MİLLİ MÜCADELEDE SITMAYA KARŞI HİLAL-İ AHMER CEMİYETİNİN ROLÜ

Sıtma (malarya); parazit taşıyan dişi anofel sivrisinekleri, beslenme sırasında kişilere aşıladıkları Plasmodium parazitlerinin eritrositlerini enfekte ettiğinde gelişen bulaşıcı bir hastalıktır. Birinci Dünya savaşı zamanında bilhassa İzmir’de açılmış olan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti merkezi en etkin mihrak yerlerinden bir tanesiydi. Üstelik İzmir limanının açık olmaması ve harp bunalımı merkezin mühimini göstermekteydi. Odak noktasından geçen askeri birliklere her çeşit tıbbi malzeme, tıbbi aletler, hasta yatağı, yorgan, çarşaf, çamaşır ve kıyafet gibi gereçler verildiğini ve sifiliz, malarya, tifüs, kolera’ ya benzer müstevli rahatsızlıklarla da mücadele yapıldığını görüyoruz. Rusya’da Çarlık düzeninin bitmesi ile Rusların elle geçirdikleri illeri boşaltmaları neticesinde Sivas ehemmiyetini yitirdi. Hilâl-i Ahmer hastanesi limandan yapılacak hasta sevklerine yardım ederek, ilk önce Samsun’a aktarılarak, Samsun’dan Trabzon bölgelerine egemen olmuş sıtmayla mücadele yapıldı. Batı Cephesinde kimi zaman delegelerden ilaç isteği talebinde bulunuyorlardı. Gerçekten, sıtma savaşında kullanılan kinin bulunması zor ve pahalı bir ilaçtı. Batı Cephesinin kinin talebine Ankara delegeliği 2 Mayıs 1922 tarihinde; “Hilâl-i Ahmer depolarında tüm ihtiyaçlarına karşılık hâlihazırda üç yüz kilo kinin bulunuyordu. Dolayısıyla istekte bulunulan beş yüz kilonun verilmesi maddi bakımdan olanak olmadığı” cevabı söyleniyordu. Hilal-i Ahmer Derneği olanakları doğrultusunda cepheye destek oluyordu. I. Dünya Savaşı sonrası Doğu Anadolu’ya münbais kurullar, Trabzon, Akhisar, Nazilli, İzmir-Alaşehir, Adana ve Konya, Gördes, mübadelede Yunanistan (Girit, Batı Makedonya, Selanik) gönderilerek Hilâl-i Ahmer vasıtasıyla fazla ölçüde kinin verilmiştir. Kurulun tutanağında yüz bine yaklaşan bireylerin sıtma hastalığı içerisinde bulunduğu ilan edilmiştir. Hilâl-i Ahmer Derneğinin faik çabalarıyla Birinci Dünya savaşı ve Milli Mücadele zamanında sıtma ile aktif biçimde mücadele edilmiştir.

THE ROLE OF HILAL-I AHMER SOCIETY AGAINST MALARIA IN NATIONAL STRUGGLE

Malaria; female anopheles mosquitoes that carry parasites are an infectious disease that develops when they infect the erythrocytes of Plasmodium parasites that they infuse people during feeding. The Hilâl-i Ahmer Cemetery, which was opened especially in Izmir during the First World War, was one of the most effective focal points. Moreover, the Izmir harbor was not open and the war crisis showed the importance of the center. We see that military troops passing through the focus point are given all kinds of medical supplies, medical instruments, patient beds, quilts, bed linen, clothes and clothes, and combating muscular ailments similar to syphilis, malaria, typhus, cholera. With the end of the Tsarist order in Russia, Sivas lost its importance as a result of the evacuation of the provinces that the Russians captured. Hilâl-i Ahmer hospital was helped by patient referrals from the port and transferred to Samsun, and the malaria was struggled from Samsun to Trabzon regions. Sometimes they asked for delegates' requests for medicine on the Western Front. Indeed, quinine used in the malaria warfare was a difficult and expensive drug to find. Ankara delegation to the quinine request of the Western Front on 2 May 1922; “In the Hilâl-i Ahmer warehouses, there were already three hundred kilos of kinin in response to all their needs. Therefore, it is said that it is not possible to give the five hundred kilos requested financially” Hilal-i Ahmer Association was supporting the front in line with its possibilities. After the First World War, many quinine were given by means of Hilâl-i Ahmer by sending individual boards to Eastern Anatolia, Trabzon, Akhisar, Nazilli, İzmir-Alaşehir, Adana and Konya, Gördes, Greece (Crete, West Macedonia, Thessaloniki) in exchange. It has been announced in the minutes of the Board that individuals approaching one hundred thousand are in malaria. The foul efforts of the Hilâl-i Ahmer Association actively fought against malaria during the First World War and the National Struggle.

PDF

___

1. Çapa M. Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1915-1925). 2. Baskı. Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, 2010.
2. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Mecmuası, 17.
3. Çapa M. Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1915-1925). (2. Baskı) Ankara, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, 2010; 15.
4. Akgün ve Uluğtekin, Hilâl -i Ahmer’den Kızılay’a. Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları; 2002; 92.
5. Sağlam T. Büyük Harpte 3. Orduda Sıhhî Hizmet, İstanbul, 1941; Özbay K, Türk Askeri Hekimliği Tarihi ve Askeri Hastaneleri, İstanbul,1976; Özdemir H, Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Ankara, 2010.
6. Ömer B.Hanımefendilere Hilâl-i Ahmer’e Dair Konferans, Matbaa- i Ahmed İhsan ve Şürekası, İstanbul, 1330; 17-18.
7. Tepekaya M, Kaplan L. Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezi’nin kuruluşu ve faaliyetleri (1877-1923). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2003;10:147-202.
8. Akgün SK, Uluğtekin Murat. Hilâl -i Ahmer’den Kızılay’a. Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları; 2002.
9. Aslan NO. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin çalışmalarından bazı kesitler. Atatürk Der 2004;4(2):219-36.
10. Sarı M. Milli mücadele döneminde İzmit ve çevresinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin faaliyetleri (1919-1923). Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu;2014;Mayıs 2-4; Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları; 2015.
11. Kader Ç, Erbay A. “Yurtdışı Kaynaklı PlasmodiumFalciparum Olgusu”, Bozok Tıp Dergisi 4, sy. 1, 2014; 79.
12. Nikiforuk A.Mahşerin Dördüncü Atlısı,Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, (Çev: Selahattin Erkanlı), İstanbul: İletişim Yayınları. 2000.
13. Sıtma. Ankara: Sıhhat ve İçtimai MuavenetVekaleti Yayınları 1939; 1-4.
14. Aksu L. Malarya (Sıtma)-Tarihçe, Coğrafya, Türkiye’de Sıtma, Entomoloji, Bakteriyoloji, Biyoloji, Klinik, Patoloji, Tedavi, Mücadele ve Profilaksi. 1943;26, 34, 189.
15. Erel M. Sıtma ve Sıtma Savaşı, Samsun Üniversite Haftasından Ayrı Basım, 1944; 197.
16. Hot İ.“Sıhhiye Mecmuasına Göre Ülkemizde BulaşıcıHastalıklarla Mücadele 1913-1996”, İstanbul Üniversitesi SağlıkBilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul, 2001;52-53.
17. Kopar M. “İstiklal Harbi Sıhhi Raporu (1920-1923)”, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C.4, No:8, 2017; 223.
18. Tuğluoğlu F. “Türkiye’de Sıtma Mücadelesi (1924-1950)”, Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32, (4), 2008; 353.
19. Kızılay Arşivi, Kutu No: 26, Belge No: 37-1, 37-2, 37-3; Onuncu İzmit Havalisi İmdad Heyet-i Reisi’nden Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Riyaseti’ne (28 Ağustos 1337/1921).
20. Sıtmalı Mahallerde Fukara Ahaliye ve Zürrâya Meccanen Kinin Sağlanması Hakkında Nizamnâme (22 Cemaziyelahir 1331-16 Mayıs 1329-29 Mayıs 1913). Bkz.:Düstur, 2. Tertip, Cilt 5, İstanbul, 1332, s. 506.
21. Özdemir H.Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Türk Tarih Kurumu Yayınları 104, Ankara, 2005; 146, Abdullah Lüleci, İstanbul’da Salgın Hastalıklar (1918-1922), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2009;14.
22. Tekir S. “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türkiye’de Sıtma İle Mücadele Faaliyetleri (1923-1930)”, Tarihsel Süreçte Anadolu’da Sıtma, Gece Kitaplığı, İstanbul, 2017; 398.
23. Özkan O. “Atatürk Döneminde Sağlık Politikası”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 513, Ankara, 1982; 195.