YASAMA DOKUNULMAZLIĞININ KALDIRILMASININ YARGISAL DENETİMİ

Günümüz demokrasilerinde fren denge, kuvvetler ayrılığının yanı sıra iktidar ve muhalefet partileri arasındaki ilişki ile sağlanabilmektedir. Baskın iktidar gücüne karşılık muhalefet partisi üyelerinin korunabilmesi için birtakım yasama bağışıklıkları öngörülmüştür. Muhalefet partisi üyelerinin parlamento çalışmalarına aktif katılmalarını sağlayan yasama dokunulmazlığının parlamento kararı ile kaldırılması mümkündür. Parlamentoda da çoğunluk gücünü elde bulunduran iktidar partisinin siyasi saik ile muhalefeti engellemesinin önünde geçilebilmesi için yargısal denetim öngörülmüştür. Ancak 2016 yılında yasama dokunulmazlığının anayasa değişikliği yöntemi ile geçici süreyle askıya alınması ile yargı denetimi engellenmiştir. Türkiye anayasal tarihinde görülmemiş bir uygulama olan bu durum, anayasa değişikliği yönteminin kötüye kullanılmasına ve muhalefet partisi mensubu parlamenterlerin parlamento çalışmalarının engellenmesine neden olmuştur. Hukuk devleti ilkesinin zarar görmesine neden olan bu uygulama, Türkiye’de demokrasinin de sekteye uğraması sonucunu doğurmuştur. Bu nedenle, çalışma kapsamında yasama dokunulmazlıklarının olağan usulle ve anayasaya değişikliği yöntemi ile kaldırılmasının yargısal denetimi karşılaştırılarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Yasama Dokunulmazlığı, Kürsü Dokunulmazlığı, Yasama Bağışıklığı, İfade Özgürlüğü, Serbest Seçim Hakkı

JUDICIAL REVIEW OF THE LIFTING OF LEGISLATIVE IMMUNITY

In democracy models, in addition to the separation of powers, checks and balances can be achieved through the relationship between the ruling and opposition parties. In order to protect the members of the opposition party against the dominant ruling power, certain legislative immunities have been envisaged. Legislative immunity, which enables opposition party members to actively participate in parliamentary work, can be lifted by parliamentary decision. Judicial review is envisaged to prevent the ruling party, which holds the majority power in the parliament, from preventing the opposition with political motives. However, judicial review was prevented by the temporary suspension of legislative immunity through a constitutional amendment in 2016. This situation, which is unprecedented in the constitutional history of Turkey, led to the abuse of the constitutional amendment method and the prevention of parliamentary work of parliamentarians from the opposition party. This practice, which undermines the rule of law, has also resulted in the disruption of democracy in Turkey. For this reason, this study compares the judicial review of the lifting of legislative immunities through the ordinary procedure and through the constitutional amendment method.

Keywords:

Yasama Dokunulmazlığı, Kürsü Dokunulmazlığı, Yasama Bağışıklığı, İfade Özgürlüğü, Serbest Seçim Hakkı,

PDF

___

ABDULHAKİMOĞLULLARI, Erdal, “Türk Anayasa Hukukunda Parlamento (Meclis) Kararlarının Yargısal Denetimi Sorunu”, Yasama Dergisi, S. 5, 2007, Fss. 5-26.
ABDULHAKİMOĞULLARI, Erdal, Bir Yasama Bağışıklığı Türü Olarak Türkiye’de Yasama Dokunulmazlığı, 1. Bs., Ankara, Gazi Kitabevi, 2008.
AKTAŞ, Kadir, TBMM Uygulaması Anlatımıyla Yasama Dokunulmazlığı, 1. Bs., Ankara, Adalet Yay., 2009.
ANAYURT, Ömer, Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), 1. Bs., Ankara, Seçkin Yay., 2018, s. 595.
ARSLAN, Mustafa, “Yasama Dokunulmazlığı”, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 21, 2021, ss. 71-105.
BALO, Yusuf Solmaz, “Yasama Dokunulmazlığı”, TBB Dergisi, S. 100, 2012, ss. 15-44.
BATUM, Süheyl – YILMAZ, Didem – KÖYBAŞI, Serkan, Anayasa Hukuku Temel Kavramlar ve Genel Esaslar, 1. Bs., İstanbul, Oniki Levha Yay., 2021.
BEYDOĞAN, T. Ayhan, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Türk Hukukunda Siyasi İfade Hürriyeti, 1. Bs., Ankara, Liberal Düşünce Topluluğu Yay., 2003.
BİLGİLİ, Murat Saltuk – RUHİ, Muhammet Emin, “1982 Anayasası’nda Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Usulü”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 11, S. 1, 2018, ss. 67-84.
DOĞRU, Osman – NALBANT, Atilla, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar - C: II, 1. Bs., Ankara, Legal Yay., 2013.
ESEN Egemen, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları Işığında Takdir Marjı Doktrini, 1. Bs., İstanbul, On İki Levha Yay., 2020.
EREN, Abdurrahman, Anayasa Hukuku Dersleri, Genel Esaslar-Türk Anayasa Hukuku, 3. Bs., Ankara, Seçkin Yay., 2021.
FEYZİOĞLU, Metin, “Yasama Dokunulmazlığı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 42, S. 1, 1992, ss. 21-47. GÖNENÇ, Levent – ERGÜL, Ozan, “1982 Anayasası'na Göre Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama Dokunulmazlığı”, www.yasayananayasa.ankara.edu.tr/belgeler/analizler/yasa_sor_yasa_dok.pdf (01.05.2022).
GÖZLER, Kemal, “Yasama Dokunulmazlığı Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 56, S. 3, 2001, ss. 71-101.
GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt I, 2. Bs., Bursa, Ekin Yay., 2020.
GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 1. Bs., Bursa, Ekin Yay., 2000.
HARRIS, David - O’BOYLE, Michael - WARBRICK, Colin, Law of The European Convention on Human Rights, 3. Bs., Oxford, Oxford University Press, 2014.
HARRIS, David - O’BOYLE, Michael – WARBRICK, Colin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, (Çev. Mehveş Bingöllü Kılcı, Ulaş Karan), 1. Bs., Ankara, Avrupa Konseyi Yay., 2009.
İSLAM, Nadir Latif, “Milletvekili Dokunulmazlığında Meclis İçi Prosedür”, Yargıtay Dergisi, C. 19, S. 2, 1993, ss. 5-10. KAPANİ, Münci, Kamu Hürriyetleri, 7. Bs., Ankara, Yetkin Yay., 2013.
KARAN, Ulaş, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Rehberi, 1. Bs., İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yay., 2015.
KESKİNSOY Ömer, Yasama Dokunulmazlığı, 1. Bs., Ankara, Adalet Yay., 2008.
KESKİNSOY, Ömer, Yasama Sorumsuzluğu, 1. Bs., Ankara, Turhan Kitabevi Yay., 2007.
KILIÇ, Abbas, Türkiye’de Parlamento Kararlarının Hukuki Rejimi, 1. Bs., Ankara, Adalet Yay., 2020.
KIRATLI, Metin, Parlamenter Muafiyetleri, 1. Bs., Ankara, Sevinç Matbaası, 1961.
KORKMAZ, Ömer, Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü ve Sınırları, 1. Bs., Ankara, Yetkin Yay., 2014.
LEACH, Philip, Taking a Case To The European Court of Human Rights, 3. Bs., Oxford, Oxford University Press, 2011, s. 107 vd. MOLU, Benan, Benan Molu, Siyasi Amaçlı Tutuklama Yasağı Çerçevesinde İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 18. Maddesinin Kapsamı, Uygulanması ve 18. Madde İhlali Kararlarının Sonuçları, 1. Bs., İstanbul, On İki Levha Yay., 2019.
ÖDEN, Merih, “Anayasa Mahkemesi ve Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 58, 2009, ss. 659-692.
ÖNCÜ ARSLAN Gülay, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Yetki Saptırması Yasağı (Md. 18) Bağlamında İspat Yükü ve İspat Standardı Meselesi”, Anayasa Hukuku Dergisi, C. 10, S. 19, 2021, ss. 93-166.
ÖZBUDUN, Ergun, “Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama Dokunulmazlığı: Hukuki Mahiyetleri ve Farkları”, TBB Dergisi, 2005, S. 59, ss. 109-115.
ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 17. Bs., Ankara, Yetkin Yay., 2017.
ÖZCAN, Hüseyin, Yasama Bağışıklıkları, 1. Bs., Ankara, Seçkin Yay., 2006.
ÖZEK, Çetin, “Mutlak Yasama Dokunulmazlığı Sınırlanabilir Mi?”, Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşunun 55. Yılı Anısına 55 Yıl 55 Makale, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları, 2017, ss. 95-121.
ŞİRİN, Tolga, Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Bireysel Başvuru Hakkı, 1. Bs., İstanbul, On İki Levha Yayınları, 2015.
TANÖR, Bülent– YÜZBAIOĞLU, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 20. Bs., İstanbul, Beta Yay., 2020.
TEZİÇ, Erdoğan, Anayasa Hukuku, 8. Bs., İstanbul, Beta Yay., 2003.
YALÇIN, Türkan, “Yasama Sorumsuzluğu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 2, 1992, ss. 215-238.
YALÇINÖZ, Bahadır, “Bireysel Başvuruya Konu Olamayacak İşlem ve Kararlar”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, S. 2, 2013, ss. 187-206.
YILDIZ, Abdulkadir, “Türkiye Büyük Millet Meclisi Kararlarının Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenmesi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 25, S. 1, 2017, ss. 73-114.
YÜKSEL, Cüneyt, “Uluslararası Karşılaştırmalar Işığında Parlamenterlere Tanınan Güvenceler ve Yasama Dokunulmazlığı Sorununun Değerlendirilmesi”, İÜHFM, C. 72, S. 1, 2013 ss. 1291-1312.
YÜKSEL, İsmail, “Türkiye’nin “Anayasal Zorlama” ile Sınanması”, SDÜHFD, 2022, C. 12, S. 1, ss. 91-115.