
Sayıştay. (2014). Adana Büyükşehir Belediyesi 2013 Yılı Sayıştay denetim raporu. Erişim adresi: https:// www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/kid/2013/belediyeler/-2013--ADANA% 20B%C 3%9CY%C3%9CK%C5%9EEH%C4%B0R%20BELED%C4%B0YES%C4%B0_Say%C4%B1%C5%9Ftay%20Denetim%20Raporu04.09.2014_14.51.25.pdf, (20 Mayıs 2019).
Sobacı, M. Z. (2007). Yönetişim kavramı ve Türkiye’de uygulanabilirliği üzerine değerlendirmeler. Yönetim Bilimleri Dergisi, 5(1), 219-235.
Şahin İpek, E. A. (2013). Kamu kesiminde performans yönetim aracı olarak performans esaslı bütçeleme sistemi: büyükşehir belediyeleri örneği. Ankara: Türkiye Belediyeler Birliği.
Şahin İpek, E. A. (2018). Türkiye’de belediye gelirlerinin değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 1-19.
Şataf, C. ve Taşdelen, S. (2019). Türkiye’de sosyal belediyecilik faaliyetleri çerçevesinde Antalya Büyükşehir Belediyesi örneği. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-23.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2017). Türkiye’nin bütünleşik sosyal yardım sistemi. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü. (2010). Sosyal yardım algısı ve yoksulluk kültürü. Ankara: Ermat Matbaacılık.
TESEV. (2006). Daha iyi yerel hizmet için sivil toplum kapasitesinin güçlendirilmesi projesi yoksulluk/gelişmişlik haritası çalışma grubu el kitabı. İstanbul: TESEV Yayınları.
Toikka, R., Gais, T., Nikolov, P.V. ve Billen, P. (2004). Expenditure on social welfare programs in rich and poor states, (Public Economics 0410006). Germany: University Library of Munich.
Toksöz, F. (2008). İyi yönetişim el kitabı. İstanbul: TESEV Yayınları.
Topuz, S. K. (2009). Türkiye’de sosyal devlet harcamalarının genel eğilimi: 2001–2009 yılları arasında yapılan eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamaları. Alternatif Politika, 1(1), 115-136.
TÜİK. (2017). Gelir ve yaşam koşulları araştırması bölgesel sonuçları-2016, Erişim adresi: http://www.tuik. gov.tr/PreHaber Bultenleri.do?id=24579, (20 Mayıs 2019).
TÜİK. Erişim adresi: http://tuik.gov.tr/Start.do, (20 Mayıs 2019).
TÜSİAD. (1995). Optimal devlet: 21. yüzyıl için yeni bir devlet modeline doğru: kamu ekonomisinin ve yönetiminin yeniden yapılanması ve küçültülmesine yönelik öneriler (Şubat Yayın No. TÜSİAD-T/95, 2-174). İstanbul: Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği Yayını.
Uçaktürk, T., Uçaktürk, A. ve Özkan, M. (2009). Yerel yönetimlerde sosyal sorumluluk bağlamında belediyecilik: Biga Belediyesi örneği. VI. Uluslararası Sivil Toplum Kuruluşları Kongresi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 23-25 Ekim 2009, Çanakkale, 1-15.
Uğur, A. ve Bostan, M. K. (2016). Sosyal harcamaların yerelleşmesi: sosyal belediyecilik uygulamalarının etkinliği. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 7(15), 39-59.
Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2017). Mahalli idareler. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yaş, H. ve Akduğan, U. (2015). Türkiye’de belediyelere yapılan mali transferlerin flypaper effect çerçevesinde incelenmesi. Maliye Dergisi, (168), 49-68.