BEY‘ Bİ’L-VEFÂ’NIN (GERİ ALIM ŞARTIYLA SATIŞIN) MENŞEİ ÜZERİNE BİR KATKI -UYGUR HUKUK VESİKALARINDA BEY‘ Bİ’L-VEFÂ TATBİKATI-

Geri alım şartıyla satış şeklinde tarif edilebilecek bir akit olan bey‘ bi’l-vefânın menşeine dair farklı kanaatler bulunmaktadır. Nitekim bazı yazarlar bunun X. asırda Maveraünnehir havalisinde Hanefi ulemâ tarafından icat edilmiş bir akit olduğunu ifade ederken bazıları bu akdin Eski Türk hukukunda mevcut olduğunu ve İslam hukukuna buradan dahil olduğunu ifade etmiştir. Makalede, Uygur Türklerinin Müslüman olmadan önceki dönemlerinden kalma bir hukuk vesikasında rastlanan bey‘ bi’l-vefâ tatbikatı üzerinden bu iddialar değerlendirilmiştir. Neticede elimizde bulunan malumata göre, bey‘ bi’l-vefâ’nın menşeine dair dört ihtimal değerlendirilmiş ancak tam bir kanaate ulaşmak mümkün olmamıştır. Bununla birlikte bu akdin kaynağının eski Türk hukuku olması ihtimali en kuvvetli ihtimal olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Bey‘ bi’l-vefâ, Uygur Hukuku, İslam Hukuku, İslamiyet Öncesi Türk Hukuku, Maveraünnehir

A CONTRIBUTION ON THE ORIGIN OF BEY' BI'L-VEFA (SALE ON PURPOSE OF REPURCHASE) -BEY' BI'L-VEFA PRACTICE IN UIGHUR LAW DOCUMENTS-

Bey' bi'l-vefâ is a contract that can be described as a sale on the condition of repurchase. There are different views on the origin of this contract. Some authors have stated that this is an agreement invented by Hanafi scholars in the X. century in the vicinity of Transoxiana. Some authors stated that this contract existed in Old Turkish law and was included in Islamic law from here. In the article, these claims are evaluated through the practice of bey' bi'l-vefâ, which is found in a legal document from the pre-Muslim era of the Uighur Turks. As a result, according to the information we have, four possibilities regarding the origin of bey' bi'l-vefâ have been evaluated, but it has not been possible to reach a complete conclusion. However, the possibility that the source of this contract is the old Turkish law appears as the strongest possibility.

PDF

___

https://ekrembugraekinci.com/question/?ID=18999 (çevrimiçi 30.06.2022)
El-A‘bbarî, Said b. Abdullah b. Muhammed. “Bey‘ü'l-vefâ ve Ahkâmuhu fi'l-fıkhi'l-İslâmî”, Doktora Tezi, El-Câmi‘atü'l-Ürdüniyye, 1997.
Âhizâde Hüseyin Efendi. Risâle fî Tahkîki’l-Bey‘ Bi’l-Vefâ, İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Koleksiyonu, Arşiv no: 34 Ae Arabi 1122/2.
Akgündüz, Ahmed. “Uygur Hukuku”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.57, 1988, s.17- 31.
Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, İstanbul, DİB, 2020.
Apaydın, H. Yunus. “Muhayyerlik”, DİA, C.31, Ankara, TDV, 2020, s.25-30.
Arat, Reşid Rahmeti. “Eski Türk Hukuk Vesikaları”, Türk Kültürü Araştırmaları, Yıl:1, S.1, Ankara, 1964, s.5-51.
Arsal, Sadri Maksudi. Türk Tarihi ve Hukuk, Ankara, TTK, 2020.
Aslantürk, Ayşe Hümeyra. “Necmeddin Nesefî”, DİA, C.32, İstanbul, 2006, s.571-573.
Ayiter, Ferit. “Eski Türk Hususi Hukukuna Ait Bazı Notlar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.11, 1949-1950, s.417-436.
Bayındır, Abdülaziz. “Bey‘ Bi’l-Vefâ”, DİA, C.6, İstanbul, TDV, 1992, s.20-22. - Ticaret ve Faiz, İstanbul, Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2007.
Bilge, Ahmet Harun. “Bey‘ Bi’l-Vefa Ve Osmanlı Uygulamasındaki Yeri”, Yüksek Lisans Tezi, İÜSBE, 2020.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuki İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu (Kamus), İstanbul, ty., Enes Sarmaşık Yayınları.
Boynukalın, Mehmet. “Zevâid”, DİA, C.44, İstanbul, TDV, 2013, s.302-303.
Cin, Halil - Akgündüz,Ahmed. Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, OSAV, 2011.
Clark, Larry Vernon. “Introduction to the Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th- 14th Cc.)”, Doktora Tezi, Bloomington, Edinburg, 1975.
Çandarlıoğlu, Gülçin. “Uygurlar”, DİA, C.42, İstanbul, TDV, 2012, s.242-244.
Çeker, Huzeyfe. “Hanefî Mezhebinin Fıkıh Silsilesi”, İHAD, S.19, 2012, s.163-201.
Eberhard, Wolfram. Çin Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1995. - Çin’in Şimal Komşuları, Çev. Nimet Uluğtuğ, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1996. Ekinci, Ekrem Buğra. “Eski Hukukumuzda Hîle-i Şer’iyyeye Dair”, AÜEHFD, C.X, S.1-2, 2006, s.4-16.
Erdoğmuş, Belgin. Roma Eşya Hukuku, İstanbul, Der Yayınları, 2009.
Gözübenli, Beşir. “Bey‘ Bi’l-Vefa (vefâen satış) ve Bey‘ Bi’l-İstiğlâl”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.9, 1990, s.109-119.
Güleş, Bedia. “Roma Hukukuyla Karşılaştırmalı Olarak Türk Hukukunda Beğenme Koşulu İle Satış Sözleşmesi”, AÜHFD, 69/2, 2020, s.454-482.
Güzel, Pınar. “Taşınmaz Üzerinde Geri Alım Hakkı”, İnÜHFD, C.11, 2020, s.242-259.
İbn Âbidîn Muhammed Emin. Reddü’l-Muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-Muhtâr, C.5, Beyrut, Dârü’l-Fikr, 1979.
İpşirli, Mehmet. “Ahîzâde Hüseyin Efendi”, DİA, C.4, İstanbul, TDV, 1988, s.548.
İzgi, Özkan. Uygurların Siyasi ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre), Ankara, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1987, Seri:3, Sayı:A.17. -“Turfan Uygurları Kültürü Hakkında Bazı Düşünceler”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi, Ankara, 1989. -“Turfan Uygurlarında Kiralama Vesikaları”, X. Türk Tarih Kongresi’nden Ayrıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
Özdemir, Recep. “Ayni Teminatlar Bağlamında Bey’ Bi’l-Vefânın Hukuki Durumu”, İHAD, C.16, S.31, 2018, s.291-315.
Kaan, Enver Osman. “Finansman Kaynağı Olarak Bey’ Bi’l-Vefa, Bey’ Bi’l-İstiğlal ve Bey’u’l- Îne”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S.17, Bahar, 2018, s.223-251.
Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınlarından, 1977.
Karaman , Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku, C.3, İstanbul, İz Yayıncılık, 2013.
Kaşıkcı, Osman. Eski Hukukumuzda Bir Hile-i Şer’iyye Örneği: Geri Alım Şartlı Satım (Bey’ Bi’l-Vefâ), Konya, Mimoza Yayınları, ty.
Kaya, Süleyman. “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kredi”, Yüksek Lisans Tezi, MÜSBE, İstanbul, 2003. - “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri”, Doktora Tezi, MÜSBE, İstanbul, 2007. - "Ahmet Cevdet Paşa'nın Risaletü'l-Vefa İsimli Eseri", İHAD, S. 12, 2008, s.267-276.
Kazerûnî. İşaratü Ba‘zı Ehli’l-Vefâ bi Cem‘i Ahkâm-ı Bey‘i’l-Vefâ, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 1166, No: 967.
Keskin, Berker. “Eski Uygur Türkçesi Hukuk Belgeleri Ve Söz Varlığı”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, 2020.
Kılavuz, Ulvi Murat. “Yeni Bir Neşri Vesilesiyle Ebû Şekûr es-Sâlimî’nin et-Temhîd ’ine Dair Notlar”, İslam Araştırmaları Dergisi, C.38, 2017, s.245-255.
Korkmaz, Salih. Osmanlı Hukukunda Bir Kredi Vasıtası Olarak Muamele-i Şer‘iyye (XVII. Asır), İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2020.
Köse, Saffet. İslâm Hukuku Açısından Kanuna Karşı Hile ve Hile-i Şer’iyye, İstanbul, Hikmetevi Yayınları, 2020.
Küçüksucu, Selman. “Mehmed Said Bey’in Ahkâmu’l-Bey‘ Bi’l-Vefâ İsimli Risalesi Çerçevesinde Son Dönem Osmanlısında Hukuki Tartışmalar”, Yüksek Lisans Tezi, İÜSBE, 2020.
en-Nahi, Selahaddin Abdüllatif. “Suğdî”, DİA, C.37, İstanbul, 2009, s.474-475.
Nomer, Haluk. Vefa Hakkı, İstanbul, Beta Basım Yayım Dağıtım 1992.
Orkun, Hüseyin Namık. “Türk Hukuk Tarihinin Uygur Vesikaları”, Ankara, 1935, Türk Hukuku Tarihi -Araştırmalar ve Düşünceler-, s.533-548.
Ögel, Bahaeddin. İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi (Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1962.
Özen, Şükrü. “Matürîdî”, DİA, C.28, Ankara, TDV, 2003, s.159-165.
Özsunar, Erdal. “Roma Hukukunda Rehin Hakkı (Pignus-Hypotheca)”, DEÜHFD, C.7, S.2, 2005, s.137-164.
Sümer, Faruk. “Dokuz Oğuzlar”, DİA, C.9, İstanbul, TDV, 1994, s.500-502.
Şahin, Abdullah Musab. “Mecelle'de Vefaen Satış Sözleşmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Medipol Üni. SBE, İstanbul, 2019.
Şen, Abdullah. “Uigurische Sprachdenkmaler'den Seçme Uygur Hukuk Belgeleri”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, 2004, Tez No: 14609.
Şeyh Bedreddin. Câmiu'l-Fusûleyn, Ed. Hacı Yunus Apaydın, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012.
Taberâni. el-Mu‘cemu’s-Sağîr, C.1, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1983.
Tahan, Duygu. “Roma Hukuku’nda Alım Satım Akdine Bağlı Pactumlar”, İnÜHFD, C.8, S.1, 2017, s.199-224.
Tahiroğlu, Bülent. Roma Borçlar Hukuku, İstanbul, Der Yayınları, 2012.
Taşağıl, Ahmet. “Turfan”, DİA, C.41, İstanbul, TDV, 2012, s.414-416. - Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, M.Ö. III-M.S. X. Asır, Ankara, TTK, 2013.
Tekinay, Selâhattin Sulhi. Taşınmaz Mülkiyetinin Takyitleri, C. II/1, İstanbul, Filiz Kitabevi, 1988.
Turan, Fatih. "Bey‘ bi'l-vefâ ve bey‘u'l-îne ile mukayeseli olarak günümüz repo işlemlerinin fıkhi boyutu", Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.27, 2015, s. 117-146.
Yamada, Nobuo. "Uygur Satış Mukavelesi Belgelerinin Şekilleri", Çev. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.26, İstanbul, 1993, s.195-234.
Yelek, Kamil. “Bir Finansman Yöntemi Olarak Kullanılan Bey’ Bi’-l-Vefânın İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, İHAD, S.27, 2016, s.257-286.