SULTAN II. ABDÜLHAMİD ve II. MEŞRUTİYET DÖNEMLERİNDE OSMANLI DEVLETİ ve FAS İLİŞKİLERİ

Sultan II. Abdülhamid’in tahta çıkmasından itibaren uyguladığı Panislamist politika doğrultusunda diğer İslam ülkeleri ile olduğu gibi Fas devleti ile de etkileşim kurulmuştur. Avrupalı devletlerin ve özellikle de Fransa’nın Afrika’daki sömürge faaliyetlerine engel olabilmek için Osmanlı devleti ile Fas arasında elçilik kurulması amacıyla defaatle ve çeşitli yöntemler kullanılmasına rağmen buna muvaffak olunamamıştır. Fransa’nın Osmanlı devletini Kuzey Afrika’da kendisine karşı tehlike olarak görmesi ve Osmanlı devleti ile Fas arasındaki ilişkileri çok yakından takip ederek engellemesi iki devlet arasında elçilik kurulamamasının en büyük nedeni olmuştur. Bu bağlamda Osmanlı devleti Fas siyasetinde İngiltere, İspanya ve nihayetinde Almanya’nın desteğini alarak Fas ile ilgili olaylara müdahil olarak Fransa’ya rağmen Fas siyasetini geliştirmeye çalışmıştır. II. Meşrutiyet döneminde ise Fas ile ilişkiler askeri misyon şeklinde gelişmiş ve Osmanlı devleti, Almanya ile birlikte Fas’ta faaliyet göstermiştir. Fas ordusunda görevlendirilen Osmanlı subayları Fransız işgaline karşı direniş faaliyetlerinin örgütlenmesi ve mücadelenin sürdürülmesinde çok önemli görevler üstlenmişlerdir. Fransa devletinin gayretleri ile Fas ordusundan uzaklaştırılan Osmanlı subayları Fas’ı terk etmeyerek hem kabilelerin direnişlerine destek olmuşlar hem de kurdukları cemiyetler ile Fas’ta Fransa aleyhine kamuoyu oluşturarak mücadelelerini devam ettirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Tarihi, Kuzey Afrika, Fas, Sömürgecilik, Jöntürkler

PDF

___

BOA., Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 1899/142390., 3965/297303., 4025/301825., 4338/325289., 4149/311157., 4193/314419., 4300/322442
BOA., Hariciye Nezareti, Siyasi (HR.SYS.) 404/35., 404/18
BOA., Hariciye Nezareti, Tercüme Odası (HR. TO.) 259/26., 498/82.
BOA., İrade, Hariciye (İ.HR.) 309/19673.
BOA., İrade, Meclis-i Mahsus (İ.MMS.) 95/4020.
BOA., Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) 27/57.
BOA., Yıldız, Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA.) 38/45
BOA., Yıldız, Hususi Maruzat (Y.A.HUS.) 159/1., 170/95., 208/61., 210/36.
BOA., Yıldız, Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.HR.) 19/71., 27/28.
BOA., Yıldız, Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.) 210/24.
BOA., Yıldız, Teşrifat-ı Umumiye Dairesi (Y.PRK.TŞF.) 7/119.
Bilge, M. (1992). “II. Abdülhamid’in İslam Birliği Çağrısı Ve Fas”. II Abdülhamid Ve Dönemi. İstanbul. Seha Neşriyat. s.45-63
Ceran, İ. (2012). Fas Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
El-Ğaşi, M. (2005). Fikret’ül Camia El-İslamiye Min Hilal “El-Nur El-Lami Fi Beyan El-Asıl El-Cami” Li-İbrahim El-Senusi, El-Osmaniyun Fi’l-Mağrib Min Hilal Arşivat El-Mahalliye ve El-Mutavassıtiye, El-Memleket El-Mağribiye. Camiat El-Muhammed El-Hamis Agdal, Menşurat Külliyet El-Edeb El-Ulum El-İnsaniye, Silsile: Nedevat ve Münazarat, Rakam 123, Matbbat El-Emniye, s.35-72
El-menuni, M. (1985). Mezahar Yakaza El-Mağrib El-Hadis. El-Ribat: El-Hazane El-Amme Lilkütüb Ve’l-Vesaik
Filali, A. (2006). El-Tarih El-Siyasi El-Mağrib El-Arabi El-Kebir. Kahire: Şirket Nas Liltıbaa
Hülagü, M. (2006). Pan-İslamizm Osmanlının Son Umudu. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları
Karpat, K. (2017). İslam’ın Siyasallaşması. İstanbul: Timaş Yayınları, Çeviren. Şiar Yalçın
Sinno, A. (1993). El-Diplomasiyye El-Almaniyye ve Muhavelat İhya El-Camia El-İslamiye Beyn El-Sulta El-Osmaniye ve El-Mağrib El-Aksa (1870-1890). Beyrut Havaliyat
Yahya, C. (1981). Tarih El-Mağrib El-Kebir. Beyrut. Dar El-Nahda El-Arabiye