Serbest Cumhuriyet fırkası'nın kurulması ve Cumhuriyet halk fırkası'nın gelişmelere bakışı

1929 yılında Dünya ekonomik buhranının patlak vermesi, genç Türkiye Cumhuriyetini de etkilemiş ve yeni arayışlara itmiştir. Bu arayışlardan birisi de çok partili hayata geçilerek hükümetin özellikle ekonomik politikalarının muhalif bir parti tarafından denetlenmesi oluşturmuştur. Bu amaçla Mustafa Kemal ve arkadaşları tarafından Serbest Cumhuriyet Fırkası(=SCF)nın kurulması kararlaştırılmış, Genel Başkan olarak da Fethi Okyar düşünülmüştür. Fethi Okyarın endişelerinin giderilmesinden sonra da yeni parti Ağustos 1930da kurulmuştur. Yeni partinin kurulması başlangıçta Cumhuriyet Halk Fırkası (=CHF) tarafından memnuniyetle karşılanmışsa da ilerleyen aylarda bu durumdan hiçte memnun kalmadığı anlaşılmaktadır. Yurt içinde, hem mülki amirlere hem de CHF taşra teşkilatına gönderilen yazılarda SCF yakından takip edilmiştir. Taşraya gönderilen yazılarda da bu memnuniyetsizlik vurgulanmıştır. Diğer yandan yurt dışında SCF ile alakalı basında çıkan makaleler Dışişleri Bakanlığı marifetiyle CHF Genel Sekreterliğine sunulmuştur Bu araştırmada CHFnin yeni partiyi hem yurt içinde hem de yurt dışında nasıl yakından takip etmiş olduğu, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi belgelerinden yararlanılarak ortaya konulmaya çalışmıştır.

The foundation of the scf with documents and chfs perception of the scf

ABSTRACT The onset of the World Economic Depression in 1929 affected the Turkish Republic and prompted it to adopt new measures. One of these measures was moving to a multi-party system, with goverments policies, especially economic policies, being checked by an opposition party. To that end, it was decided by Mustafa Kemal and his friends to found the SCF, and Fethi Okyar was chosen as General President. After allaying Fethi Okyars concerns, the new party was founded in August, 1930. Although it was welcomed by the CHF at the beginning, as far as we can see from the documents, it can be understood that the CHF became not at all happy with the situation in the following months. In the country the SCF was monitored closely in writings sent to both administrative chiefs and the CHF provincial organization. In writings sent to the provincial chiefs, this displeasure was emphasised. In addition articles about the SCF from abroad were presented to the CHF general secretariat by the Ministry of Foreign Affairs. This article uses the Prime Ministry Republic Archive to investigate how the CHF followed the new party closely inside the country and abroad.

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi

B.C.A,490 01 1 4 12.

B.C.A., 490 01 435 1804 2 28.

B.C.A., 490 01 435 1804 2 21.

B.C.A., 490 01 435 18 04 2 45.

B.C.A., 490 01 435 1804 47.

B.C.A., 490 01 435 1804 2 17.

B.C.A., 490 01 1 4 14.

B.C.A., 490 01 1 4 11.

B.C.A.,490 01 435 1804 24.

B.C.A., 490 01 435 1804 2 6.

B.C.A., 490 01 435 1804 2 7.

B.C.A., 490 01 435 1804 2 14.

B.C.A., 490 01 435 1804 2 9.

B.C.A.,490 01 435 1804 2 12.

B.C.A.,490 01 435 1804 2 13.

B.C.A.. 030 10 108 712 17.

B.C.A., 030 10 240 618 19.

Gazete ve Dergiler

Milliyet Gazetesi

Yarın gazetesi

Makale ve Kitaplar

AĞAOĞLU, Ahmet; Serbest Cumhuriyet Fırka Hatıraları, İletişim Yayınları, İstanbul 1994.

ARMAOĞLU, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1914-1980, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1987.

AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam-Mustafa Kemal 1922-1938, C.III, Remzi Kitabevi, İstanbul 1966.

KARAOSMANOĞLU Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.

KOÇAK, Cemil, Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.

KOÇAK, Cemil,Türkiye Tarihi IV Çağdaş Türkiye 1908-1980, Yayın Yönetmeni Sina AKŞİN,Cem Yayınları, İstanbul 2007.

Komisyon, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi 1923-1978, Akbank Yayınları, İstanbul 1980.

OKYAR, Osman Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Fethi Okyarın Anıları Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1997.

YETKİN Çetin, Atatürkün Vatana İhanetle Suçlandığı S.C.F. Olayı, Otopsi Yayınları, İstanbul 2004.

YETKİN Çetin, Atatürkün Başarısız Demokrasi Devrimi: Serbest Cumhuriyet Fırkası, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1997.