1910

Edessa’dan Urfa’ya: Urfa’da Kilise’den Camiye dönüştürülmüş yapılar

İ.Ö. 4. yy sonlarında kurulmuş olan Urfa kenti tarih boyunca, pagan inançların, Hıristiyanlığın, Müslümanlığın içlerinde bulunduğu çeşitli din ve inanç biçimlerine ev sahipliği yapmıştır. Günümüzde “evliyalar ve enbiyalar kenti” olarak anılan bu tarihi kent geçmişte de kutsal bir kent olarak görülmüştür. Urfa’daki dinsel mimarinin tarihine baktığımızda kilise olarak yapılmış ve daha sonra camiye çevrilmiş yapıların yanı sıra pagan tapınaktan kiliseye, oradan camiye çevrilmiş yapıları da görmekteyiz. Bunların yanı sıra daha eski bir tapınak ya da kilisenin kalıntıları üzerine inşa edilmiş başka kilise ya da camilere de rastlanmaktadır. Bu çalışma bu bağlamda Urfa kentinin tarihsel evrimini göz ününde tutarak, kentte 18. ve 19. yüzyıllardan bu yana cami olarak kullanılmakta olmakla beraber kilise olarak inşa edilmiş üç yapıya, bugünkü adları ile Circis (Sirkis) Peygamber Cami, Selahaddin Eyyubi Camii ve Fırfırlı Cami’ye odaklanmaktadır.

From edessa To Urfa: Temples transformed from church to mosque in Urfa

City of Urfa, or with it’s ancient name Edessa had been established at the late 4th century BC. Urfa had become a kind of home, even a cradle for different religions, such as pagan beliefs, christianity and Islam since then. Urfa has always been kind of blessed city, which deserves to be called “city of saints”. When we look at the history of religious architecture in Urfa, we see several buildings which had been transformed from church to the mosque, or originally builded as a pagan temple than first transformed to the church and then to the mosque. It is also possible to run into different churches and mosques which had been erected on the ruins of another pagan temple or another church. In that context the present study aims, while keeping in view the religious and historical evolution of this “blessed” city, to focus on three different examples of religious architecture, which have been serving as mosques since 18th and 19th centuries, however builded as churches. The three mosques, which we will look closely, are Circis (Sirkis) Peygamber Cami, Selahaddin Eyyubi Cami and Fırfırlı Cami.

PDF

___

BAYLADI, D. Dinler Kavşağında Anadolu, Say Yayınları, İstanbul, 1998

CURETON, W., WRIGHT W. Ancient Syriac Documents Relative to the Earliest Establishment of Christianity in Edessa and the Neighbouring Countries, 1864

DEMİRKENT, Işın; “Ortaçağ’da Urfa”, Uygarlıklar Kapısı Urfa, İstanbul, 2002

DRİJVERS, H.J.W., Cults and Beliefs in Edessa, Brill Archive, 1980

EİSENMAN, Robert, "Thaddeus, Judas Thomas and the conversion of the Osrhoeans" James the Brother of Jesus: The key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls, Viking Penguin, 1997

HAUPTMANN, Harald, “Urfa-Urhay-Edessa” Uygarlıklar Kapısı Urfa, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002

HAYES, E.R, Urfa Akademisi, Yaba Yayınları, İstanbul 2002

HONIGMANN, E.”Urfa”, İslam Ansiklopedisi, C.13, İstanbul, 1986,

IŞILTAN, Fikret; Urfa Bölgesi Tarihi, İstanbul Üni. Edebiyat Fak. Yayınları, 1960

IŞILTAN, Fikret“Şanlıurfa Tarihine Genel Bir Bakış”, GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, 1998 Şanlıurfa, Ankara, 2000

KARAKAŞ, M., Şanlıurfa Kitabeleri, Dal Yayınları, Şanlıurfa, 1986

KÜRKÇÜOĞLU, Cihat, Şanlıurfa Camileri, ŞURKAV Yayını, Ankara, 1990

KÜRKÇÜOĞLU, Cihat,Şanlıurfa’da Canlanan Tarih (1990-1995), ŞURKAV Yayını, Ankara, 1995

KÜRKÇÜOĞLU, Cihat,Şanlıurfa Uygarlığın Doğduğu Şehir, ŞURKAV Yayını, Ankara, 2002,

LLOYD, Seton, Türkiye’nin Tarihi, Tübitak yayınları, İstanbul, 1997

MERCANGÖZ, Zeynep, “Şanlıurfa’nın Hıristiyan Geçmişinin Günümüz İnanç Turizmindeki Yeri”, GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, 1998 Şanlıurfa, Ankara, 2000

OSTROGORSKY, G.; Bizans Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu, İstanbul, 1981

SEGAL, J. B., Edessa (Urfa) Kutsanmış Şehir, (çev. A.Arslan), İstanbul, 2002

ŞAHİN, İ.; “XVI-XVII. Yüzyıllarda Urfa’nın Demokratik ve Sosyal Durumuna Dair”, GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, 1998 Şanlıurfa, Ankara, 2000

ŞAHİN, İ. “Osmanlı Klasik Dönemi Urfa’sı”, Uygarlıklar Kapısı Urfa, İstanbul, 2002

ŞEŞEN, Ramazan, Salahaddin Devrinde Eyyubi Devleti (H.596-598-M. 1174-1193), İstanbul 1983

UMAR, Bilge, İlkçağda Türkiye Halkı, İnkılâp Yayınevi, 1999

WOODS, David, “The Emperor Julian and the Passion of Sergius and Bacchus", Journal of Early Christian Studies, no: 5 (1997), s: 335-367, University of College Cork, Cork, İrlanda

YILDIZ, H.D.; “Abbasiler Devrinde Urfa ve Çevresi”, GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, 1998 Şanlıurfa, Ankara, 2000

url 1: http://www.sanliurfa.gov.tr/default_B0.aspx?content=210 (2/8/2011)

url 2: Edessa” The Catholic Encylopedia., c:5, R. Appleton Company, http://www.newadvent.org/cathen/05282a.htm, (5/8/2011)