Eşkiyalar ve Osmanlı Devleti : Maraş Eyaleti Örneğinde Devlet Görevlendirmelerinin Eşkiyalık Faaliyetleri ve Bunların Merkez - Taşra Yazışmalarındaki Yansımalar(1590-1750)

Eşkıyalık, genelde silahla veya başka bir şekilde zor kullanmak suretiyle yol kesip baskın yaparak mala, cana tecavüz, kamu düzeni ve güvenliği ihlâl olarak tanımlanmaktadır. Bu makale 16. yüzyılın sonundan 18. Yüzyıl ortalarına kadar Maraş eyâletinde devlet görevlilerinin karıştığı eşkıyalık hareketlerini merkez-taşra yazışmalarındaki yansımalarını mevcut literatür ile birlikte ele alıp incelemektedir. Maraş Eyaleti Örneğinde Osmanlı Devleti’nin merkez-taşra yazışmalarındaki eşkıya ve eşkıyalık ile ilgili kayıtlar Başbakanlık Osmanlı arşivindeki belli başlı defter serilerindeki bilgiler çerçevesinde değerlendirilmektedir

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Eşkıya, Eşkıyalık, Maraş Eyâleti

BANDITS AND THE OTTOMAN STATE: GOVERNMENT OFFICIALS INVOLVED BANDITRY ACTIVITIES AND THEIR REFLECTIONS IN CENTRAL-PROVINCIAL CORRESPONDANCE IN THE PROVINCE OF MARAŞ, C. 1590-1750s

Bandit means an armed thief who is usually a member of a band. Banditry, often by force or otherwise cause a gun raided a trowel cut, rape, defined as a violation of public order and safety. Basing on the first hand archival sources held in İstanbul this article intends to examine the politics of the Ottoman Empire against banditry & bandits and government officials involved banditry activities-especially in the context of central-periphery relations in the Ottoman province of Maras from the late sixteenth to mideighteenth centuries

Keywords:

Ottoman Empire, Bandit, Banditry, the province of Maraş,

PDF

___

ACUN, Fatma, “Celâlî İsyanları (1591-1611)”, Türkler, C. 9, Ankara, 2002, ss. 695-709. AÇIKEL, Ali, “Rum Eyâleti”, TDVİA, Cilt 35, İstanbul 2008, ss. 225- 226
AKDAĞ, Mustafa, “Celâli Fetreti”, A.Ü. DTCFD, C. XVI, S. 1-2, Ankara, 1958, s. 92.
______________, “Yeniçeri Ocak Nizaminin Bozuluşu”, A.Ü. DTCFD, S. 5 (1947), ss. 291–309.
______________, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celâli İsyanları”, Ankara, 1999.
______________, “Tımar Rejiminin Bozuluşu”, A.Ü. DTCFD, S. 3 (1945), ss. 419–431.
AKGÜN, Ayla, 63/2 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H.1063-1064/M. 1653-1654) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2009.
AKÖZ, Alaaddin – SOLAK, İbrahim, “Dulkadirli Beyliği'nin Osmanlı Devletine İlhakı ve Sonrasında Çıkan İsyanlar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 153 (2004), s. 41-50.
ALTINÖZ, İsmail, “Dulkadir Vilâyeti'nin Osmanlı İdari Düzeninde Yerini Alması”, I. Kahramanmaraş Sempozyumu (Kahramanmaraş: 6-8 Mayıs 2004), II, İstanbul, 2005, ss. 427-436.
ARMAĞAN, Latif; “Osmanlı Devleti'nde Konar-Göçerler”, Osmanlı, IV, Ankara 1999, s. 142–150.
AYCİBİN, Zeynep, Kâtib Çelebi Fezleke Tahlil ve Metin I-II-III, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul, 2007.
BAĞÇECİ, Yahya, 1895 Zeytun Ermeni İsyanı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Kayseri, 2008.
BARDAKOĞLU, Ali, “Eşkıya”, TDVİA, C. 11, İstanbul, 1995, ss. 463-466. BARKEY, Karen, Eskıyalar ve Devlet, (Çev. Zeynep Altok), İstanbul, 1999.
BATMAZ, Eftal; “İltizam Sisteminin XVII. Yüzyıldaki Boyutları” Tarih Araştırmaları Dergisi, C.18, Ankara 1997, s. 250-260.
BAYRAK, Şaban, XVIII. Yüzyılın ilk Yarısında Anadolu’da Eşkıyalık Olayları, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Malatya, 1998.
BRAUDEL, Fernard, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası I, (çev. M. Ali Kılıçbay), İstanbul, 1989.
CANBAKKAL, Hülya, 17. yüzyılda Ayntâb Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset, İstanbul, 2009.
CEZZAR, Mustafa, Osmanlı Tarihinde Levendler, İstanbul, 1965. CIRIK, Hatice, XVII. Yüzyıl Askeri Seferleri Esnasında Anadolu’dan Yapılan Hazırlıklar (1644–1660), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006.
ÇAM, Cuma, 11 Numaralı Ayntab Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H. 1017/M.1608-1609), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kars, 2008.
ÇELİK, Göknur, Vâsıtî’nin “Gazâvât-ı Murad Paşa” Adlı Eserinin İncelenmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006. DARKOT, Besim, “Maraş”, İslâm Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul, 1993, ss. 311-316.
DEMİRCİ, Süleyman, “Complaints about avâriz assessment and payment in the avâriz-tax system: An aspect of the relationship between centre and periphery. A case study of Kayseri 1618-1700”, Journal of the Economic and Social History of the Orient JESHO 46.4.(2003), ss. 437-474.
_____________, “Collection of avâriz and nüzul levies in the Ottoman Empire, 1620- 1700”, TTK Belleten, 69/256 (Aralık 2005), ss.897- 912.
_____________, “Avâriz and Nüzul Levies in the Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman, 1620s-1700” TTK Belleten, 70/258 (Ağustos 2006), ss. 563-590.
_____________, “İltizam (tax-farming) in the Avâriz-tax System: A Case Study of the Ottoman Province of Karaman, c.1650s-1700”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi / Journal of Institute of Social Sciences, 12/2002: 159-172;
_____________, The Functioning of Ottoman Taxation: An Aspect of the Relationship Between Centre and Periphery. ACase study of the province of Karaman 1621-1700, the ISIS press, İstanbul, 2009
DEMİRCİ S. & H. ARSLAN, “Osmanlı Türkiyesinde Eşkıyalık Faaliyetlerini Önlemeye Yönelik Alınan Tedbirler ve Uygulanan Cezalara Dair Gözlemler: Maraş Eyâleti Örneği (1590-1750)” Journal of History Studies, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, ( Nisan 2012):73-103.
DEMİRCİ S. & H. ARSLAN, “Osmanlı Türkiyesinde Bazı Aşiret, Cemaat ve Taifelerin Eşkıyalık Faaliyetleri ve Bunların Merkez-Taşra Yazışmalarındaki Yansımaları: Maraş Eyâleti Örneği (1590-1750)” Hakem değerlendirmesinde makale (2012)
DİNÇASLAN, A. Latif, Zeytun ve Çevresindeki Ermenilerin İsyanları (1895-1921), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş, 2006.
DÖĞÜŞ, Selahattin, “Maraş’ta Dulkadir Türkmenleri ve İsyanları”, Maraş Tarhi ve Sanatı Üzerine, (Edi. Mehmet Özkarcı, İlyas Gökhan, Selim Kaya), Kahramanmaraş, 2008, ss.115-141.
EMECEN, Feridun M.; "Osmanlılar'da Yerleşik Hayat. Şehirliler ve Köylüler", Osmanlı (Editör: Kemal Çiçek ve Cem Oğuz), Cilt 4, Ankara 1999, s. 91-97.
ERDOĞAN, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1998.
ERKAN, Kemal, Köprülüzâde Abdullah Paşa’nın Şark Seferi Seraskerliği Esnasında Tutulan Sefer Mühimmesi (N.1146-Z.1147) Tasnif – ÖzetTranskripsiyon, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
GELİR, Burcu, 1680-1700 Tarihleri Arasında Ayntab (Gaziantep) Şehrinde Asayiş Problemleri ve İslam-Osmanlı Ceza Hukuku Uygulamaları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2006. GENÇ, Mehmet “İltizam” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XVI, İstanbul 2000, s. 154-158.
_____________, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 2005
GÜÇER, Lütfi, XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul, 1964 GRİSWOLD, William J., Anadolu’da Büyük İsyan (1591-1611), (Çev. Ülkün Tansel), İstanbul, 2002.
GÖKHAN, İlyas, “Dulkadir Beyliği’nin Osmanlı Hâkimiyetine Katılmasından Sonra Maraş Bölgesinde Çıkan İsyanlar”, Dulkadir Beyliği Araştırmaları II, Kahramanmaraş, 2008, ss. 213-232.
GÜNAY, Nejla, Maraş’ta Ermeniler ve Zeytun İsyanları, İstanbul, 2007. GÜRBÜZ, Mehmet, Kahraman Maraş Merkez İlçe’nin Beşerî ve İktisadî Coğrafyası, Kahraman Maraş, 2001.
GÜZELBEY, Cemil Cahit -Hulusi Yetkin, Gaziantep Şer’i Sicillerinden Örnekler, Gaziantep, 1970.
HALAÇOĞLU, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Ankara, 1991.
HATHAWAY, Jane; Osmanlı İmparatorluğu’nda İsyan ve Ayaklanma, (Çeviren: Deniz Berktay), Alkım Yayınları, İstanbul 2010. HOBSBAWM, Eric J., Eşkıyalar, Çev. Orhan Akalın-Necdet Hasgül, İstanbul, 1997.
İLGÜREL, Mücteba, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ateşli Silahların Yayılışı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 32, İstanbul, 1979, ss. 301-318.
______________, “Celâ-yı Vatan”, TDVİA, C. 7, İstanbul, 1995, ss. 238- 240.
______________, “Celâlî İsyanları”, TDVİA, C. 7, İstanbul, 1993, ss. 252- 257.
İNALCIK, Halil, “Adâletnâmeler”, Belgeler, C. II, S. 3-4, Ankara, 1965, s. 49-145.
______________, Adâlet Kitabı, Ed. Halil İnalcık & Bülent Arı – Selim Aslantaş, Kadim Yayınları, Ankara, Şubat 2012.
İNBAŞI, Mehmet, XVI. yüzyılın İkinci Yarısında Kayseri ve Civarında Meydana Gelen Olaylar”, III. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (06-07 Nisan 2000), Kayseri, 2000, ss. 237-251. İPŞİRLİ, Mehmet, “XVI. Yüzyılın II. Yarısında Kürek Cezası İle İlgili Hükümler”, İstanbul Üniversitesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 12, İstanbul, 1982, ss. 203-248.
KARAGÖZ, Mehmet, “17. Asrın Sonunda Filibe ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri (1680-1700)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, S. 2, Elazığ, 2006, ss. 373-402.
______________, “XVIII. Yüzyılın Başlarında Malatya ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri”, OTAM, S. 5, Ankara, 1994, ss. 192-207. KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyâlet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ, 1997.
MUMCU, Ahmet, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Ankara, 1963. ______________, Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı, Ankara, 1985.
OCAK, Ahmet Yaşar, Babailer İsyanı Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu'da İslam-Türk Heterokdosisinin Teşekkülü, Dergâh Yayınları, İstanbul 1996. ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretleri İskan Teşebbüsü (1691-1696), İstanbul, 1963.
________________, Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı, İstanbul, 1987.
________________, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilatı, İstanbul, 1990.
ÖZ, Mehmet, “Modernleşme-Öncesinde Osmanlı Toplumunda Eşkıyalık Hareketlerinin Niteliği ve Özellikleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan Özel Sayısı, Ocak 2010, s. 226-233.
________________, Osmanlı'da "Çözülme" ve Gelenekçi Yorumcuları (XVI.
Yüzyıldan XVIII. Yüzyıl Başlarına), Dergâh Yayınları, Ankara. 2005. ÖZCAN, Ruhi, “XVII. yüzyılın Ortalarında Ayıntab (Gaziantep)”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 9, 2004, ss. 31-39. ÖZKAYA, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Ankara, 1994. ___ ___________, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Ankara, 1985. ÖZTÜRK, Mustafa, “XVIII. Yüzyılda Antakya ve Çevresinde Eşkıyalık Olayları”, Belleten, C. LIV, S. 211 (Aralık 1990), Ankara, 1991, s. 963-993. _____________, 16. Yüzyılda Kilis Urfa Adıyaman ve Çevresinde Cemaatler-Oymaklar, Elazığ, 2004. PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, İstanbul, 1983. REFİK, Ahmet, Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200), İstanbul, 1989.
Rifa’at Ali Abou-El-Haj, Modern Devletin Doğası 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu, (Çev. Oktay Özel), Ankara, 2001.
SERTOĞLU, Mithat, Osmanlı Tarih Lügatı, İstanbul, 1986.
SOYUCAK, Ali Rıza, Konya ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri (1640- 1675), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 1997.
SÖYLEMEZ, Faruk, “XVIII. Yüzyıl Başlarından XIX. Yüzyıl Ortalarına Kadar Maraş ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 22, Yıl: 2007/1, ss. 69-85.
ŞAHİN, Dilek, XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu’da Celâli Hareketleri (8 numaralı Mühimme zeyline Göre), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2003.
ŞAHİN, Erdinç, 1684-1686 Yılları Arasında Bolu’da Ekonomik ve Sosyal Hayat (835 Numaralı Bolu Şer’iyye Siciline Göre), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2008.
ŞAHİN, İlhan; “Göçebeler”, Osmanlı, IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 132-. 141.
ŞAHİN, Mehmet, Kuyucu Murad Paşa’nın Celâli Mühimmesi (1607), İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2002.
TABAKOĞLU, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, İstanbul, 1986. _________________, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul, 1985.
TATAR, Özcan, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Çukurova’da Aşiretlerin Eşkıyalık Olayları ve Aşiret İskânı (1691–1750), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Elazığ, 2005.
TIZLAK, Fahrettin, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısı ile XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Yukarı Fırat Havzasında Eşkıyalık Hareketleri”, Belleten, C. LVII, S. 220, Ankara, 1994, ss. 751-780. TURAN, Şerafettin, Kanuni’nin Oğlu Şehzade Beyazıd Vak’ası, Ankara, 1961.
ULUÇAY, M. Çağatay, XVII. Asırda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul, 1944.
___________, 18. ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul, 1955. UNAN, Fahri; İdeal Cemiyet, İdeal Devlet & İdeal Hükümdar: Kınalı-Zâde Ali’nin Medîne-i Fâzıla’sı, Lotus Yayınevi, Ankara 2004, s. 207- 241. ___________, “Osmanlı İdare Felsefesinde Adâlet”, Adâlet Kitabı (Ed. Halil İnalcık & Bülent Arı – Selim Aslantaş), Kadim Yayınları, Ankara, Şubat 2012, s. 105-119.
UZUN, Efkan, XVII. Yüzyıl Anadolu İsyanlarının Şehirlere Yayılması; Sosyal ve Ekonomik Hayata Etkisi (1630–1655), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara, 2008.
__________, “Osmanlı Ülkesinde Görülen İsyan Ve Eşkıyalık Olayları Karşısında Alınan Bazı Tedbirler Hakkında Bir Değerlendirme”, TÜBAR, S. XXV-/2009-Bahar, ss. 185-214.
__________, “Osmanlı Örneklemi Üzerinden Sosyal Eşkıyalığa Bir Bakış”, TSA/Yıl:10, S:3, Aralık 2006, s. 31-45. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. III/1, Ankara, 1983.
ÜNER, Mehmet Emin, Aşiret, Eşkıya ve Devlet, Yalın Yayıncılık, İstanbul, 2009. ZAGORİN, Perez; Rebels & Rulers 1500-1660, Society, states& early modern revolution- Agrarıan & Urban Rebellions, C.1, Cambridge University Press, USA 1982.
__________, Rebels & Rulers 1500-1660, Provincial RebellionsRevolutionary Civil Wars 1560-1660, C.2, Cambridge University Press, USA 1982.