ÖZBEKİSTAN’DA ARAPÇA ÖĞRETİMİNDE OKUTULAN DERS KİTAPLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Özbekler tarih boyunca Kur’ân dili Arapça’nın öğretimine büyük önem vermişlerdir. Eskiden Arapça öğretimine dair kitaplar Arapça veya Farsça olarak yazılıp okutulurken son zamanlarda Özbek asıllı Arap dilciler tarafından Özbekçe olarak yazılmaya başlanmıştır. Özbekistan Cumhuriyeti’nde Arapça öğretimiyle ilgili yazılan özgün ve tercüme kitapları incelemeyi hedeflediğimiz bu çalışmamızda, önce Özbeklerin ve Özbekistan Cumhuriyeti’nin kısa tarihinden bahsedilecektir. Bu kapsamda Arapça ile Özbekçe’nin tarihî süreç içerisindeki ilişkisine de kısaca temas edilecektir. Arapça öğretimine dair Özbekçe’de yazılan eserlerin tanıtılmasında önce sözlükler, sonra gramer (Sarf ve Nahiv) kitapları ve daha sonra muhadese, dil fonetiği, inşa gibi kitaplar tanıtılacaktır. Çalışma boyunca kitap isimlerinin okunuşu, metin içerisinde Türkçe harflerle; dipnot bölümünde ise, orijinal (Özbekçe) yazılışlarıyla gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Özbekistan, Arapça, Öğretim, Özbekler, , Özbekçe, , Kitap

Uzbeks, the biggest Middle Asian Muslim nations, had cared Quranic Arabic throughout the history. While former books on teaching Arabic language were written and educated in Arabic and Persian by Uzbek linguists, they are written with the Uzbek explanation in Republic of Uzbekistan recently. In this study we aimed the studies of Arabic language in Uzbekistan upon the original and translation books. Firstly, it will include short history of the Uzbeks and Republic of Uzbekistan. In this context, there will be noted the relationship of Uzbek and Arabic languages in historical process briefly. Initially, it will be discussed dictionaries at the promotion of the books on teaching Arabic, then grammar books (Sarf & Nahv), practical speaking books, language phonetic books and writing books. Also, the pronunciation of books will be shown in Turkish letters in the text, and they will be written in the footnote section by original forms.

Keywords:

Uzbekistan, , Arabic , Teaching, , The Uzbeks, , Uzbek Language, , Book,

PDF

___

Alpargu, Mehmet, “Özbekler,” DİA, XXXIV, İstanbul, 2007.
Avcı, Nilüfer, Özbekistan’da Din ve Milliyetçilik (Y. Lisans Tezi), Ankara Üni. Sos. Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, 1995.
Avâmilân, nş. İsmail Çelik vd., Şifa Yayınevi, İstanbul, 2010.
Barthold, V. V., Orta Asya Türk Tarihi (Dersleri), çev. Hüseyin Dağ, Çağlar Yay., Ankara, 2004.
Çığır, Erman, Özbekistan’da Demografik Yapı, (Y. Lisans Tezi), Marmara Üni. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dünyası Coğrafyası Anabilim Dalı, İstanbul, 2010.
et-Teftezzânî, Sa‘duddîn Mesûd b. Ömer b. Abdillah, Şerhu Tasrîfi’l-İzzî, Dâru’l-Minhâc, Beyrut, 1. Baskı, 2001.
Fanyâmbâdî, Abdurrâhîm, Tedrîbâtün fi’l-Muhadese, The Institutr of yhr Language of Quran (yayınları), 1. Baskı, Medine, 2012.
Hasanov, Mirqobil, KICHIK SINIFLAR UCHUN ARAB TILI DARSLARI (SHE’RLAR VA MATNLAR, GRAMMATIK QOIDALAR, MASHQLAR), Тошкент, 2008.
Kara, Füsun, Özbekistan Tarihi (1917-1991), (Basılmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Elazığ, 1999.
Makcyдий, Axmaд Ҳодий, ИСТИКМАЛ, Нашрга Тайёрловчи: Анвар Ахмад, Тошкент, 2014.
Muhammed Ebu İbrâhîm vd., el-Muhâdesetü’l-Arabiyye, Mektebetü’l-Medîne, 2. Baskı, Keraçi, 2012.
Poyraz, Yakup, “Uzaktaki Yazılarımız, İngiltere Ulusal Kütüphanesi’ne Kayıtlı İlk Doğu Türkçesi (Çağatayca) Yazmalarımız”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. IV, S: 16, Yıl: 2011.
Ra’no, Rahmatullayeva, ARAB TILI DARSLIGI 1- KITOB, TASHKENT, 2008.
Абдулжббор, Абдуҳафиз, АРАБ ТИЛИ, Тошкент, 2005.
АВОМИЛ, trc. Анвар Аҳмад, , Ташкент, 2012.
Аллома Ибн Ҳожиб (Роҳимаъуллрҳ), КОФИЯ, Таржимон: Абу Мухаммад, Тошкент, 2014.
Ал-Ҳотиб, Тоҳир Юсуф, Наҳв Фанидан Маркиб Қоидалари, Трж. Афзалжон Аббасов, Тошкент, 2015.
Андижон “Саййид Муҳиддин” Ўрта Маҳсус Ислом Билим Юрти Мударриси Рустамжон МАҲМУДОВ Томонидан Тайёрланган Сарф Фанидан ЎҚУВ ҚЎЛЛАНМА, Андижон (t.y.).
Ан-Надвий, Абул Ҳасан Али Ҳасан, Пайғамбарлар Қиссаси Болалар Учун, Таржимон: Анвар Аҳиад, Тошкент, 2012-2014.
АРАБ ТИЛИ ГРАММАТИКАСИ БЎЙЛАБ ҚИСҚА САЁҲАТ, Тошкент, 2012.
Аҳмад,Анвар, Ал-Минвар (Ўзбек Тилида Сўзлшуъчиларга Араб Тили Дарслари), Ташкент, 2013-2014.
Аҳмад, Анвар, АЛИФБО, Тошкент, 2010.
____, Ўқиш Китоби, Тошкент, 2010.
____, ЖАВОҲИР АРАБЧА-ЎЗБЕКЧА ЛУҒАТ, https://islom.uz/dastur/5 (Erişim tarihi: 03.05.2020).
____, АЖУРРУМИЯ МАТНИ, Ташкент, 2014.
____, АЖУРРУМИЯ САВОЛЛРИДА НАХВИЙ ЛАВХА, Тошкент, 2014.
____, АРАБ ТИЛИ ГРАММАТИКАСИДА ФЕЬЛЛАР, Тошкент, 2013.
____, БОШЛАНҒИЧ САРФ, Тошкент, 2014.
____, МАВЗУЛАР БЎЙИЧА АРАБЧА–ЎЗБЕКЧА ЛУҒАТ, Тошкент, 2014.
____, НАҲВНИНГ 44 ҚОИДАСИ, Тошкент, 2014.
____, Husnıxat, “Yurist-media markazi” nashriyoti, Toshkent, 2015.
Аҳмад, Анвар ва Мамаоҳунов, Нозим, Араб Ҳарфи ва Сўзларини Ўрганиш(Машқ Дафтари), Тошкент, 2011.
Аҳмад, Анвар ва Мамтоҳунов, Нозим, АРАБ АДАБИЙ ТИЛИ, 1-Китоб, Тошкент, 2013.
Бадриддинов, Муҳаммадхон, Хат Хазиналар Калити, Наманган, 2012.
Бекпўлат, Саньатуллоҳ, Мабдаус Сарф (Сарф Асослари), Нашрга Тайёрлаган: Анвар Аҳмад, Тошкент, 2013.
Бекпўлат, Саньатуллоҳ, МАБДАЪ УЛ-ҚИРОАТ, Нашрга Тайёрловчи: Анвар Аҳиад, Мовароуннаҳр (Нашриюот), Тошкент, 2005-2006.
БИДОН, Таржимон: Абдулгаффор, Тошкент, 2012.
БОБЛАР МАЬНОЛАРИ, Андижон “Саййид Муҳиддин” Ўрта Маҳсус Ислом Билим Юрти Мударриси Рустамжон МАҲМУДОВ Томонидан Тайёрланган, Андижон, 2015.
Бодарий, Дўстмуҳаммад Насриддин, Мукаммал Сарф Дарслиги, Мовароуннаҳр (Нашриюот), Тошкент, 2009.
Джахангирвна, Арипова Зуҳра, Араь Тилидан Классик Матнлар, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Ҳузуридаги Тошкент Ислом Универитети, Тошкент, 2011.
Жуҳонинг Латифаларидан, Таржимон: Анвар Аҳмад, Ташкент, 2013.
ЗАНЖОНИЙ, Таржимон: Абдуллоҳ Саматоб, Тошкент, 2017.
Ибн Умар, Абдурроҳман Ибн Исмоил, Араб Тили Сарф Муаллими, Тошкент, 2013.
Иьрохимоь, нуъматулло & Юсупов, АРАБ ТИЛИ ГРАММАТИКАСИ (I-II), Ўзбекистон Миллий Знциклопеияси Давлат Нашрëти, I. Жилд, Тошкент, 1997; II. Жилд, Тошкент, 2004.
ҚУРЪОНИ КАРИМДАГИ ФЕЪЛЛАР, Тошкент, 2014.
Қўҳандазий, Шайҳ Имом Абулҳасан Али Ибн Муҳаммад Ибн Ибороҳим Аэ-Эаририй, ЭАРИРИЙ КИТОБИ (араб ТИЛИ НАҲВ ДАРСЛИГИ), Таржимон: Анвар Аҳмад, Тошкент, 2010.
Мақсудий, Аҳмад Ҳодий, Истифтоҳ (Очилишини Талаб Этмоқ) Араб Тили Сарф Фанидан Дарслик, Нашрга Тайёрлаган: Анвар Аҳмад, Тошкент, 2009.
Мақсудий, Аҳмад Ҳодтй, Оғзаки Дарслар, Нашрга Тайёрлоган: Анвар Аҳиад, Тошкент, 2014-2016.
Махмудоб, Рустамжон, КОФИЯ КИТОБИДАН КЕЙИНГИ КИТОБЧА ТАРЖИМАСИ, Андижон, t.y.
Munavvar Qari, Tajvidul Qur’on, https://fayllar.org/munavvar-qori-tajvidul-quron.html (Erişim Tarihi: 22.06.2020).
МУНАББИҲОТ (Охират куне учун таўёргарликка огоҳ этиш), Таржимон: Анвар Аҳмад, Тошкент, 2013.
МУҲАММАДШУКУР, ХАМИДУЛЛОҲ, МАБДАЬУЛ-КИРАТ ДАРСЛИГИ, Тошкент, 2007.
МЎЪЗИЙ, Таржимон: Абдуллоҳ Саматов, Тошкент, 2017.
Muhammedcanov, Abdullah, “Özbekistan”, DİA, İstanbul, 2007, Cilt: XXXIV, İstanbul, 2007.
Насиров, Адилькан, АН-НА‘ЙМ АРАБЧА–ЎЗБЕКЧА ЛУҒАТ, Абдулла Кадири Намидагй Халк Mepocи Нашриëти, Тошкент, 2003.
НАҲВ МИЙР, Таржимон: Афэалжон Аббасов, Тошкент, 2014.
НАҲВ ФАНИДАН ГРАММАТИК ТАҲЛИЛ, Таржимон: Абу Муҳаммад, Тошкент, 2013.
Omarov, Timurlan, “Türkistan’daki Özbek Hanlığının Kısaca Tarihi ve Özbek Boyları”, TUBAV BİLİM DERGİSİ, Yıl: 2012.
O’zing Bo’ya! Kasblar, www.arabic.uz (Erişim tarihi: 22.06.2020).
O’zing Bo’ya! Meyvalar, www.arabic.uz (Erişim tarihi: 22.06.2020).
O’zing Bo’ya! Uy Hayvonları, www.arabic.uz (Erişim tarihi: 22.06.2020).
Рахмамуллох, Русмамжон, КОФИЯ, Тошкент, 2009.
Саньатуллоҳ, Мабдаун Наҳв (Наҳв Aсослари), ншр., Анвар Ахмад, Тошкент, 2014.
Сўзлашгич, www.arabic.uz кутубхонаси. (Erişim tarihi: 18.05.2020).
Сулаймоноьа, Нигора & Абзалова, Муьорак, ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ АРАБИЙ СЎЗЛАР ИМЛОСИ, ТОШКЕНТ, 2008.
Тошқандий, Мулло Акмалхан ибн Мулло Юсуфхон, Тафсилу Акмалий, Нашрга Тайёрловчтй: Анвар Аҳиад, Тошкенн, 2011.
Тошқандий, Мулло Муҳаммад Усмон, Тафсилу Акмалий Шарҳи, Нашрга Тайёрловчи: Рустамжон Раҳматуллоҳ, Тошкент, 2018.
Türkoğlu, İsmail, “Özbekistan”, DİA, XXXIV, İstanbul, 2007.
Турсинов, Аббос, ЖАНОҲ УТ–ТОЛИБ (Араб Тили Сарф Фанидан Дарслик), Мовароуннаҳр Нашриёт, Тошкент, 2006.
Усмон, Абдулазиз, АРАБ ТИЛИДАГИ САНОҚ СОНЛАР, Тошкент, 2015.
Уқиш асослари (Бошлангичлар учун араб тили дарслиги), 2011.
ХАРАКОТ, Таржимон: Анвар Ахмад, Тошкент, 2011.
Ҳасан, Ботирбек, APAБЧА-ЎЗБЕКЧА БОШЛАНГИЧ ЛУГАТ, Ҳ. Сулаймон Номидаги Қўлёзмалар Институси, Ислом Тадқиқот Маркази, Мовароуннаҳр нашрйот, Тошкент, 1996.
Ҳасан, Ботирбек, ҚУРЪОН–И КАРИМ СЎЗЛАРИНИГ АРАБЧА–ЗБЕКЧА КЎРСАТКИЧЛИ ЛУҒАТИ, Тошкент, Ғафур Ғулом Номидаги Адабиёт Ва Санъат Нашриёти, 1995.
Ҳасанов, Мирқобил ва Афзалова, Муборак, АРАБ ТИЛИ ДАРСЛАРИ, Тошкент, 2016.
Ҳожитарҳониў, Абдурроҳман Ибн Исмоил Ибн Умар, Араб Тили Наҳв Муаллими, ншр., Анвар Ахмад, Тошкент, 2015.
Шибровий, Абу Муҳаммад Жамолиддин Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ибн Омир ибн Шарафиддин, УНВАНУЛ БАЁН ва бустанул азҳан ва мажмуъу насаиҳ фил ҳикам, Таржимон: Рашид Зоҳид, Тошкент, 2013-2015.
Эиёд, Маҳмуд, Араб Тилининг Енгиллаштирилган Ва Содддалаштирилган Шаклдаги Қоидалари (1-Қисм), Тошкент, 2014-2018.
25 Сериялик “Ториқ” номли мультфильмниинг арабча матни ва унинг таржимаси, Таржимон: Анвар Аҳмад, Тошкент, 2010.
http://arabic.uz/kutubxona/1794-oson-nahv.html
http://lib.iiau.uz/kitoblar/arabcha-ozbekcha-ruscha-lugat/
https://www.alukah.net/library/0/83304/
http://muhammad-2009.blogspot.com/2009/12/blog-post_25.html
https://arabic.uz/maqolalar/802-uzbda-arab-tili-talimi.html
https://www.abt.uz/university/ozbekiston-davlat-jahon-tillari-universiteti
https://www.abt.uz/university/toshkent-islom-universiteti
https://samdchti.uz/fakultetlar/tarjima-nazaryasi-va-amaliyoti-fakulteti
http://www.samdu.uz/kafedra/xorijiy-sharq-tillari-kafedrasi
https://www.abt.uz/university/toshkent-davlat-sharqshunoslik-instituti
https://kukaldosh.uz/ (erişim tarihi: 08.12.2020).
https://shosh.uz/uz/xadichai-kubro-madrasasi/ (erişim tarihi: 08.12.2020).