XVI. Yüzyılda Meğri (Fethiye) Kazası

Osmanlı Arşivlerindeki tapu tahrir ve vakıf defterlerini temel alarak Batı Anadolu’nun Akdeniz kıyısındaki önemli kazalarından biri olan Meğri’nin XVI. yüzyıldaki sosyal ve ekonomik yapısını incelemeye çalıştık. Meğri’de nüfusun önemli bir kısmı köylerde toplanmıştır. Amas (Üzümlü), Aypaz, Dodurga, Çalıcaardı, Eşen, Falarya (Faralya), Gerişburnu, Girdab, Gülümet, Ovacık, Döğer (Sandlu) ve Elviz (Kayaköy) büyük köyler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu köylerden Elviz’de sadece gayri Müslimler vardır. Bu köyler dışındaki yerler biraz daha az nüfusa sahiptir. Üretimden alınan vergiler dikkate alındığında, köylerin ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılıkla geçindiği görülmektedir. Tarım ürünlerinin içinde ise buğday, arpa, darı, incir, çeltik ve bağcılık ağırlıklıdır. Bunun yanında bakla, mercimek, pamuk, susam, bostan, keten, piyaz gibi birçok ürün yetiştirilmektedir. Meğri kazasında önemli miktarda konar-göçer bulunmaktadır. Meğri şehri çok fazla gelişmemiştir. Bunda Meğri iskelesinin eski önemini kaybetmesi, bölgenin yazları sıcak olması dolayısıyla halkın Seki gibi yaylalara çıkması ve denizden gelen korsan saldırıları gibi güvenlik problemlerinin olması etkili olmuştur. Yine de ticari ve sanayi faaliyetler buraya yetecek kadar vardır. Ayrıca önemli miktarda tuzla ve tuz çıkarma faaliyeti bulunmaktadır. Meğri kazasında 44–80 arasında vakıf bulunmaktadır. Birkaç vakıf hariç diğerleri kırsal alanda yer almaktadır. Vakıflarla ilgili 1530, 1562 ve 1583 tarihli Vakıf defterlerinden istifade edilmiştir. Özellikle 1562 ve 1583 tarihli defterler mufassal olduğu için bölge tarihi için de önemli bilgiler vermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Telmessos, Likya, Kayaköy, Meğri, Mekri, Makri, Fethiye, Menteşe Sancağı, Üzümlü, Döğer, Eşen.

The County of Meğri (Fethiye) in the 16th Century

We have tried to analyse social and economic structure of Meğri in XVI. century, one of the important districts in Mediterranean coastal area of Western Anatolia, by basing Ottoman Tax Registers (Tapu Tahrir Defterleri) and Waqf Documents in Ottoman Archives on the so-called analysis. A large part of the population of Meğri were collected in villages. Amas (Üzümlü), Aypaz, Dodurga, Çalıcaardı, Eşen, Falarya (Faralya), Gerişburnu, Girdab, Gülümet, Ovacık, Döğer (Sandlu) and Elviz (Kayaköy) appeared to be large villages of this area. There were only non-Muslims in Elviz. Other villages had less population than these villages. When taking into account taxes from production, it is seen that villagers mainly lived on agriculture and animal husbandry. In agricultural products, wheat, barley, corn, fig, rice and viticulture were generally produced. In addition to these, broad bean, lentil, cotton, sesame seeds, melon-water melon, flax, beans were produced. There were a significant amount of nomadic people in Meğri. Meğri was not much developed. Losing importance of Meğri pier, going to plateaus of people as Seki due to region's hot summer and security problems as hackers attacks from sea caused the aforementioned situation. Even so, there were enough commercial and industrial activities. Moreover, there were a large amount of saltpan and salting in area. There were waqf around 44-80. These waqfs were located in rural area except few waqfs. Infomation about waqfs were derived from wagf ducuments dated 1530, 1562 and * Doç. Dr, S.D.Ü., Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Öğretim Üyesi, behsetkaraca@sdu.edu.tr. 1583. Since especially documents dated 1562 and 1583 are detailed, these give important information about the history of area.

Keywords:

Telmessos, Lycia, Kayaköy, Meğri, Mekri, Makri, Fethiye, Menteşe Province, Üzümlü, Döğer, Eşen.,

PDF

___

1-Arşiv Vesikaları a-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) TT 338 nolu Evkaf Defteri (s.123–142) Mühimme Defterleri (MD): 5, 29, 30, 34, 58, 64, 71, 73. b-Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (TKGMA) TT 110 nolu Tapu Tahrir Defteri (s.132-b/159-b, 247-a/254-a) TT 569 nolu Evkaf Defteri (s.82–103) TT 295 nolu İcmal Defter Yayınlanmış Vesikalar 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri: 937/1530, Ankara, 1995. 85 Numaralı Mühimme Defteri (1040–1041 (1042)/1630–1631 (1632) <ÖzetTranskripsiyon-İndeks>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2002.
Kaynak ve Araştırma Eserler ADAK, Mustafa, “Lykia ve Roma”, Likya İncelemeleri I, (Yayımlayanlar: Sencer ŞahinMustafa Adak), Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2002 s.129–136.
AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, c.II, Cem Yay., İstanbul, 1995.
AKGÜL, Mehtap, Yüzyıl Arşiv Kayıtlarına Göre Alâiyye’nin Sosyal ve Ekonomik Hayatı ile Nüfus ve İdari Taksimatı, İÜSBE İktisat Fakültesi Türk İktisat Tarihi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1989.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslâm Hukukunda Ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara, 1988.
AKSOY, Erdal, Yörük ve Türkmenlerin Sosyo-Kültürel Yapısı (Kırıkkale Karakeçili Aşireti Örneği), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi S.B.E., Ankara 2001
ARIKAN, Zeki, XV-XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No 52, İzmir, 1988.
BERKİ, A. Hikmet, “Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı”, VD, V, (1962), s.127–129.
BOZYİĞİT, Recep-TAPUR, Tahsin, “Güneybatı Anadolu’da Terkedilen Bir Yerleşim Merkezi: Kayaköy (Fethiye)”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı:22, İstanbul, Temmuz 2010, 363–387.
BRAUDEL, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Eren, İstanbul, 1989.
CAVİD, İbrahim, Aydın Vilayet-i Salnamesi R. 1307/H. 1308, TTK, Ankara, 2010.
ÇAKIR, Sabri-ERBAŞ, Mehmet, “Giresun’da Kentleşme ve Kentsel Yerleşmelerin Kademelenmesi”, İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi (1–3 Haziran 1988) Bildirileri, Samsun, 1990, s.24–43.
ÇELİK, Nevzat, Taşların İzinde Likya, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2012.
ÇETİNTÜRK, Selahaddin, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yürük Sınıfı ve Hukuki Statüleri”, DTCFD, II, Ankara 1943, s.107–108.
DAĞLI, Yücel-ÜÇER, Cumhure, Tarih Çevirme Kılavuzu, c.IV, TTK, Ankara, 1997.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ak Aydın Kitabevi, Ankara, 2007.
DİNÇ, Senem, Hellenistik ve Roma Çağlarında Likya’da Kent Birlikleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2010.
DİVİTÇİOĞLU, Sencer, Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu, İstanbul 1996.
DOĞAN, Mesut, “Tarihi Coğrafya’dan Bir Örnek: Telmessos”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 19, Ocak–2009, s.55–68.
EMECEN, Feridun M., “Gazaya Dair –XIV. Yüzyıl Kaynakları Arasında Bir Gezinti”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul 2005, s.75-86.
EMECEN, Feridun M., “Osmanlılar ve Türkmen Beylikleri (1350–1450)”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul 2005, s.37-74.
ERGİN, Osman, Türk Şehirciliğinde İmaret Sistemi, İstanbul, 1939.
ERGİN, Osman, Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı, İstanbul, 1936.
ERÖZ, Mehmet, Yörükler, İstanbul 1991.
EVLİYA ÇELEBİ b. DERVİŞ MEHEMMED ZILLÎ, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-Robert Dankoff, c.2, 9 Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
FAROQI, Suraıya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (Çev. Neyyir Kalaycıoğlu), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 1994.
GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Nahiye”, İA, IX, Eskişehir, 1997, s. 37–39;
GÖKBİLGİN, Tayyib, Rumeli’de Yörükler Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan, İstanbul, 1957.
GÖYÜNÇ, Nejat, XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, TTK, Ankara, 1991.
GÜÇER, Lütfi, XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul, 1964.
GÜNER, İbrahim-ERTÜRK, Mustafa, “Fethiye’de Yaylalar ve Yaylacılık”, Doğu Coğrafya Dergisi, sayı 14, 2005, s.141–178.
HINZ, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, (Çev. Acar Sevim), İstanbul, 1990.
İNALCIK, Halil , Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, I, Eren Yayınları, İstanbul, 2000.
İNALCIK, Halil, The Yürüks: Their Origins, Expansion and Economic Role”, The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire Essays on Economy and Society, Bloomıngton/USA 1993, s.103–106.
KARACA, Behset, “1522–1532 Tarihlerinde Menteşe Bölgesi Yörükleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 18, Sayı 2, Temmuz 2008, Elazığ, s.403–440. KARACA, Behset, “XVI. Asırda Batı Toroslarda Güney Batı Anadolu) Yörükler”, Uluslar arası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler I, Denizli, Ocak 2007, s.111–124.
KARACA, Behset, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Fakülte Kitabevi, Isparta, 200 KARAKAYA, Enis, “Menteşeoğulları Mimarı”, TDVİA, c.29, Ankara, 2004, s.153– 1
KÜTÜKOĞLU Mübahat S., Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), TTK, Ankara, 2010.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., XVI. Asırda Tavas Kazasının Sosyal ve İktisadi Yapısı, İstanbul, 2002.
“Lycia”, The Oxford Dictionary of Byzantium, V.2, Ed. Alexander P. Kazhdan-Alice Mary Talbot, Oxford University Press, New York, 1991, s.1257–1258.
MANSEL, Arif Müfid, İlk Çağda Antalya Bölgesi, İÜEF Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları İstasyonu Yayınları no:1, İstanbul, 1956.
MERÇİL, Erdoğan, “Menteşeoğulları”, TDVİA, c.29, Ankara, 2004, s.152–153.
METE, Zekai, “16. Yüzyılda Osmanlı’da Kaza Yönetimi: Muğla, Milas ve Peçin Kazaları”, Selçukludan Cumhuriyete Şehir Yönetimi, Editör. Erol Özvar-Arif Bilgin, TDBB, İstanbul, 2008, s.129–161.
METE, Zekai, “Menteşe”, TDVİA, c.29, Ankara, 2004, s.150–152.
OLGUN, İbrahim-DRAHŞAN, Cemşit, Farsça-Türkçe Sözlük, Ankara, 2005.
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve Ulaşım Üzerine Araştırmalar, (Derleyen Salih Özbaran), İzmir, 1984.
SAKİN, Orhan, Anadolu’da Türkmenler ve Yörükler, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 2006.
SARAÇOĞLU, Hüseyin, Akdeniz Bölgesi, MEB, İstanbul, 1989.
SELEN, Hamit Sadi, “XVI. XVII. Yüzyıllarda Anadolu’nun Köy ve Küçük Şehir Hayatı”, IIII. Türk Tarih Kurumu Kongresi (1943), Ankara, 1948, s.390–398.
SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1986.
SPRATT, T.A.B.-FORBES, Edward, Milyas, Kibyratis ve Likya’da Yolculuklar, Çev. Doğan Türker, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Çeviri Dizisi: 3, Antalya, 2008.
SÜMER, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul, 1992.
TAKMER, Burak, “Lykia Orografyası”, Likya İncelemeleri I, (Yayımlayanlar: Sencer Şahin-Mustafa Adak), Arkeoloji Ve Sanat Yayınları 1, İstanbul 2002, s.33–51.
TANKUT, Gönül, “Osmanlı Şehrinde Ticarî Fonksiyonların Mekânsal Dağılımı”, VII. Türk Tarih Kongresi, (25–29 Eylül 1970) Kongreye Sunulan Bildiriler, c.II, TTK, Ankara, 1973, s.773–779.
TÜNER, Nihal “Lykia’nın Yerleşim Coğrafyasında Yeni Lokalizasyonlar”, Likya İncelemeleri I (Yayımlayanlar: Sencer Şahin-Mustafa Adak), Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2002, s.63–78
UMAR, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1993.
UYKUCU, Ekrem, İlçeleriyle Birlikte Muğla Tarihi (Coğrafya ve Sosyal Yapı), İstanbul, 19 UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara, 1984.
ÜLKEN, H. Ziya, “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”, VD, IX (1971), s.13–37.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Devrinde Sinop, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2008.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma, İstanbul, 2011.
ÜNAL, Mehmet Ali, “XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı İdari Yapısı”, Osmanlı Araştırmaları, XII, İstanbul, 1992, s.367–390.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2002.
WİTTEK, Paul, Menteşe Beyliği 13–15 İnci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, (Çev. O. Ş. Gökay), TTK, Ankara, 1986.
YEDİYILDIZ, Bahattin, “Müessese Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi”, VD, XV(1982), s.23–54.
YILMAZ, Fikret, XVI. Yüzyılda Edremit Kazası, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir, 19 YİĞİT Ahmet-KARA YUMAK Ömer, Menteşe Beyliğinden Türkiye Cumhuriyeti’ne Belgelerle Fethiye, Fethiye Belediyesi, 2012.
YÜCEL, Talip, “Türkiye’de Şehirleşme Hareketleri”, Türk Coğrafya Dergisi, Yıl 17, s (No) 21, İstanbul, 1961, s.31–44.